 |
| Cố đô Toledo được gìn giữ khá nguyên vẹn sau hàng ngàn năm. |
Với hơn 2 ngàn năm lịch sử, Toledo không chỉ là minh chứng cho sự giao thoa 3 nền văn hóa (Kitô giáo, Hồi giáo, Do Thái) mà còn là bài học quý giá về bảo tồn và khai thác di sản. Qua việc gìn giữ các di tích cổ kính và khai thác du lịch bền vững, Tây Ban Nha đã biến Toledo thành mô hình thành công, giúp phát huy giá trị văn hóa, đồng thời mang lại lợi ích kinh tế - xã hội.
Đặc sắc giá trị lịch sử và văn hóa
Toledo nằm cách thủ đô Madrid 70km về phía Nam, được xây dựng trên một ngọn đồi đá cao bao quanh bởi sông Tagus, tạo nên bức tranh thành phố cổ kính với những con phố hẹp ngoằn ngoèo và kiến trúc đa tầng lịch sử. Thành phố từng là thủ đô của Vương quốc Visigoth, pháo đài của Emirate Cordoba và thậm chí là trung tâm quyền lực tạm thời dưới thời Hoàng đế Charles V thế kỷ XVI. Được mệnh danh là Thành phố 3 văn hóa, Toledo là nơi các cộng đồng Kitô giáo, Do Thái và Hồi giáo cùng tồn tại hòa bình, để lại dấu ấn trong kiến trúc Mudejar - sự kết hợp tinh tế giữa phong cách Visigoth, Hồi giáo và Kitô giáo.
Trong thế giới toàn cầu hóa, di sản không phải gánh nặng mà là động lực phát triển, giúp các dân tộc gìn giữ bản sắc và chia sẻ với thế giới.
Các di tích tiêu biểu như Nhà thờ Chính tòa Gothic (xây dựng từ năm 1226), Tu viện Santo Tomé với bức tranh Đức chúa trời chôn cất Bá tước Orgaz của El Greco, Nhà thờ Hồi giáo Cristo de la Luz (thế kỷ X), và các hội đường Do Thái như: Santa María la Blanca, không chỉ là kiệt tác nghệ thuật mà còn lưu giữ hơn 2 ngàn năm lịch sử. UNESCO đánh giá cao Toledo vì nó “là kho tàng của hơn 2 thiên niên kỷ lịch sử, minh chứng cho sự đa dạng văn minh từ La Mã đến Hồi giáo”. Những giá trị này không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn giáo dục, nhắc nhở về tinh thần khoan dung và sáng tạo của nhân loại, đặc biệt, trong bối cảnh đương đại đầy xung đột tôn giáo.
Các biện pháp bảo tồn di tích và di sản tại Toledo
Bảo tồn Toledo là một quá trình có hệ thống, kết hợp giữa chính sách nhà nước, sự hỗ trợ quốc tế và cộng đồng địa phương. Từ năm 1940, Toledo đã được công nhận là “khu vực lịch sử - nghệ thuật”, với các quy định nghiêm ngặt về quy hoạch đô thị để bảo vệ trung tâm lịch sử rộng 260ha. UNESCO đóng vai trò quan trọng qua việc giám sát và tài trợ các dự án khôi phục, như bảo tồn tường thành Visigoth của vua Wamba hay các di tích La Mã như cầu Tagus và hệ thống cống ngầm. Các lễ hội hằng năm do UNESCO tổ chức, như ngày Di sản thế giới, giúp nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị bảo tồn.
 |
| Quảng trường cổ Zocodover ở cố đô Toledo thường xuyên có đông khách tham quan. |
Chính quyền địa phương và khu vực Castile - La Mancha đã đầu tư mạnh vào công nghệ hiện đại, sử dụng kỹ thuật số hóa 3D để lập bản đồ di tích, giúp phát hiện và sửa chữa hư hỏng sớm. Ví dụ, các dự án khôi phục Alcazar (pháo đài) sau nội chiến Tây Ban Nha đã biến nó thành bảo tàng quân sự, vừa bảo tồn vừa giáo dục. Đồng thời cộng đồng dân cư tham gia tích cực qua các chương trình đào tạo nghề thủ công truyền thống như chế tác thép damascene - một di sản từ thời Moor giúp người dân địa phương trở thành những người bảo vệ di sản. Tuy nhiên, thách thức lớn là tình trạng dân số trung tâm lịch sử giảm sút do áp lực du lịch, dẫn đến các cuộc tranh luận chính trị về việc cân bằng giữa bảo tồn và phát triển dân cư. Các biện pháp như ưu đãi thuế cho cư dân và kiểm soát giá bất động sản đã được áp dụng để giữ gìn cộng đồng sống động.
