Ông Nguyễn Lân, người Việt đầu tiên được cử làm Đốc lý của thành phố Thuận Hóa (trước đó, ngồi ghế này toàn người Pháp), đã có chương trình hành động công khai với nhân dân thành phố. Để bạn đọc rộng đường tham khảo, chúng tôi xin giới thiệu nguyên văn Lời Tuyên bố được xem như bản quy ước ứng xử văn hóa đầu tiên của Huế do Đốc lý Nguyễn Lân đề xuất:
“Bản chức mới mông ơn Thánh thượng giáng chỉ cho làm Đốc lý thành phố Thuận Hóa.
Khi bắt đầu nhận việc bản chức muốn tuyên bố bản chương trình tối thiểu sau này, mong bà con trong thành phố sẽ giúp bản chức làm tròn phận sự, để khỏi phụ lòng tín nhiệm của đức Kim thượng, lòng ủy thác của Nội các và lòng mong mỏi của nhân dân:
1. Tẩy trừ các dấu vết của người Pháp: Đổi tên các đường phố; sửa lại đài trận vong tướng sĩ thành một đài kỷ niệm ngày tuyên bố độc lập;
2. Bài trừ nạn cờ bạc: Trong lúc này, dù là đàn ông hay đàn bà dù ở bất cứ địa vị nào mà tụm năm tụm ba say mê với con bài lá bạc thì sẽ bị bắt giải tòa, và sẽ bị nghiêm trị;
3. Bài trừ nạn chợ đen;
4. Bài trừ nạn ăn mày: Sẽ cộng tác với hội đồng cứu tế trung ương làm những nhà dục anh và tế bần, để bắt kẻ nghèo (khó) học nghề và làm việc;
5. Bài trừ nạn hối lộ: Người nào định đút lót kẻ thừa hành chức vụ cũng như những kẻ ăn tiền hối lộ đều bị giải tòa, kết án rất nặng;
6. Tổ chức lại ngạch cảnh sát để giữ gìn trận tự;
7. Chăm lo việc vệ sinh chung: Đặt chỗ để rác; sửa các cầu cống, rãnh; cấm phóng uế ở vệ đường, ở bờ sông và các hầm trú ấn (những kẻ tầm bậy sẽ bị phạt tiền, và nếu tái phạm, sẽ bị đeo biển dẫn đi qua các phố);
8. Sơn lại các đường, tùy theo ngân sách;
9. Lập một hội đồng, gồm có những người nhiệt tâm ở các giới;
10. Phân phát các thực phẩm cho công bằng: Người nào khai gian thẻ hạn chế phần lương sẽ bị giải tòa kết án thực nặng;
11. Kiểm soát việc đánh thuế chợ cho công bằng;
12. Tổ chức lại các phạm điếm bình dân;
13. Nhờ các bạn thanh niên dùng thì giờ rảnh làm các công việc công ích: Đào lỗ trú ẩn từng người; trồng khoai sắn ở hai bờ sông và ở các đất hoang để nuôi kẻ nghèo đi khất thực giúp Ban Cứu tế; làm đồ thủ công bán lấy tiền giúp kẻ nghèo;
14. Kiểm soát việc đo lường trong thành phố cho được công bằng và khuyên nhân dân nên theo mét hệ;
15. Tổ chức lại việc phòng thủ thụ động.
Những công việc ấy, bản chức sẽ tùy theo quyền hạn mà cố gắng làm cho đầy đủ. Có kết quả hay không cũng nhờ ở tấm lòng thành thực và sốt sắng của dân thành phố đối với việc công.
Không lúc nào bằng lúc này, nhà cầm quyền và nhân dân phải đồng lao cùng lúc; không lúc nào bằng lúc này, ta phải khuyên nhau: Hăng hái làm việc và tuân theo kỷ luật!
Riêng phần bản chức, bản chức sẽ lấy câu sau đây của đức Trần Hưng Đạo làm câu châm ngôn cho việc cai trị: “Phép nước không nể tình thân”.
Thuận Hóa, ngày 28 tháng 5 năm 1945.
Đốc lý: Nguyễn Lân
Ngày nay, đọc lại và suy ngẫm về 15 điều quy định trong việc quản lý, xây dựng lối sống có văn hóa, văn minh của người dân Huế do vị Đốc lý thành phố Thuận Hóa đề xuất cách đây 78 năm, có những điều vẫn còn nguyên giá trị.
