Cần có đề án tổng thể về nông nghiệp sinh thái

PGS.TS. ĐÀO THẾ ANH, Chủ tịch Hội Khoa học phát triển nông thôn Việt Nam cho rằng, phát triển nông nghiệp sinh thái là xu hướng tất yếu để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero). Hiện, Đảng và Nhà nước rất quan tâm tới nông nghiệp sinh thái, song để phát triển trên quy mô lớn rất cần có một đề án tổng thể mang tầm quốc gia.

Nông nghiệp sinh thái – chìa khóa cho nông nghiệp bền vững

- Phát triển nông nghiệp sinh thái là một trong những định hướng được Đảng và Nhà nước rất quan tâm. Đây cũng là tầm nhìn dài hạn để Việt Nam hiện thực hóa cam kết toàn cầu về biến đổi khí hậu, hướng tới Net Zero vào 2050. Nhìn lại tiến trình phát triển của ngành nông nghiệp, ông đánh giá thế nào về mô hình này?

- Có thể nói sau 80 năm phát triển, ngành Nông nghiệp và Môi trường đã có những bước phát triển vượt bậc. Riêng với lĩnh vực nông nghiệp, từ một nước phải nhập khẩu lương thực vào cuối những năm 80 của thế kỷ trước, chúng ta đã nhanh chóng trở thành nước xuất khẩu lương thực trên thế giới. Đây là thành tựu rất đáng tự hào!

Có một điểm rất đặc biệt – Việt Nam dù là nước nông nghiệp xuất khẩu song diện tích đất trên đầu người lại rất ít. Do vậy, để bảo đảm đủ lương thực phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu, chúng ta phải thâm canh chủ yếu sử dụng phân hóa học, điều này lâu ngày sẽ ảnh hưởng đến cân bằng sinh thái và môi trường.

Từ thực tế đó, nông nghiệp sinh thái đã được manh nha thực hiện từ hàng chục năm nay, với mô hình vườn – ao – chuồng, vườn – ao – chuồng – rừng… song mới ở quy mô nhỏ. Sau đó, chúng ta đã tập trung nghiên cứu mô hình nông nghiệp sinh thái để canh tác theo hướng bền vững hơn, như bố trí cơ cấu cây trồng hợp lý với mô hình hai vụ lúa một vụ đông ở miền Bắc…

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, phát triển nông nghiệp sinh thái trở thành xu hướng tất yếu. Từ năm 2000 trở lại đây, chúng ta đã quyết tâm chuyển đổi sang nông nghiệp sinh thái thực sự, với những cam kết chính trị cao nhất nhằm mục tiêu phát triển bền vững. Đặc biệt, Văn kiện Đại hội XIII xác định: “Tiếp tục thực hiện chủ trương cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới theo hướng nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh”. Đây là một định hướng rất phù hợp với xu hướng phát triển chung của chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hiện thực hóa chủ trương của Đảng, chúng ta đã đạt được nhiều kết quả tích cực, với nhiều mô hình sáng kiến ở các địa phương về phát triển nông nghiệp sinh thái phù hợp với các điều kiện sinh thái của vùng.

Điển hình như Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại đồng bằng sông Cửu Long. Chúng ta đã bước đầu ứng dụng thành công các quy trình canh tác bền vững, giúp giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học, tăng thu nhập cho bà con nông dân khi giá lúa tăng lên 10 - 20%, sản phẩm gạo phát thải thấp này được các thị trường tiêu chuẩn cao như Nhật Bản, EU đón nhận. Bên cạnh đó, phong trào sản xuất nông nghiệp hữu cơ với chứng nhận PGS đã mở rộng ở nhiều tỉnh với các sản phẩm rau, lúa hữu cơ đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng….

Ở miền núi như Tây Nguyên, Tây Bắc có các mô hình trồng trọt kết hợp chăn nuôi, nông lâm kết hợp xen canh giữa cây cà phê với cây ăn trái, vừa tăng thu nhập, vừa giảm phát thải carbon, tiến tới mục tiêu trung hòa carbon vào 2050... Đây là những kết quả chuyển đổi sang nông nghiệp sinh thái rất đáng mừng để hướng tới nông nghiệp bền vững.

Chính sách tín dụng cần phù hợp với hộ nông dân

- Trong bối cảnh hiện nay, đâu là những thách thức cần giải quyết để thúc đẩy chuyển đổi sang nông nghiệp sinh thái trên diện rộng, thưa ông?

- Dù đã đạt được những kết quả bước đầu rất tích cực nhưng để triển khai nông nghiệp sinh thái trên diện rộng vẫn cần những chính sách đồng bộ.

