Nghị định 304 và bước chuyển mới trong thu giữ tài sản bảo đảm

Một trong những văn bản pháp lý đáng chú ý có hiệu lực từ tháng 12/2025 là Nghị định 304/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định điều kiện đối với tài sản bảo đảm (TSBĐ) của khoản nợ xấu được thu giữ theo điểm đ, khoản 2, Điều 198a Luật Các TCTD (đã được sửa đổi, bổ sung). Việc ban hành Nghị định 304 được đánh giá là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động xử lý nợ xấu, vừa tăng tính chặt chẽ, minh bạch, vừa thể hiện rõ yếu tố nhân văn đối với người vay.

Điểm mới quan trọng của Nghị định là quy định chặt chẽ các điều kiện thu giữ khi tài sản được xác định thuộc nhóm đặc biệt. Trong trường hợp TSBĐ là chỗ ở duy nhất của người vay, TCTD phải trích cho bên bảo đảm một khoản tiền tương đương 12 tháng lương tối thiểu. Khoản hỗ trợ này được xem như một “lớp đệm” an sinh, giúp người vay có thời gian tìm nơi ở mới và ổn định lại cuộc sống sau khi mất tài sản. Còn với trường hợp thu giữ công cụ lao động chủ yếu mà không hình thành từ vốn vay, người vay được nhận khoản hỗ trợ tương đương 6 tháng lương tối thiểu để duy trì khả năng tạo thu nhập trong thời gian khó khăn. Đây là cơ chế hoàn toàn mới so với các quy định trước đây thể hiện tư duy chính sách linh hoạt thực tế hơn và mang tính nhân văn rõ nét trong xử lý nợ xấu.

Để đảm bảo quá trình xử lý minh bạch, Nghị định 304 quy định rõ trách nhiệm chứng minh thuộc về người vay. Trong vòng 10 ngày làm việc kể từ khi nhận yêu cầu của bên nhận bảo đảm, người vay phải cung cấp tài liệu chứng minh tài sản thuộc hoặc không thuộc nhóm đặc biệt. Hồ sơ bao gồm các giấy tờ xác nhận quyền sở hữu, sao kê thu nhập, tài liệu chứng minh nơi cư trú hoặc các giấy tờ liên quan đến việc tài sản là công cụ lao động duy nhất. Người vay phải chịu trách nhiệm về tính chính xác, hợp pháp của toàn bộ thông tin cung cấp. Trường hợp quá thời hạn mà không cung cấp, tài sản sẽ mặc nhiên được xác định là không thuộc nhóm được hỗ trợ. Quy định này nhằm ngăn chặn việc lợi dụng cơ chế để kéo dài xử lý nợ, đồng thời tạo cơ sở pháp lý rõ ràng và tránh tranh chấp phát sinh.

Cùng với yêu cầu đối với người vay, Nghị định cũng làm rõ trách nhiệm của TCTD trong toàn bộ quy trình thu giữ tài sản. Theo đó, bên nhận bảo đảm có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ thông tin để người vay hiểu quyền, nghĩa vụ và cơ chế hỗ trợ theo quy định. Khoản hỗ trợ tài chính phải được thực hiện trước khi thu giữ và được tính vào chi phí xử lý TSBĐ. Toàn bộ quy trình thu giữ phải tuân thủ đúng Điều 198a của Luật Các TCTD từ thông báo, phối hợp với chính quyền địa phương đến tổ chức thu giữ thực tế. Việc chuẩn hóa quy trình này giúp hạn chế rủi ro pháp lý, đảm bảo công khai, minh bạch và phòng tránh trường hợp lạm quyền hoặc thực hiện không đúng thủ tục.

Nhận định về ý nghĩa của Nghị định 304, ông Nguyễn Đức Lệnh – Phó Giám đốc NHNN Khu vực 2 cho rằng, văn bản này mang ý nghĩa toàn diện và sâu rộng. Một mặt, Nghị định tạo điều kiện để các TCTD chủ động hơn trong xử lý và thu hồi nợ, qua đó khơi thông dòng vốn cho nền kinh tế, nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng. Mặt khác, khung pháp lý rõ ràng cũng góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của người vay, buộc khách hàng phải chủ động sử dụng vốn đúng mục đích, có trách nhiệm trả nợ đầy đủ, đúng hạn. Đồng thời, cơ chế hỗ trợ đối với các đối tượng yếu thế thể hiện rõ tính nhân văn, chia sẻ trách nhiệm, giảm cú sốc tài chính và bảo đảm an sinh xã hội. Khi Nghị quyết 42 đã được luật hóa và Nghị định 304 được triển khai đồng bộ, hoạt động xử lý nợ xấu sẽ đi vào khuôn khổ ổn định hơn, tạo nền tảng quan trọng để thúc đẩy tín dụng phát triển an toàn, bền vững.

Chung quan điểm, một chuyên gia kinh tế nhận định, với khung pháp lý mới, quyền của chủ nợ vẫn được bảo vệ để bảo đảm khơi thông dòng vốn, nhưng buộc phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình về thông báo, niêm yết công khai và hàng loạt điều kiện khác nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bên vay. “Các ngân hàng buộc phải chuyên nghiệp hoá hoạt động xử lý nợ thay vì chỉ tập trung vào kết quả thu hồi bằng mọi giá”, vị chuyên gia này nhấn mạnh. Theo ông, điểm tiến bộ rõ nét nhất của Nghị định 304 chính là việc thiết lập lại thế cân bằng giữa hiệu quả kinh tế và an sinh xã hội trong xử lý nợ xấu. Việc quy định các ngân hàng phải trích khoản tiền hỗ trợ tương đương 6 - 12 tháng lương tối thiểu khi thu giữ tài sản là chỗ ở duy nhất hoặc công cụ lao động chủ yếu đã lấp đầy khoảng trống pháp lý trước đây, giúp người dân tránh rơi vào tình trạng mất đi cơ sở sinh sống tối thiểu sau khi thực hiện nghĩa vụ trả nợ.

Một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, một cách tiếp cận nhân văn và một cơ chế vận hành rõ ràng chính là những giá trị cốt lõi mà Nghị định 304 đang đặt nền móng cho tương lai xử lý nợ xấu của hệ thống ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn mới.

Nguồn: https://thoibaonganhang.vn/nghi-dinh-304-va-buoc-chuyen-moi-trong-thu-giu-tai-san-bao-dam-174847.html