Lăng miếu núi Sam (TP. Châu Đốc), tỉnh An Giang, đã được Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và Hội đồng Thương mại và Công nghệ toàn cầu Ấn Độ công nhận danh hiệu Điểm đến du lịch tâm linh tiêu biểu Châu Á – Thái Bình Dương. Giải thưởng nhằm ghi nhận những nỗ lực phát triển và bảo tồn những giá trị tâm linh, nét đẹp văn hóa của Việt Nam trong sự phát triển du lịch tâm linh bền vững.
Miếu Bà Chúa xứ núi Sam. Ảnh: Internet
Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam là một di tích lịch sử, công trình kiến trúc đẹp, tôn nghiêm, tọa lạc dưới chân núi, hàng năm thu hút hàng triệu lượt người đến cúng bái, tham quan. Đây là một trong những danh thắng nổi tiếng và là điểm đến không thể bỏ qua của du khách trong và ngoài nước, điểm nhấn của Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam.
Miếu Bà là di tích kiến trúc nghệ thuật nổi tiếng ở miền Nam, thời gian xây dựng khoảng năm 1820 – 1825 (thời kỳ phát hiện ra tượng Bà Chúa Xứ núi Sam), bằng tre lá đơn sơ. Đến năm 1870, miếu được xây dựng lớn và khang trang hơn. Đến năm 1872, theo yêu cầu của Hội Quý tế (nay là Ban Quản trị Lăng miếu núi Sam) và nguyện vọng của đồng bào sùng kính, miếu Bà đã được thiết kế, xây dựng mới cả về quy mô, kiến trúc và mang đậm nét nghệ thuật như hôm nay.
Ngôi miếu có bố cục kiểu chữ Quốc, hình khối tháp kiểu hoa sen nở, nền lát gạch bông, tường cẩn đá ốp lát, cột bê-tông cốt thép, mái tam cấp 3 tầng lầu, lợp ngói đại ống màu xanh, góc mái vút cao như mũi thuyền đang lướt sóng. Chánh điện của miếu Bà bao gồm 2 tầng. Tầng trong cùng dành cho nghi lễ thờ phụng, với tượng Bà được đặt trên bệ cao, 2 con hạc trắng đứng bên cạnh tượng trưng cho cốt cách tiên thánh của Bà.
Phía bên phải tượng Bà, có bàn thờ cậu, còn bên trái là bàn thờ cô. Các hoa văn ở cổ lầu chánh điện thể hiện đậm nét nghệ thuật. Phía trên cao, các tượng thần khỏe mạnh, đẹp đẽ giăng tay đỡ những đầu kèo. Các khung bao, cánh cửa đều được chạm trổ, khắc, lộng tinh xảo và nhiều liễn đối, hoành phi lộng lẫy. Tầng thứ 2 gần với 2 tượng chim phượng, là bàn thờ Hội đồng. Hai bên tả hữu của bàn thờ Hội đồng là bàn thờ Tiền hiền khai khẩn ở bên trái và bàn thờ Hậu hiền khai cơ ở bên phải.
Tượng Bà Chúa Xứ ở trên đỉnh núi Sam hiện nay, nơi đó vẫn còn dấu tích đá sa thạch hình vuông, cạnh 1,6m, bề dày gần 0,3m. Nhà khảo cổ học người Pháp Louis Malleret, trong thời gian tiến hành khai quật khu di chỉ Óc Eo – Ba Thê (từ năm 1942 đến 1944) có đến núi Sam nghiên cứu tượng Bà Chúa Xứ và xác định đây là loại tượng thần, được tạo theo dáng người ngồi nghỉ ngơi, vương giả, vật liệu bằng sa thạch, giá trị nghệ thuật cao. Qua giám định bước đầu cho thấy, tượng Bà Chúa Xứ là một tác phẩm nghệ thuật thời Trung cổ còn được giữ đến ngày nay.
Hàng năm, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ diễn ra từ ngày 23 đến 27/4 (âm lịch), gồm nhiều hình thức lễ tiết cổ truyền trọng thể, thu hút đông đảo Nhân dân, khách tham quan khắp mọi miền đất nước đến tham dự. Trong lễ hội, long trọng nhất là lễ khai hội và lễ phục hiện. Khai hội có nhiều chương trình quy mô và phong phú vào đêm trước lễ tắm Bà. Đặc biệt, lễ phục hiện lại bối cảnh rước tượng Bà Chúa Xứ từ đỉnh núi Sam về miếu thờ theo truyền thuyết 9 cô gái đồng trinh đưa bà xuống núi được tổ chức quy mô, trang trọng…
Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Lễ hội chứa đựng những cứ liệu sinh động về dấu ấn lịch sử thời kỳ người Việt đến vùng đất An Giang, với sự giao lưu, hội nhập về các mặt kinh tế, văn hóa, chính trị và quân sự của các dân tộc trong quá trình dựng nước và giữ nước, sự hài hòa trong quan hệ cộng đồng về mặt văn hóa, vừa kế tục được sự nghiệp văn hóa của người cổ xưa, vừa tôn tạo, bồi đắp được nền văn hóa mang bản sắc Việt độc đáo.
Trưởng ban Quản trị Lăng miếu núi Sam Nguyễn Phúc Hoan (giữa) nhận giấy chứng nhận danh hiệu Điểm đến du lịch tâm linh tiêu biểu Châu Á – Thái Bình Dương. Ảnh: Internet
Bên cạnh các hoạt động sinh hoạt tín ngưỡng, lễ hội còn gắn với những nhân vật lịch sử – những người có công khai phá và bảo vệ vùng đất này là danh tướng Thoại Ngọc Hầu cùng các bộ tướng và binh sĩ. Từ đó, góp phần lưu giữ những giá trị lịch sử phát triển vùng đất phía Tây Nam.
Trưởng ban Quan trị Lăng miếu núi Sam Nguyễn Phúc Hoan cho biết, năm 2022, Chính phủ Việt Nam đã gửi hồ sơ đệ trình UNESCO xem xét đưa Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam vào danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Việc Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và Hội đồng Thương mại và Công nghệ toàn cầu Ấn Độ công nhận miếu Bà Chúa Xứ núi Sam là Điểm đến DL tâm linh tiêu biểu Châu Á – Thái Bình Dương là sự ghi nhận những nỗ lực cải tiến, bảo tồn và phát triển vẻ đẹp DL văn hóa tâm linh của Việt Nam, góp phần giữ gìn và phát huy hơn nữa các giá trị văn hóa của dân tộc. Sự ghi nhận là dấu mốc quan trọng trong tiến trình đưa Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại./.
Diêm Giang
