Khuyến khích là chưa đủ, cần chính sách thực tế để thúc đẩy phát triển…

Kinh tế tư nhân đã và đang đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đóng góp khoảng 40% GDP và hơn 30% tổng thu ngân sách nhà nước (theo số liệu năm 2023). Tuy nhiên, phần lớn các doanh nghiệp tư nhân vẫn là doanh nghiệp vừa và nhỏ, gặp nhiều rào cản trong việc mở rộng quy mô và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế. Đặc biệt, Việt Nam vẫn thiếu những doanh nghiệp đầu tàu có sức ảnh hưởng lớn trong khu vực và toàn cầu.

Trong bối cảnh đó, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương vào ngày 7-3 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thay đổi tư duy, xóa bỏ định kiến về kinh tế tư nhân, đồng thời cải thiện môi trường kinh doanh để thúc đẩy sự phát triển bền vững của khu vực này. Tổng Bí thư khẳng định kinh tế tư nhân chính là chìa khóa để Việt Nam đạt được tăng trưởng kinh tế bền vững và nâng cao vị thế trên trường quốc tế. 

Tại tọa đàm với chủ đề “Giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân” sáng 20/3 do Báo Người Lao Động tổ chức, các chuyên gia và doanh nghiệp tập trung thảo luận nhiều vấn đề như: tình hình phát triển của kinh tế tư nhân ở Việt Nam; đánh giá các chính sách hiện tại và những hạn chế trong việc phát triển khu vực này; những điểm cần cải cách trong hệ thống pháp lý và thủ tục hành chính hiện nay; chính sách thuế, tín dụng và các ưu đãi tài chính có thực sự hỗ trợ hiệu quả cho doanh nghiệp tư nhân?

Coi kinh tế tư nhân là “động lực quan trọng nhất” trong tăng trưởng kinh tế

Chia sẻ tại tọa đàm, GS.TS Vũ Minh Khương – Đại học Quốc gia Singapore đánh giá cao quan điểm của Tổng Bí thư Tô Lâm về kinh tế tư nhân và cho rằng, kinh tế tư nhân có thể là vũ khí chiến lược giúp Việt Nam nâng cao vị thế quốc gia. Nếu được phát huy tốt, kinh tế tư nhân sẽ tạo ra những đột phá lớn, mở ra tiềm năng phát triển to lớn cho đất nước.

GS.TS Vũ Minh Khương nhấn mạnh, kinh tế tư nhân có tính nhạy bén, linh hoạt và có khả năng khơi dậy nội lực, tạo ra phản ứng dây chuyền, “đầu tư đẻ ra đầu tư, cơ hội đẻ ra cơ hội”, hình thành một hệ sinh thái kinh tế sôi động.

Chia sẻ kinh nghiệm từ quốc tế, GS-TS Vũ Minh Khương cho rằng, để phát triển khu vực kinh tế tư nhân, cần tập trung vào một số điểm chính. Đó là cần có tầm nhìn chiến lược dài hạn từ nay đến năm 2030 – 2045, nhằm tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân phát triển bền vững. Hiện nay, việc quản lý chủ yếu thiên về kiểm soát tuân thủ quy định, trong khi nhiều quy định này chưa thực sự tạo động lực cho tăng trưởng trong tương lai.

Đồng quan điểm trên, TS. Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia chính sách công cho rằng, thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân là một chiến lược quan trọng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế thông qua các chính sách công nghiệp và đầu tư cơ sở hạ tầng, kết hợp với việc tăng cường năng lực của khu vực kinh tế nội địa, đặc biệt là các DN tư nhân trong nước.

Để thực hiện hiệu quả chiến lược này, cần có một quy hoạch bài bản, xác định rõ ràng các lĩnh vực và công trình trọng điểm cần ưu tiên đầu tư, với sự tham gia của cả khu vực công và khu vực tư nhân.

TS. Nguyễn Quốc Việt nhấn mạnh, trọng tâm của chính sách phát triển kinh tế tư nhân là Nhà nước cần chọn lọc các lĩnh vực và công trình ưu tiên phát triển theo từng giai đoạn, phù hợp với khả năng huy động và phân bổ nguồn lực. Việc đặt hàng cho DN thực hiện các dự án trọng điểm phải được thực hiện trên cơ sở các tiêu chí lựa chọn rõ ràng, công khai và có giới hạn phạm vi cụ thể.

Những DN được lựa chọn cần là DN đã hoặc có tiềm năng triển khai các công trình, lĩnh vực trọng điểm, có khả năng dẫn dắt xu hướng phát triển và tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực sang các ngành và các DN khác. Chính sự lan tỏa này sẽ thúc đẩy tinh thần kinh doanh trong khu vực tư nhân, khơi dậy động lực phát triển bền vững cho toàn nền kinh tế.

