Hành trình vượt khó của cô gái Mường

TPO - Nhờ ý tưởng sản xuất đệm bông gạo truyền thống của cô giáo Bùi Lê Lệ Quyên (giáo viên Trường PTDTNT Thuận Châu, tỉnh Sơn La), hiện Quyên có thu nhập khoảng 20 triệu đồng/tháng; những người lớn tuổi chỉ làm bán thời gian, thu nhập khoảng 4 triệu đồng/tháng. Vui nhất là nhiều thanh thiếu niên cũng đến học nghề để vươn lên làm kinh tế, thoát nghèo.

Chị Bùi Lê Lệ Quyên (thứ 3 bên phải) nhận giải Ba Cuộc thi Dự án khởi nghiệp thanh niên nông thôn năm 2025.

Từ ký ức xưa đến ý tưởng khởi nghiệp

Trong một buổi chiều mùa đông, chúng tôi đến ngôi nhà của chị Quyên ở phường Tô Hiệu (tỉnh Sơn La) và được nghe những tiếng đập bông “bụp bụp” vang lên từ xa, như âm thanh ký ức vọng về. Đón chúng tôi, chị Bùi Lê Lệ Quyên liền kể về mối duyên đưa chị đến với dự án.

“Khi còn nhỏ, mỗi lần về thăm bà ngoại, tôi luôn ấn tượng khi được vùi mình trong tấm đệm bông dày, thơm mùi nắng. Mỗi lần ra suối vào mùa xuân, tôi được ngắm nhìn những bông hoa gạo đỏ rực cả núi rừng. Nhiều lần nhìn bà đập bông làm đệm, gối, tôi cứ nghĩ hình ảnh này sẽ luôn còn mãi. Nhưng lớn lên mới thấy, người biết nghề ngày một ít”, chị Quyên chia sẻ.

Từ những ký ức tuổi thơ, chị nhận ra nghề truyền thống của người Mường, người Thái ở Tây Bắc đang đứng trước nguy cơ mai một. Người già biết làm đệm, gối bông gạo ngày một giảm. Nếu không bảo tồn, sẽ không ai còn biết giá trị của bông gạo, biết xử lý bông, đánh bông, khâu vỏ đệm.

“Tôi tự hỏi, nếu không bắt đầu ngay bây giờ, thì khi lớp người cuối cùng qua đi… ai sẽ còn biết làm đệm bông gạo?”, chị Lệ Quyên nhớ lại.

Chị Bùi Lê Lệ Quyên thực hiện công đoạn cho bông gạo vào đệm.

Câu hỏi ấy trở thành “mồi lửa” nhóm lên một hành trình đầy thử thách nhưng cũng chan chứa niềm tự hào. Quyên quyết tâm làm ra những chiếc gối, tấm đệm sạch êm; đồng thời hồi sinh ký ức, giữ lửa một nghề truyền thống từng đứng bên bờ lãng quên.

Khác với cách làm truyền thống, Quyên bắt đầu bằng một cách rất hiện đại. Với sự đồng hành của Xã Đoàn Thuận Châu (tỉnh Sơn La), cô khảo sát thị trường, học về vệ sinh nguyên liệu, tìm hiểu quy trình xử lý bông theo tiêu chuẩn sạch và thử nghiệm hàng chục mẫu gối, đệm.

Những ngày đầu, Quyên cùng các cộng sự phải đi khắp các bản để tìm từng bao bông, hỏi bà con cách nhận loại bông tốt, ghi chép tỉ mỉ từng công đoạn. Bông được phơi nắng kỹ, sau đó cho vào máy giặt để làm sạch bụi, sấy khô và đánh tơi bằng chày hoặc máy nhỏ. Kết quả là lớp bông trắng mịn, mềm và sạch hơn rất nhiều so với cách làm ngày xưa.

Vỏ đệm, vỏ gối được lựa chọn từ chất liệu mang đậm văn hóa Mường như cotton, lanh, thô đũi, thậm chí có mẫu được thêu tay họa tiết truyền thống. Nhờ vậy, mỗi sản phẩm không chỉ là vật dụng sinh hoạt mà còn mang theo câu chuyện văn hóa núi rừng.