Bên cạnh đó, Toledo là minh chứng cho việc khai thác di sản mà không làm mai một giá trị văn hóa. Từ những năm 1990, kinh tế thành phố chuyển dịch từ nông nghiệp sang du lịch và công nghiệp nhẹ, với du lịch đóng góp chính nhờ vị trí gần Madrid (hiện chỉ mất chưa đầy 60 phút di chuyển). Hằng năm, Toledo đón hàng triệu du khách, khám phá các tour đi bộ qua phố cổ, triển lãm nghệ thuật El Greco và lễ hội ánh sáng vào ban đêm. Doanh thu từ du lịch không chỉ từ vé tham quan mà còn từ sản phẩm thủ công như kẹo marzipan và dao thép Toledo, tạo việc làm cho hàng ngàn cư dân.
Khai thác bền vững được đảm bảo qua các nguyên tắc của du lịch bền vững đối với các di sản thế giới của UNESCO, kết hợp bảo tồn với sử dụng kinh tế. Các quy định giới hạn số lượng du khách hằng ngày tại một số di tích, khuyến khích du lịch cộng đồng (homestay tại nhà dân cổ) và tích hợp giáo dục môi trường để giảm rác thải. Kết quả là, Toledo không chỉ duy trì được sức hút mà còn tăng cường nhận diện toàn cầu, góp phần vào GDP khu vực Castile - La Mancha. Tuy nhiên, áp lực du lịch đôi khi gây quá tải hạ tầng, đòi hỏi các chiến lược như đa dạng hóa tuyến đường tham quan để phân bổ dòng người.
Bài học trong bảo tồn di sản toàn cầu
Qua Toledo, Tây Ban Nha gợi ý cho chúng ta rằng bảo tồn di sản phải là sự cân bằng giữa quá khứ và tương lai. Đầu tiên, cần có khung pháp lý chặt chẽ và sự phối hợp quốc tế như UNESCO để bảo vệ di tích khỏi đô thị hóa. Bản thân từng quốc gia phải ban hành các quy định chặt chẽ để bảo tồn chính các giá trị lịch sử - văn hóa của mình. Thứ hai, khai thác kinh tế phải ưu tiên bền vững, gắn khai thác với tôn tạo bằng các giải pháp thực sự đảm bảo an toàn cho di sản, tránh “bảo tồn giả tạo” bằng cách tích hợp cộng đồng địa phương vào chuỗi giá trị du lịch. Thứ ba, giáo dục và lễ hội là chìa khóa để phát huy giá trị tinh thần, biến di sản thành cầu nối văn hóa đương đại. Thứ tư, thực hiện tốt việc quảng bá để thu hút du khách, đồng thời đảm bảo chính người dân và du khách phải cùng tham gia vào việc gìn giữ si sản chung của nhân loại chứ không phải của riêng quốc gia nào, dân tộc nào.
Đối với Việt Nam, với các di sản như Hội An hay Huế, mô hình Toledo gợi ý áp dụng công nghệ số hóa và du lịch trải nghiệm để chống lại thách thức đô thị hóa và biến đổi khí hậu. Hay ở từng địa phương, với các di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia cũng cần vận dụng cách thức đó để vừa bảo tồn vừa phát huy các giá trị đến với đông đảo người dân.
Nguyễn Minh Hải
Nguồn: https://baodongnai.com.vn/kinh-te/dich-vu/202512/hoc-cach-gin-giu-va-khai-thac-hieu-qua-di-san-tu-co-do-toledo-tay-ban-nha-8660989/
Bình luận (0)