Sự học ở thượng nguồn Mù Cả

Xã Mù Cả nằm ở thượng nguồn sông Đà, cách trung tâm tỉnh hơn 200km. Toàn xã có 8 bản, 3 điểm dân cư, 871 hộ với 3.299 nhân khẩu; chủ yếu là đồng bào Hà Nhì. Bản xa nhất cách trường 40km. Dù giao thông đã thuận lợi hơn, dấu ấn của một thời gần như tách biệt với bên ngoài vẫn còn in đậm trong ký ức người dân.

Một giờ học ngoại khóa của Trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Mù Cả.

Trong ký ức của những người già Hà Nhì ở Mù Cả, cách đây chừng 20 năm, nơi này vẫn còn gần như biệt lập. Khi ấy, hầu hết các bản chưa có đường; người dân chỉ đi lại bằng những lối mòn nhỏ, mà họ quen gọi là “đường chó chạy”. Già bản Lý Na Xó, nay đã ngoài tám mươi, khi nhắc chuyện xưa vẫn rưng rưng bởi ngày đó nghèo đói quá, quanh năm thiếu ăn, chẳng mấy khi có đủ gạo trong bồ.

Còn theo ông Pờ Gạ Hừ, người làm trưởng bản lâu năm ở Mù Cả, vì đói nên chuyện cho con đến trường thuở ấy bị xem nhẹ; nhiều năm tỷ lệ hộ nghèo luôn ở mức trên 80%, tỷ lệ trẻ đến trường thấp, nhất là lớp ghép. Công tác vận động học sinh ra lớp của thầy cô khi đó là hành trình gian nan, các thầy cô từ miền xuôi lên phải đi từng nhà, nhờ trưởng bản Hừ làm cầu nối để thuyết phục phụ huynh; lũ trẻ thấy người lạ là trốn; thầy cô vừa dạy chữ, vừa học tiếng Hà Nhì, vừa tìm cách gần gũi, động viên để giữ con đường đến lớp từng ngày.

Các thầy cô vượt quãng đường gần 40km đến vận động học sinh điểm bản Cu Ma Thấp ra lớp.

Ngày nay, nhiều thầy cô đã dành trọn đời cho sự nghiệp gieo chữ nơi này. Thầy Đào Long Hải, Hiệu trưởng Trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Mù Cả, gần 25 năm gắn bó với giáo dục vùng cao, từ chàng trai quê biển Hải Phòng lên nhận công tác, đã “ba cùng” với đồng bào Thái, Hà Nhì, La Hủ ở Mường Tè và chọn Mù Cả làm quê hương thứ hai. Cô Lê Thị Hoa Thư, chủ nhiệm lớp 1A, quê Võ Nhai, Thái Nguyên, đã có 21 năm gắn bó; có năm cô chỉ về quê một lần, thậm chí có năm không về. Với họ, Mù Cả đã trở thành quê hương thứ hai.

Năm học 202-2026, Trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Mù Cả có 14 lớp với 316 học sinh, trong đó 172 em ở bán trú. Ngoài điểm trường chính, điểm trường Phìn Khò là điểm trường lẻ có 5 lớp với 106 học sinh, trong đó 40 em bán trú. Nhà trường đã được đầu tư khu học chính khang trang với dãy nhà hai tầng, khu bán trú và bếp ăn tập thể. Tuy vậy, do số học sinh đông, ở điểm trường lẻ Phìn Khò vẫn thiếu phòng học và thư viện; nhiều phòng xuống cấp, thấm dột; hai phòng học lắp ghép vào mùa đông không đủ giữ ấm cho học trò. Ở điểm trung tâm, dãy phòng học tầng 3 mới bàn giao vẫn thấm dột khi mưa. Khu bán trú chật, nhà vệ sinh quá tải; phòng học bộ môn còn thiếu bàn ghế; nhà công vụ giáo viên chưa đủ, nhiều thầy cô phải ở trọ hoặc dựng nhà tạm để ở.

Bản sắc văn hóa được gìn giữ qua các tiết học ngoại khóa của câu lạc bộ văn hóa truyền thống Hà Nhì.

Nhờ chế độ hỗ trợ theo Nghị định 116/2016, học sinh ở bán trú được nuôi ăn ở nên đã níu chân các em ở lại với lớp học, duy trì được tỷ lệ chuyên cần cao - cô Lý một giáo viên khác của nhà trường nhận xét.

Ngoài giờ học chính khóa, học sinh được tham gia hoạt động văn thể mỹ, đọc sách tại Thư viện Xanh và đặc biệt là câu lạc bộ văn hóa truyền thống Hà Nhì. Học trò được học cách nhuộm vải chàm, thêu hoa văn, đánh trống lễ hội; được kể chuyện về tổ tiên, về nương rẫy, về dân ca dân tộc mình. Thầy Trương Công Hòa (quê Tuyên Quang), hơn 23 năm gắn bó với Mù Cả, chia sẻ: “Chúng tôi muốn các em tự hào về bản sắc của mình; không chỉ học chữ mà còn học cách giữ lấy cội nguồn. Việc này giúp các em hiểu hơn về dân tộc mình và cũng là cách để bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.” Năm học 2025-2026, nhà trường xây dựng 3 câu lạc bộ: Khâu thêu, Nghệ thuật và Thể thao, thu hút hơn 80 học sinh tham gia, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống.

Hiện tại ở Mù Cả người dân không còn thờ ơ với con chữ như thuở nào.

Sự nghiệp giáo dục ở Mù Cả đã đổi thay rõ nét, tỷ lệ chuyên cần duy trì ổn định, tỷ lệ chuyển cấp hàng năm đạt trên 99%. Sau 20 năm, nhiều học sinh của trường đã trở thành cán bộ xã, y sĩ, chiến sĩ biên phòng quay về phục vụ quê hương. Những nụ cười học trò, những bàn tay khâu thêu và tiếng trống lễ hội là minh chứng cho hành trình ấy. Già bản Lý Na Xó xúc động nói: “Ngày nay, ở Mù Cả không còn cảnh người dân thờ ơ với con chữ như thuở nào. Bà con đã ý thức rõ hơn về việc học, coi trọng việc cho con đến trường”. Đằng sau sự đổi thay ấy là công lao thầm lặng của những thầy cô từ miền xuôi ngược núi, vượt đèo lên đây gieo chữ, trao tri thức.

TUẤN HƯNG

Nguồn: https://nhandan.vn/su-hoc-o-thuong-nguon-mu-ca-post922348.html