Kỹ thuật của nông nghiệp sinh thái rất đa dạng, không thể có một giải pháp phù hợp với tất cả các vùng miền. Điều này đòi hỏi các bên phải cùng nghiên cứu để có cách làm phù hợp với từng địa phương.

Hiện, đã có rất nhiều dự án hỗ trợ phát triển mô hình sinh thái, song vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu chuyển đổi nhanh của các địa phương; đặc biệt là thiếu tài liệu hướng dẫn kỹ thuật cũng như tài liệu khuyến nông về nông nghiệp sinh thái phù hợp với điều kiện của địa phương. Hệ thống khuyến nông đang trong quá trình cải cách. Trong thời gian tới, hệ thống này cần phải ưu tiên tập trung vào vấn đề nông nghiệp sinh thái.

Đặc biệt, huy động nguồn lực đang là vấn đề khó khăn. Chúng ta có rất nhiều đề án theo lĩnh vực liên quan đến từng phần của hệ sinh thái nông nghiệp, như đất đai, bảo vệ thực vật, đa dạng sinh học… Song, chúng ta đang thiếu một đề án tổng thể mang tầm quốc gia để thúc đẩy nông nghiệp sinh thái, mặc dù nông nghiệp sinh thái đã được tích hợp vào Kế hoạch hành động quốc gia chuyển đổi Hệ thống lương thực thực phẩm minh bạch, có trách nhiệm và bền vững đến 2030, dẫn đến các địa phương vẫn còn lúng túng, khó khăn trong huy động nguồn lực; do vậy cần có một đề án chung này để định hướng cho các địa phương.

Chúng ta cũng cần có các chương trình tín dụng để hỗ trợ nông dân phát triển nông nghiệp sinh thái, như tín dụng xanh và phải được thiết kế để phù hợp với các hộ nông dân nhỏ.

Việc ứng dụng công nghệ số để minh bạch hóa nguồn gốc xuất xứ, chất lượng và kiểm đếm phát thải khí nhà kính là điều không kém phần quan trọng. Suy cho cùng, nông nghiệp sinh thái sẽ khó phát triển nếu sản phẩm không được người tiêu dùng đón nhận. Do vậy, cần đẩy mạnh công tác truyền thông về nông nghiệp sinh thái, lợi ích của sản phẩm nông nghiệp sinh thái để tạo niềm tin tiêu dùng.

Bản chất của nông nghiệp sinh thái hiện nay mở rộng hơn nhiều, bao gồm cả yếu tố kỹ thuật lẫn yếu tố kinh tế, xã hội, nên đó không chỉ là việc riêng của ngành Nông nghiệp và Môi trường, mà đòi hỏi sự vào cuộc của các bộ, ngành, địa phương để đạt được đa mục tiêu an ninh lương thực, dinh dưỡng, thu nhập của nông dân cũng như giảm phát thải kính. Cần xây dựng kế hoạch ở cả cấp địa phương, đặc biệt là cấp tỉnh về phát triển nông nghiệp sinh thái.

- Nông nghiệp sinh thái kết hợp du lịch là một trong những hướng đi quan trọng để gia tăng giá trị. Theo ông, làm thế nào để khuyến khích mô hình này phát triển?

- 13 nguyên tắc của nông nghiệp sinh thái cũng đề cập đến việc phát triển nông nghiệp gắn với du lịch sinh thái, du lịch nông thôn, du lịch cộng đồng. Đây cũng là kinh nghiệm mà các nước phát triển đã làm rất tốt.

Tại Việt Nam có nhiều mô hình nông nghiệp sinh thái kết hợp du lịch, như ở đồng bằng sông Cửu Long, vùng miền núi, vùng khó khăn.

Để mô hình này đạt kết quả tốt hơn nữa, cần thay đổi chính sách về cho phép sử dụng đất nông nghiệp một cách phù hợp hơn. Nếu như trước đây đất nông nghiệp chủ yếu cho phép trồng trọt thì có thể cho phép xây dựng một số cơ sở hạ tầng nhỏ để phục vụ cho du lịch, và khi cần thì vẫn chuyển đổi sang sản xuất nông nghiệp. Cùng với đó, cần quan tâm đào tạo, tập huấn cho bà con nông dân, nhất là ở vùng khó khăn nhằm nhân rộng mô hình nông nghiệp sinh thái - du lịch ở cấp vùng.

Hiện, một số địa phương mới phát triển du lịch mà chưa phát triển sản phẩm nông sản để phục vụ cho du khách. Do vậy, cần có chiến lược để đi “hai chân song song” là nông nghiệp kết hợp du lịch – phát triển sản phẩm sạch, an toàn của địa phương, có dịch vụ tốt để phục vụ du khách.

- Xin cảm ơn ông!

Nguồn: https://daibieunhandan.vn/can-co-de-an-tong-the-ve-nong-nghiep-sinh-thai-10395307.html