Phim tài liệu "Đông Sơn - miền ký ức" tái hiện vẻ đẹp sâu sắc của văn hóa và lịch sử

Phim tài liệu "Đông Sơn - miền ký ức" do Điện ảnh Quân đội nhân dân sản xuất tái hiện lịch sử hào hùng của dân tộc, tri ân những con người bình dị đã góp phần làm nên bản anh hùng ca Hàm Rồng vang vọng và vẻ đẹp sâu lắng trong trầm tích văn hóa Đông Sơn.

Cầu Hàm Rồng - biểu tượng của một thời oanh liệt.

Giữa nhịp sống hiện đại của Thanh Hóa hôm nay, vẫn có một miền đất lặng lẽ níu bước người về, nơi dòng sông Mã ôm ấp làng cổ Đông Sơn như giữ lại hơi thở của ngàn năm văn hóa Việt.

Từ lòng đất nơi đây, trống đồng, thạp đồng, giáo mác, đồ gốm… đã kể cho nhân loại nghe về nền văn minh rực rỡ, khai sinh từ buổi đầu dựng nước. Tròn một thế kỷ sau ngày phát hiện nền văn hóa Đông Sơn (1924-2024), bộ phim tài liệu "Đông Sơn - miền ký ức" đánh dấu cuộc trở về với cội nguồn văn hóa, với bao lớp ký ức đã hóa thành trầm tích trong tâm hồn người Việt.

Bộ phim do Điện ảnh Quân đội nhân dân sản xuất vừa tái hiện lịch sử, đồng thời thể hiện tinh thần tri ân những con người bình dị đã góp phần làm nên bản anh hùng ca Hàm Rồng vang vọng.

Vẻ đẹp rêu phong của những mái nhà cổ.

Kỷ niệm 100 năm phát hiện nền văn hóa Đông Sơn đánh dấu một cột mốc đặc biệt của khảo cổ học và văn hóa Việt Nam. Trong dòng chảy ấy, "Đông Sơn - miền ký ức" là tác phẩm tổng hòa giữa ký ức, lịch sử và nghệ thuật. Phim tái hiện không gian văn hóa cổ xưa của làng Đông Sơn (Thanh Hóa) cái nôi của nền văn minh trống đồng và đi sâu vào mạch sống của một vùng đất đã từng là chiến địa trong những năm tháng bảo vệ cầu Hàm Rồng - biểu tượng bất khuất của dân tộc.

Bằng góc nhìn nhân văn, tác phẩm khơi lại câu chuyện của những con người bình dị bên dòng sông Mã, vừa là chủ thể trong nền văn hóa rực rỡ, cũng là chứng nhân cho những trang sử bi tráng.

Người dân và các cựu chiến binh ôn lại ký ức hào hùng.

Chia sẻ về cơ duyên hình thành kịch bản, nhà biên kịch Lê Ngọc Minh kể rằng ông đến với làng cổ Đông Sơn từ năm 1990, trong chuyến làm phim "Quê ta Sông Mã-Hàm Rồng". Khi đó, làng chỉ xuất hiện hơn một phút trong tổng thời lượng 60 phút phim. Nhưng chính khoảnh khắc ấy đã gieo trong ông món nợ ân tình với mảnh đất "mang tên một nền văn minh nhân loại".

"Tôi cứ thấy tiếc, thấy nợ ngôi làng cổ xứ Thanh, nơi mang tên một nền nhân loại - Văn minh Đông Sơn… Mỗi lần trở lại, tôi đều trăn trở, bởi công lao và sự hy sinh của người dân nơi đây trong chiến đấu bảo vệ cầu Hàm Rồng là vô cùng lớn mà ít người biết đến", tác giả kịch bản chia sẻ.

Từ những trăn trở đó, dịp kỷ niệm 100 năm phát hiện văn hóa Đông Sơn, ông cùng nhà nghiên cứu văn hóa Hà Huy Tâm đã viết nên kịch bản cho phim tài liệu và được Điện ảnh Quân đội nhân dân đưa vào sản xuất.

Màu xanh đầy sức sống của hòa bình đang phủ lên lớp trầm tích văn hóa, lịch sử hào hùng.

