Tinh tú đất Việt: Ông tổ của các nhà Nho nước Việt

Đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã có 8 danh nhân được Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên Hiệp Quốc (UNESCO) vinh danh, kỷ niệm. Họ đều là những gương mặt tiêu biểu, có đóng góp to lớn ở thời đại họ sống. Cho đến nay, những giá trị văn hóa, lịch sử… của các danh nhân vẫn luôn được gìn giữ, lan tỏa.

Cuộc đời của nhà Nho Chu Văn An (1292 - 1370) gắn với nghiệp "trồng người". Ông đã góp phần khẳng định vai trò của giáo dục đối với sự thịnh trị của quốc gia, dân tộc. Đồng thời, nhân cách của ông là tấm gương sáng của một trí thức.

Học trò đầy cửa

Trong tập thơ Vịnh sử thi tập của Thoát Hiên Đặng Minh Khiêm đời Lê, có bài thơ như sau: "Thất trảm sớ thành mới bỏ quan/Chí Linh an lão cảnh thanh nhàn/Thanh cao khí tiết gương thiên cổ/Kẻ sĩ ngưỡng trông có Thái San". Nhà Nho khiến "kẻ sĩ ngưỡng trông" đó chính là Văn Trinh công Chu Văn An.

Theo thông tin từ Lịch triều hiến chương loại chí, sinh thời, nơi Chu Văn An ở gọi là Văn thôn. Đất ấy là làng Quang Liệt, H.Thanh Trì, tỉnh Hà Đông xưa, thuộc Hà Nội ngày nay. "Ông dựng nhà học trên gò lớn giữa đầm để dạy học trò, xa gần nghe tiếng, đến học rất đông". Nơi nhà học của ông, Mẫn Hiên thuyết loại thông tin sau này "người huyện đó dựng đền thờ ông ở ngay trên di chỉ ấy", cho thấy sự ghi nhận, tôn vinh đức nghiệp và công lao của ông với dân, với nước trong lĩnh vực giáo dục. Biết tới học vấn uẩn súc, sự mẫn tiệp của ông, vua Trần Minh Tông vời ông ra làm Tư nghiệp Quốc Tử Giám, nơi đào tạo nhân tài cho nước, tương đương Hiệu trưởng bây giờ.

Tượng Chu Văn An trong di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám

Ảnh: Trang thông tin điện tử phường Văn Miếu - Quốc Tử Giám

Dưới sự dạy dỗ của người thầy giỏi, học vấn uyên thâm, nhiều học trò về sau thành danh, đỗ đạt và làm quan to, rường cột của nhà Trần. Trong số đó, Phạm Sư Mạnh, Lê Quát đều là học trò của ông, làm nên sự nghiệp, để tiếng tốt ở đời. Chẳng hạn như Lê Quát, theo Nam quốc vĩ nhân truyện, là người Thanh Hóa, giỏi văn học, có công bài trừ mê tín dị đoan, khuếch trương Nho giáo, được vua Trần Dụ Tông làm thơ khen. Còn Phạm Sư Mạnh là Thái học sinh (tiến sĩ) thời vua Trần Minh Tông, kinh qua các chức Tham tri chính sự, Tri khu mật viện, rồi Nhập nội Hữu nạp ngôn, theo Hải Dương phong vật chí. Hai người này được người đời gọi là cặp đôi Lê - Phạm khi tài năng văn học và danh vọng ngang hàng nhau.

Thậm chí, như Việt sử tiêu án có dẫn sách Sưu dị ký, uy tín, đức hạnh và danh tiếng của lớp học thầy giáo Chu Văn An còn khiến con của Long vương biết đến mà lên cõi trần theo học. Rồi vì dân gặp đại hạn, mất mùa, con Long vương đã hy sinh cả bản thân mình để cứu dân. Dẫu biết đây chỉ là huyền tích, nhưng cũng là một dấu ấn dân gian tôn vinh tài năng, đức hạnh của Chu Văn Trinh trong cảm hóa, giáo dục cả quỷ thần.

Tìm hiểu về sự phát triển của Nho học thời Trần, GS Nguyễn Đổng Chi trong công trình Việt Nam cổ văn học sử cho rằng Chu Văn An chính là kiện tướng của Nho học, và "đã lập được nhiều công trong việc giành độc quyền cho đạo mình ở thế kỷ XIV"… Theo đó, "Trường học của Chu An có nói sau này đã gây nên một học phái riêng trong làng Nho để ảnh hưởng về sau nhiều lắm".

Vui được hầu chuyện thầy

Học trò thầy Chu thành danh nhiều, dẫu danh vọng cao, nhưng khi đến thăm thầy đều rất giữ lễ. Thế mới có thực tế là họ "thường đến thăm hỏi, vái lạy dưới giường, được nói chuyện giây lát với ông [Chu Văn An] là rất vui mừng", Phong tục sử chép. Ở chiều ngược lại, thầy Chu không vì học trò quan to chức lớn mà phải e dè, vì vốn dĩ ông không sợ cường quyền. Đối với học trò, dù là đỗ đạt cao, nhưng vẫn theo sách trên, "có điều gì thất ý, ông trách thiết có khi quát mắng đuổi đi"; "kẻ nào xấu thì ông nghiêm khắc trách mắng, thậm chí la hét không cho vào", Đại Việt sử ký toàn thư viết. Điều đó cho thấy sự nghiêm nghị, mực thước của ông trong giáo dục học trò.

Sách Việt Nam cổ văn học sử, bản in năm 1970, đánh giá cao vai trò của Chu Văn An với sự phát triển Nho học thời Trần

ẢNH: TRẦN ĐÌNH BA

Sau khi Chu Văn An mất, ông được truy tặng tước Văn Trinh công và đưa vào thờ trong Văn Miếu. Theo Việt sử tiêu án, thời Trần có 3 người được thờ trong Văn Miếu là Chu Văn An, Trương Hán Siêu và Đỗ Tử Bình. Tuy nhiên vẫn sách này viết: "Nay ở nhà phía tây Văn Miếu vẫn còn bài vị Chu Văn An. Còn Hán Siêu và Tử Bình thì đã tước bỏ đi rồi, không biết từ đời nào, xem thế có thể thấy lòng người ta cùng một nhân tâm, thiên lý". Ngày nay, trong quần thể di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám, khói hương vẫn nghi ngút nơi ban thờ "vạn thế sư biểu" của nước Việt.

Sự nghiệp giáo dục của Chu Văn An được người đời sau phân tích, đánh giá và coi trọng lắm, nên danh xưng "ông tổ của các nhà nho nước Việt" chẳng phải quá đáng. "Ngàn năm về sau, nghe phong độ của ông, há không làm cho kẻ điêu ngoa thành liêm chính, người yếu hèn biết tự lập được hay sao? Nếu không tìm hiểu nguyên cớ, thì ai biết thụy hiệu của ông xứng đáng với con người của ông. Ông thực đáng được coi là ông tổ của các nhà Nho nước Việt ta mà thờ vào Văn Miếu", Đại Việt sử ký toàn thư chép. (còn tiếp)

Nguồn: https://thanhnien.vn/tinh-tu-dat-viet-ong-to-cua-cac-nha-nho-nuoc-viet-185251206211254996.htm