Văn hóa phải trở thành sức mạnh mềm trong thời kỳ hội nhập

VHO - Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đang được lấy ý kiến rộng rãi từ cán bộ, đảng viên và nhân dân đã thể hiện bước phát triển vượt bậc trong tư duy này. Văn kiện nhấn mạnh: “Chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới”; “Hoàn thiện các cơ chế, chính sách đột phá phát triển mạnh công nghiệp văn hóa; phát triển những sản phẩm, loại hình văn hóa độc đáo có sức lan tỏa để quảng bá, giới thiệu ra thế giới”.

GS.TS Từ Thị Loan

Theo GS.TS Từ Thị Loan, nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật quốc gia Việt Nam (nay là Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam), đây là quan điểm mới, thể hiện tầm nhìn cụ thể để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh mềm của quốc gia, mở ra yêu cầu mới cho công tác xây dựng, quản lý và phát triển văn hóa Việt Nam trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 và cạnh tranh hình ảnh quốc gia ngày càng gay gắt.

Từ “nền tảng tinh thần” đến “sức mạnh mềm quốc gia”

GS.TS Từ Thị Loan cho rằng, quá trình nhận thức của Đảng về vai trò của văn hóa là một quá trình kế thừa và phát triển liên tục. Từ “Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943”, đến các văn kiện Đại hội, Đảng luôn dành vị trí trọng tâm cho văn hóa. Bước ngoặt quan trọng xuất hiện tại Đại hội VII (1991), khi Đảng ta khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội”.

Quan điểm này được làm sâu sắc hơn trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) và Nghị quyết số 33 Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (2014), khi văn hóa được xác định là sức mạnh nội sinh của phát triển bền vững và lần đầu tiên đề cập đến việc phát triển công nghiệp văn hóa như một ngành kinh tế mũi nhọn.

Đến Đại hội XIII (2021), Đảng tiếp tục khẳng định: “Phát triển toàn diện văn hóa, xây dựng con người Việt Nam thời kỳ mới, nâng cao sức mạnh mềm quốc gia”. Và bước sang Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, nội dung này được cụ thể hóa mạnh mẽ hơn với mục tiêu: “Phát triển mạnh công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa đáp ứng nhu cầu hưởng thụ của nhân dân; xây dựng chính sách đột phá hỗ trợ phát triển công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí, bảo tồn và phát huy di sản, khuyến khích sáng tạo trong nghệ thuật và sản xuất nội dung số”.

“Sự chuyển biến này cho thấy Đảng ta đã tiến một bước dài trong tư duy - từ “văn hóa hỗ trợ phát triển” sang “văn hóa dẫn dắt phát triển”, coi văn hóa không chỉ là nền tảng mà còn là nguồn lực chiến lược nâng cao vị thế quốc gia”, GS.TS Từ Thị Loan phân tích.

Sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam - Nền tảng hội nhập quốc tế

Theo GS.TS Từ Thị Loan, khái niệm “sức mạnh mềm” (do học giả Mỹ Joseph S. Nye khởi xướng) đã được Đảng ta vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam thể hiện qua 5 trụ cột chính gồm: Hệ giá trị văn hóa - con người Việt Nam (lòng yêu nước, tinh thần tự cường, nhân nghĩa, hiếu học, khoan dung và sáng tạo); Bề dày truyền thống và di sản văn hóa đặc sắc (9 di sản thế giới, 16 di sản phi vật thể được UNESCO ghi danh, hàng nghìn di tích quốc gia, hơn 5.000 làng nghề và gần 9.000 lễ hội); Sự năng động của văn hóa nghệ thuật đương đại (âm nhạc, điện ảnh, mỹ thuật, thời trang, công nghiệp sáng tạo phát triển mạnh, đóng góp khoảng 4,1% GDP, dự kiến đạt 7% vào năm 2030); Uy tín của các danh nhân văn hóa Việt Nam (từ Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Chí Minh đến Hồ Xuân Hương, Nguyễn Đình Chiểu - những biểu tượng tinh hoa lan tỏa văn hóa Việt ra thế giới); Ngoại giao văn hóa (Việt Nam sử dụng văn hóa như “ngôn ngữ đối thoại”, lan tỏa hình ảnh một quốc gia hòa bình, thân thiện, sáng tạo và nhân văn).

Theo GS.TS Từ Thị Loan, việc xây dựng, củng cố và phát huy sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam không thể chỉ là nhiệm vụ của ngành Văn hóa, mà phải là chiến lược tổng thể của cả quốc gia. Để chủ trương, đường lối của Đảng đi vào cuộc sống, cần triển khai đồng bộ một hệ sinh thái bao gồm cả thể chế, cơ chế, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất lẫn nguồn nhân lực phù hợp.

GS.TS Từ Thị Loan kiến nghị 6 nhóm giải pháp lớn nhằm phát huy sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam trong thời kỳ mới đó là:

Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội: Cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức để mọi cấp, ngành và các tầng lớp nhân dân hiểu sâu sắc vai trò, tầm quan trọng của sức mạnh mềm trong phát triển bền vững đất nước. Việc triển khai các nghị quyết, kết luận của Đảng phải gắn với đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác văn hóa, truyền thông và đối ngoại, giúp họ nắm vững tinh thần “văn hóa là sức mạnh mềm quốc gia”. Khi nhận thức đúng, hành động sẽ đồng bộ, tránh tình trạng “nói nhiều, làm ít” hoặc triển khai hình thức.