Quyên cho hay, chỉ cần chạm vào lớp bông gạo đã xử lý sạch, người ta cảm nhận ngay sự mềm nhẹ như mây. Sợi bông rỗng giúp đàn hồi tốt, không lún sâu như mút tổng hợp. Mùa hè thì thoáng khí; mùa đông giữ nhiệt ấm tốt. Đặc biệt, bông gạo hoàn toàn tự nhiên, không gây kích ứng da. Những ưu điểm đó trở thành lợi thế lớn khi giới thiệu sản phẩm ở các thành phố. “Khách hàng đầu tiên nhắn rằng nằm gối bông gạo rất dễ chịu, tôi vui đến mất ngủ”, Quyên cười.

Vào mùa xuân những bông hoa gạo nở khắp núi rừng Tây Bắc.

Hành trình vượt khó

Bùi Lê Lệ Quyên tâm sự, dù đã tính toán kỹ, nhưng con đường khởi nghiệp không hề bằng phẳng. “Nguồn bông cung cấp không đủ, em cùng nhóm phải đi xa hàng chục cây số để thu mua. Tiền đầu tư hạn chế, chúng em phải góp từng đồng mua máy giặt cũ, máy sấy nhỏ, tự mày mò sửa khi máy hỏng…”, Lệ Quyên kể.

Nhưng thử thách lớn nhất là khi đưa sản phẩm ra thị trường. Giữa vô vàn hàng công nghiệp bắt mắt, gối đệm thủ công cần nhiều thời gian để thuyết phục người dùng. “Tôi đã tìm đến các chuyên gia để được tư vấn quảng bá, bán hàng, xây dựng thương hiệu…”, Lệ Quyên chia sẻ.

Cuối cùng, Quyên chọn cách kể câu chuyện văn hóa Mường, nhấn mạnh sự tự nhiên, sạch và thân thiện môi trường. Mỗi sản phẩm đi kèm một tờ giấy nhỏ giải thích công đoạn làm bông, nguồn gốc cây gạo – loài cây gắn với đời sống và mùa xuân của người Mường. Từng đơn hàng nhỏ từ Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng… gửi về đã tiếp thêm sức mạnh.

Nhờ dự án của Quyên, những căn nhà của người thợ lớn tuổi trong khu lại rộn ràng tiếng đập bông mỗi chiều. Hiện nay, Quyên có thu nhập khoảng 20 triệu đồng/tháng; những người lớn tuổi chỉ làm bán thời gian, thu nhập khoảng 4 triệu đồng/tháng. Vui nhất là nhiều thanh thiếu niên cũng đến học nghề.

“Trước tôi tưởng nghề này mất rồi, nay thấy các cháu học lại nghề, tôi vui lắm. Nghề được bảo tồn, trong bản phụ nữ có thêm việc làm, tăng thu nhập”, bà Cầm Thị Tanh (65 tuổi) chia sẻ.

Các sản phẩm của chị Quyên làm từ sợi bông gạo.

Quyên cho biết, mục tiêu tiếp theo không chỉ dừng lại ở làm nhỏ lẻ mà sẽ tiến tới thành lập doanh nghiệp, mở rộng thị trường. “Em đang xây dựng và thiết kế sản phẩm kết hợp lụa tơ tằm với bông gạo để làm những chiếc chăn ấm, đẹp; xây dựng thương hiệu gối, đệm, chăn bông gạo mang tầm rộng hơn”, Quyên nói.

Chị Đinh Thị Bích Phương, Bí thư Xã Đoàn Thuận Châu (tỉnh Sơn La) cho biết, dự án sản xuất đệm bông gạo truyền thống của Bùi Lê Lệ Quyên đạt giải Ba Cuộc thi Dự án khởi nghiệp thanh niên nông thôn năm 2025 do Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tổ chức.

Ý tưởng này có ý nghĩa lớn trong việc bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc. Với sự đồng hành của Đoàn Thanh niên và các doanh nghiệp, dự án bước đầu đã mang lại những thành công nhất định, tạo thu nhập cho gia đình Quyên và một số phụ nữ lớn tuổi.

Trong thời gian tới, khi dự án phát triển, chúng tôi sẽ tiếp tục đồng hành với Lệ Quyên trong việc hỗ trợ vay vốn, xây dựng thương hiệu và quảng bá sản phẩm chăn, đệm, gối bông gạo đến người dân trong và ngoài tỉnh”, chị Đinh Thị Bích Phương cho hay.

Nguồn: https://tienphong.vn/hanh-trinh-vuot-kho-cua-co-gai-muong-post1798507.tpo