Phim mở đầu bằng góc flycam bao quát làng cổ Đông Sơn với những mái ngói rêu phong, con ngõ mang tên Nhân-Nghĩa-Trí-Dũng, dòng sông Mã uốn lượn bên cầu Hàm Rồng huyền thoại. Hình ảnh thơ mộng ấy được đặt cạnh tư liệu chiến tranh, nơi bom đạn từng cày xới tạo nên đối lập giữa bình yên hôm nay và khói lửa năm xưa.

Phim tái hiện lại thời khắc phát hiện nền văn hóa Đông Sơn năm 1924, khi cụ Nguyễn Văn Nắm, người làng, tìm thấy những hiện vật đồng đầu tiên tại xứ đồng Xuôi. Từ phát hiện ấy, các nhà khảo cổ học phương Tây đặt tên "Văn hóa Đông Sơn" cho nền văn minh đồ đồng rực rỡ của người Việt cổ.

Đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Lưu Quỳ.

Đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Lưu Quỳ chia sẻ, hành trình thực hiện phim là một quá trình vừa gian nan, vừa thi vị. Theo ông, khó nhất không phải là dựng lại bối cảnh lịch sử, mà là tìm được nhịp cảm xúc của ký ức. Ở đó, cầu Hàm Rồng nối đôi bờ lịch sử đã trở thành biểu tượng của ý chí Việt Nam trong suốt hai cuộc kháng chiến và nối liền cả hai miền ký ức: một bên là mạch nguồn văn hóa Đông Sơn, bên kia là những năm tháng bi tráng của cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc.

Trong thập niên 1960, Hàm Rồng trở thành "tọa độ lửa" nơi quân và dân Thanh Hóa làm nên kỳ tích bắn rơi hàng trăm máy bay Mỹ, bảo vệ tuyến huyết mạch giao thông bắc-nam. Chính ở nơi đây, câu thề bất tử "Thà gục bên pháo, quyết không để cầu gục".

Hơn nửa thế kỷ đã qua, cây cầu vẫn hiên ngang giữa sông Mã, chứng nhân cho sự hồi sinh mạnh mẽ của vùng đất từng bị bom đạn tàn phá. Theo đạo diễn, ê-kíp đã trải qua nhiều chuyến đi thực tế tại Thanh Hóa, dành nhiều thời gian chỉ để "sống" cùng không gian làng cổ.

Nhà văn Lê Ngọc Minh - tác giả kịch bản phim.

Có những buổi sớm tinh mơ, sương giăng khắp bến sông Mã, đoàn phim chỉ đứng lặng bên cầu Hàm Rồng mà không quay gì cả. Từ những cảm xúc ấy, Nghệ sĩ Nhân dân Lưu Quỳ chọn cách kể chuyện bằng ngôn ngữ hình ảnh hơn là lời bình. Ông sử dụng những góc flycam bao quát không gian sông Mã-núi Ngọc để phô diễn vẻ hùng vĩ của vùng đất thiêng, đồng thời xen kẽ tư liệu chiến tranh gốc và hình ảnh hiện tại nhằm tạo độ liền mạch của thời gian.

Điểm nhấn của bộ phim tài liệu được Nghệ sĩ Nhân dân Lưu Quỳ nhấn mạnh là âm nhạc. Ông lựa chọn hòa âm từ giai điệu của nhạc sĩ An Thuyên, người từng sáng tác cho phim "Quê ta Sông Mã-Hàm Rồng" năm 1990.

"Có lúc nhạc lặng im để khán giả nghe tiếng lòng nhân chứng, có lúc nhạc trỗi dậy tựa tiếng trống đồng ngân giữa không gian. Tôi muốn khán giả cảm nhận được sự chuyển động của ký ức - từ trầm đến sáng, từ bi thương đến kiêu hãnh", đạo diễn phim chia sẻ.

Phim có nhiều cảnh quay mộc mạc mà xúc động.