TS. Nguyễn Quốc Việt nhấn mạnh, trọng tâm của chính sách phát triển kinh tế tư nhân là Nhà nước cần chọn lọc các lĩnh vực và công trình ưu tiên phát triển theo từng giai đoạn, phù hợp với khả năng huy động và phân bổ nguồn lực

Để hiện thực hóa các mục tiêu này, Nhà nước cần rà soát, điều chỉnh và đồng bộ hóa các luật liên quan, đặc biệt là Luật Đầu tư công, Luật Hợp tác công-tư và Luật Đấu thầu, nhằm tạo ra hành lang pháp lý thông thoáng và nhất quán cho DN tư nhân phát triển.

Bên cạnh đó, cần ban hành các chính sách ưu đãi cụ thể cho DN được đặt hàng, như ưu đãi về tiếp cận nguồn lực, bao gồm vốn, đất đai, lao động; chính sách ưu đãi về thuế; đồng thời đơn giản hóa các thủ tục hành chính để tạo điều kiện thuận lợi cho DN trong quá trình triển khai các dự án.

“Sự quyết tâm chính trị của lãnh đạo cấp cao đã rất rõ ràng. Tuy nhiên, để các chính sách này đi vào thực tiễn, cần có các mô hình sáng tạo mang tính chất đột phá từ cấp địa phương, thậm chí sẵn sàng ‘xé rào’ trong khuôn khổ pháp luật để xây dựng các cơ chế thí điểm cho doanh nghiệp tư nhân”, TS. Nguyễn Quốc Việt nhấn mạnh.

Xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân phát triển

PGS.TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhận định, bối cảnh hiện tại của khu vực doanh nghiệp (DN) tư nhân đang có những chuyển biến mạnh mẽ, khác biệt so với trước đây. Năm 1986, khi Việt Nam đưa kinh tế tư nhân vào nền kinh tế nhiều thành phần, nền kinh tế đã hồi sinh. Tuy nhiên, phải đến bây giờ, vai trò của kinh tế tư nhân mới thực sự được nhìn nhận là động lực quan trọng nhất. Sự kiện này mang ý nghĩa đặc biệt, là một điểm tựa quan trọng, tạo niềm tin vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Thực tế trong thời gian qua, khu vực DN tư nhân Việt Nam vẫn còn nhỏ, yếu, gặp nhiều khó khăn, trong khi đó, khu vực này lẽ ra phải đóng vai trò nền tảng cho nền kinh tế. Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, trong một nền kinh tế phát triển, kinh tế tư nhân, cụ thể là doanh nghiệp tư nhân trong nước phải đóng góp 60%, 70%, thậm chí 80% vào GDP. Tuy nhiên, thực tế, khu vực doanh nghiệp tư nhân Việt Nam vẫn đang lép vế so với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Trong khi, khu vực này lẽ ra phải đóng vai trò nền tảng cho nền kinh tế.

PGS.TS. Trần Đình Thiên cho rằng, hiện tại là thời điểm mang tính quyết định. Để kinh tế thị trường phát triển, lực lượng kinh tế tư nhân phải trở thành nền tảng. Vai trò của nhà nước cần theo hướng mở đường, dẫn dắt và quan trọng nhất là xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi để doanh nghiệp (DN) tư nhân phát triển.

Tinh thần đổi mới là phải thay đổi triệt để, chứ không chỉ dừng lại ở việc cải tiến cái cũ. Cần mở ra một cách nhìn mới, tạo ra một hệ thống DN Việt Nam mới, để DN tư nhân có thể tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp và sáng tạo. Vấn đề quan trọng là cần xây dựng một hệ thống thể chế mới. Các luật như Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Sở hữu trí tuệ… cũng cần được sửa đổi để tạo hành lang pháp lý thuận lợi hơn cho DN tư nhân phát triển, để DN tư nhân có thể tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp và sáng tạo.

Đồng quan điểm, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt, chuyên gia chính sách công cho hay, thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân là một chiến lược quan trọng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế thông qua các chính sách công nghiệp và đầu tư cơ sở hạ tầng, kết hợp với việc tăng cường năng lực của khu vực kinh tế nội địa, đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân trong nước. Để thực hiện hiệu quả chiến lược này, cần có một quy hoạch bài bản, xác định rõ ràng các lĩnh vực và công trình trọng điểm cần ưu tiên đầu tư, với sự tham gia của cả khu vực công và khu vực tư nhân.