Tạo bước đột phá về thể chế, cơ chế, chính sách: Quán triệt tinh thần Nghị quyết số 59-NQ/ TW (2025) về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, tiếp tục triển khai các Chiến lược đã ban hành theo tinh thần mới… vào các chính sách, chương trình, hoạt động thực tiễn, tập trung vào các nhiệm vụ chính: Xác định rõ các giá trị cốt lõi của văn hóa và con người Việt Nam cần xây dựng, củng cố, phát huy; Xác định các lĩnh vực ưu tiên để quảng bá, “xuất khẩu” ra thế giới (di sản, ẩm thực, âm nhạc, điện ảnh, thời trang, thiết kế, nghệ thuật số...); Nâng cao hiệu quả phối hợp giữa Bộ VHTTDL với các Bộ, ngành khác, nhất là Bộ Ngoại giao nhằm nâng cao sức mạnh mềm, quảng bá thương hiệu quốc gia “Việt Nam - đất nước của hòa bình, sáng tạo và nhân văn”. Tạo hành lang pháp lý thuận lợi, có cơ chế, chính sách đặc thù khuyến khích hoạt động sáng tạo, sản xuất, phân phối, tiêu dùng và xuất khẩu sản phẩm văn hóa. Hoàn thiện chính sách ưu đãi vốn, thuế, đầu tư, sở hữu trí tuệ, bảo hộ bản quyền để hỗ trợ doanh nghiệp văn hóa và nghệ sĩ phát triển. Điều quan trọng là chiến lược sức mạnh mềm phải được lồng ghép trong mọi chính sách kinh tế, xã hội, môi trường, đối ngoại, an ninh quốc phòng. Chỉ khi mọi chính sách đều mang hồn cốt văn hóa thì văn hóa mới thực sự trở thành nền tảng nội sinh và sức mạnh mềm của quốc gia.

Tăng cường nguồn lực tài chính, hợp tác công - tư trong phát triển văn hóa: Muốn xây dựng và phát triển sức mạnh mềm văn hóa phải có sự đầu tư tương xứng. Cơ cấu lại ngân sách nhà nước theo hướng ưu tiên đầu tư cho hạ tầng văn hóa, chuyển đổi số và công nghiệp văn hóa và sáng tạo; Thu hút khu vực tư nhân, doanh nghiệp, cộng đồng tham gia xã hội hóa văn hóa. Bên cạnh đó, cần đổi mới cơ chế tài chính, phương thức quản lý và đánh giá hiệu quả đầu tư văn hóa, coi đây là đầu tư phát triển bền vững, không phải chi tiêu dùng.

Phát triển con người và nguồn nhân lực sáng tạo văn hóa: Con người là trung tâm và chủ thể của văn hóa, nên việc đào tạo, bồi dưỡng, đầu tư cho lực lượng sáng tạo, đội ngũ nghệ sĩ, nhà quản lý, chuyên gia văn hóa có trình độ quốc tế là yếu tố quyết định.

Đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa và xuất khẩu sản phẩm văn hóa: Phát triển công nghiệp văn hóa và sáng tạo là hướng đi chiến lược nhằm biến tiềm năng văn hóa thành nguồn lực kinh tế, đồng thời lan tỏa sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam ra thế giới. Hình thành các trung tâm công nghiệp văn hóa, các cụm/tổ hợp sáng tạo, khu công nghệ văn hóa gắn với lợi thế vùng miền và bản sắc địa phương. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, chuyển đổi số trong sản xuất, quảng bá và tiêu thụ sản phẩm văn hóa, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế. Nhà nước hỗ trợ kết nối doanh nghiệp với nghệ sĩ, thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa; xây dựng thương hiệu quốc gia cho các sản phẩm văn hóa tiêu biểu như phim ảnh, âm nhạc, thời trang, thủ công mỹ nghệ, ẩm thực, trò chơi điện tử, sản phẩm số.

Tăng cường hiệu quả ngoại giao văn hóa: Nâng cao hiệu quả các hoạt động văn hóa đối ngoại, quảng bá hình ảnh văn hóa, con người Việt Nam ở nước ngoài thông qua các kênh truyền thông, nghệ thuật, giáo dục, thể thao. Mở rộng mạng lưới các Trung tâm văn hóa Việt Nam ở nước ngoài, tạo sân chơi và diễn đàn kết nối, lan tỏa văn hóa Việt Nam ra thế giới.

“Những quan điểm mới trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã khẳng định bước tiến lớn trong tư duy lý luận của Đảng về văn hóa - từ nền tảng tinh thần đến sức mạnh mềm chiến lược. Khi văn hóa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh và sức mạnh mềm của quốc gia, Việt Nam sẽ có nền tảng vững chắc để phát triển nhanh, bền vững, và khẳng định vị thế là quốc gia vừa giàu bản sắc vừa có tầm ảnh hưởng tích cực trên trường quốc tế”, GS.TS Từ Thị Loan nhận định. 

Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/van-hoa-phai-tro-thanh-suc-manh-mem-trong-thoi-ky-hoi-nhap-181332.html