Trong quá trình ghi hình, đoàn làm phim cũng gặp không ít khó khăn: thời tiết thất thường, nhiều di tích đã thay đổi và việc tái hiện chiến trường Hàm Rồng bằng tư liệu gốc đòi hỏi tính chính xác cao. Thế nhưng, đoàn làm phim đã nhận được sự chỉ đạo sâu sát của Đảng ủy, Ban Giám đốc Điện ảnh Quân đội nhân dân, sự hỗ trợ, tạo điều kiện của các cơ quan, đơn vị và chính quyền địa phương giúp đoàn làm phim hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Tác giả kịch bản Lê Ngọc Minh đánh giá cao tinh thần làm việc thân thiện và cầu thị của ê-kíp Đoàn làm phim, đặc biệt trong quá trình trao đổi với đạo diễn Lưu Quỳ: "Chúng tôi đã có tiếng nói chung về thông điệp và cách thể hiện. Tôi tin rằng khán giả cả nước sẽ được xem một bộ phim tài liệu lịch sử, văn hóa thú vị về ngôi làng mang tên một nền văn minh nhân loại".

Giá trị của nền văn hóa Đông Sơn luôn thu hút sự quan tâm đặc biệt.

Tác giả kịch bản cũng chia sẻ thêm: "Để có được một địa chỉ với bề dày lịch sử, văn hóa rực rỡ như làng cổ Đông Sơn là công lao, cống hiến, hy sinh của bao thế hệ con người nổi danh và vô danh. Trách nhiệm của hậu thế là không được quên truyền thống bền bỉ, kiên cường và minh triết đó. Không quên, mà phải tiếp tục hun đắp, vinh danh để truyền thống ấy càng rạng rỡ hơn".

"Tôi mong khán giả, đặc biệt là thế hệ trẻ, thông qua bộ phim không chỉ để biết, mà để cảm nhận và tự hỏi mình: chúng ta sẽ gìn giữ và kể lại những ký ức của quê hương bằng cách nào...", đạo diễn Lưu Quỳ gửi gắm.

"Đông Sơn - miền ký ức" là nỗ lực của Điện ảnh Quân đội nhân dân trong việc mở rộng biên độ sáng tạo của phim tài liệu. Từ những đề tài về lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng, đơn vị đã hướng đến những bộ phim về văn hóa-lịch sử, nơi ký ức người lính hòa cùng ký ức cộng đồng trong dòng chảy dân tộc.

Dấu ấn lịch sử còn in đậm trên miền đất anh hùng.

Một trong những tầng ý nghĩa sâu xa mà tác phẩm khơi dậy là sợi dây gắn kết bền chặt giữa gia đình-làng-đất nước. Ở làng cổ Đông Sơn, mỗi mái nhà, con ngõ đều mang dấu ấn của nếp sống cộng đồng, nơi tình thân và nghĩa xóm kết tụ thành sức mạnh gìn giữ quê hương. Trong chiến tranh, người cha ra trận, người mẹ ở lại hậu phương, con cái thay cha mẹ canh giữ xóm làng tất cả hòa chung một ý chí: "Giữ làng là giữ nước". Sau hòa bình, chính sự gắn bó ấy tiếp tục được truyền qua nhiều thế hệ, trở thành nền tảng cho tinh thần đoàn kết toàn dân tộc.

Đạo diễn Lưu Quỳ xúc động bày tỏ: Càng tìm hiểu Đông Sơn, tôi càng thấy rõ triết lý sống Việt Nam nằm trong mối liên kết bền bỉ ấy. Không có sự tách rời giữa gia đình và Tổ quốc. Giữ gìn ký ức quê hương cũng chính là giữ gìn bản sắc dân tộc.

Cầu Hàm Rồng bắc qua dòng sông Mã.

Phim vì thế cũng khắc họa tinh thần cộng cảm, cộng cư, cộng mệnh của người Việt, nơi mỗi cá nhân đều là phần tử sống động trong đại gia đình dân tộc. Chính từ những mối dây ấy, truyền thống và ký ức được nuôi dưỡng, lan tỏa, trở thành sức mạnh nội sinh làm nên bản lĩnh Việt Nam hôm nay.

Hình ảnh kết phim, dòng sông Mã vẫn miệt mài chảy qua chân cầu Hàm Rồng, soi bóng những mái ngói rêu phong của làng cổ Đông Sơn. Trong âm hưởng của bản nhạc cuối phim, người xem dường như vẫn còn nghe thấy đâu đó tiếng trống đồng vọng về từ quá khứ, hòa cùng tiếng pháo cao xạ năm xưa và nhịp sống hôm nay.

THỤY PHƯƠNG

Nguồn: https://nhandan.vn/phim-tai-lieu-dong-son-mien-ky-uc-tai-hien-ve-dep-sau-sac-cua-van-hoa-va-lich-su-post922979.html