Doanh nghiệp tư nhân cần phát triển chiều rộng lẫn chiều sâu

TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng BIDV cho biết Trung Quốc có 55 triệu doanh nghiệp, còn Việt Nam chỉ mới phấn đấu lên 1 triệu vào năm nay. Số doanh nghiệp Trung Quốc gấp 55 lần Việt Nam, trong khi dân số của họ chỉ gấp 15 lần.

Do vậy, Việt Nam nên đặt mục tiêu có 4 triệu doanh nghiệp, thay vì 1,5- 2 triệu tới 2030. Theo ông Lực, một trong những nguồn tiềm năng là khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp, bằng cách miễn thuế thu nhập trong 3-5 năm đầu cho khu vực này, để nuôi dưỡng nguồn thu và đơn giản hóa thủ tục thành lập, kế toán.

Cùng với đó, để kinh tế tư nhân phát triển nội lực, tăng khả năng cạnh tranh và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, các chuyên gia cho rằng cần hoàn thiện thể chế, cải thiện môi trường đầu tư theo hướng công bằng, bớt xin-cho.

Theo chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, nên sửa Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, giảm thuế cho doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ xuống 15-17% thay vì mức 20% hiện tại. Song song đó, cắt giảm 30% thủ tục hành chính, chi phí kinh doanh và thời gian giải quyết công việc hành chính.

Đồng thời, nhà chức trách cần phân loại doanh nghiệp để có chính sách quản lý, hỗ trợ phù hợp theo quy mô và tính chất hoạt động. PGS.TS Trần Hoàng Ngân cho rằng các chính sách hỗ trợ phải tính đến sự đóng góp của doanh nghiệp theo nhiều mặt, từ ngân sách, xuất khẩu đến việc làm.

Còn theo ông Lực, khối tư nhân cũng cần môi trường cạnh tranh bình đẳng, đảm bảo được thực hiện đầy đủ quyền tài sản, tự do kinh doanh trong những ngành nghề pháp luật không cấm.

Để tư nhân có thể thực sự tham gia các dự án lớn

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Phan Đình Tuệ, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp thành phố Hồ Chí Minh (HUBA), Chủ tịch HĐQT Bamboo Airways cho rằng, mối quan hệ giữa nhà nước và doanh nghiệp tư nhân cần được xem như mối quan hệ giữa doanh nghiệp và khách hàng. Doanh nghiệp muốn bán được hàng phải tư duy theo hướng khách hàng cần gì, thích gì và phải tìm cách đáp ứng nhu cầu đó. Về phía cơ quan quản lý nhà nước cần có cơ chế, chính sách, lãi suất hỗ trợ phù hợp…

Mặt khác, ông Lê Trí Thông, Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP.HCM, Tổng giám đốc Công ty Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận (PNJ), cho rằng Việt Nam có thể xây dựng các quỹ đầu tư chung giữa khu vực công và tư.

“Việc triển khai công – tư nên được thực hiện theo cơ chế thị trường, với các quyết định đầu tư dựa trên tính thị trường. Trong kỷ nguyên vươn mình, sự kết nối trong hệ điều hành là rất quan trọng để kết nối giữa doanh nghiệp và chính sách, giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp”, ông Thông nhận định.

Đồng thời, cần tạo ra các cơ chế để các doanh nghiệp này có thể chia sẻ và hợp tác nhằm hình thành một hệ sinh thái doanh nghiệp tư nhân phát triển bền vững.

Trong khi đó, bà Lý Kim Chi, Chủ tịch Hội Lương thực Thực phẩm TP.HCM, cho rằng để chính sách thực sự phát huy hiệu quả, doanh nghiệp cần cảm nhận rõ ràng sự hỗ trợ thực tế từ các cấp chính quyền, chứ không chỉ dừng lại trên giấy tờ. 

Chính sách cần thực triển khai được trong thực tế, đòi hỏi lực lượng cán bộ am hiểu, thái độ tích cực. Bà Lý Kim Chi nói cộng đồng doanh nghiệp tự tin hơn khi Nhà nước có chủ trương phát triển kinh tế tư nhân. “Nhưng tâm lý chúng tôi đang đan xe giữa kỳ vọng và băn khoăn”, bà nói.

Bà Chi ví dụ Thủ tướng chỉ đạo cắt giảm 30% thủ tục hành chính, nhưng thực tế dự thảo của một số bộ, ngành vẫn xuất hiện những quy định làm tăng chi phí, thủ tục. Tuần trước, 6 hiệp hội ngành nghề đại diện cho hàng chục nghìn doanh nghiệp đã tiếp tục kiến nghị Thủ tướng gỡ khó.