Âm nhạc trong nghệ thuật Chèo

Âm nhạc là một trong những yếu tố giữ vai trò trung tâm, góp phần tạo nên diện mạo độc đáo của nghệ thuật sân khấu Chèo. Trong cấu trúc tổng thể của một vở Chèo, âm nhạc không chỉ làm nền cho diễn xuất mà còn dẫn dắt cảm xúc, mở ra bối cảnh và thúc đẩy tiến trình kịch, khiến câu chuyện trở nên sinh động, sâu sắc và giàu chất trữ tình.

Làn điệu Chèo và âm nhạc luôn hòa quyện.

Âm nhạc Chèo bao gồm hai thành tố chính: làn điệu hát và phần nhạc đệm. Nếu lời hát là phương tiện giúp nhân vật bộc lộ tâm tư, tính cách và tình huống kịch, thì nhạc đệm lại là “ngôn ngữ” hỗ trợ, mở lối cho diễn biến, gợi không khí và điều tiết nhịp điệu sân khấu. Mỗi lớp diễn, mỗi cảnh chuyển đều có âm nhạc tương ứng, tạo nên sự liền mạch, uyển chuyển và giàu chất thơ.

Các nghệ nhân đều khẳng định tính đặc biệt của dàn nhạc Chèo. NSƯT Hà Bắc, Trưởng Phòng Sân khấu Chèo, Đoàn Nghệ thuật các dân tộc tỉnh Thái Nguyên, chia sẻ rằng mỗi nhạc cụ trong dàn nhạc đều có một màu sắc và sức truyền cảm riêng, khi hòa quyện lại sẽ “như tiếng nói của nhân vật, dẫn dắt câu chuyện theo từng lớp diễn”.

Chèo không chỉ là hát, mà là cả một hành trình cùng nhạc công, đạo diễn và các đồng nghiệp để câu chuyện trên sân khấu sống động, đầy cảm xúc.

Dàn nhạc Chèo truyền thống được cấu tạo theo kiểu dàn nhạc màu sắc, trong đó mỗi nhạc cụ mang đặc tính thẩm âm riêng, nhưng có điểm chung là gần gũi với giọng người, trung tâm của nghệ thuật Chèo.

Một số nhạc cụ tiêu biểu gồm: đàn nguyệt với âm thanh trong sáng, mềm mại, thường đệm cho những làn điệu trữ tình; đàn nhị da diết, sâu lắng, có khả năng diễn tả tâm trạng tinh tế; sáo trúc bay bổng, tạo không gian mơ hồ, huyền ảo cho sân khấu; trống, phách, sinh tiếng giữ nhịp, tạo điểm nhấn cho các động tác múa, lời hát.

Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, việc bảo tồn và phát huy âm nhạc chèo trở thành nhiệm vụ quan trọng. Nhiều đơn vị nghệ thuật, như Đoàn Nghệ thuật các dân tộc tỉnh Thái Nguyên, đã chú trọng đầu tư cho dàn nhạc truyền thống, đào tạo lớp nhạc công trẻ và phục dựng các làn điệu cổ.

Nhạc công trẻ Trần Văn Bằng của Đoàn Nghệ thuật các dân tộc tỉnh Thái Nguyên tâm sự, mỗi lần bước lên sân khấu, anh đều cảm thấy như mình đang góp phần giữ gìn “một báu vật của cha ông”.

Khi đàn theo làn điệu hát, anh lắng nghe từng nhịp thở, nắm bắt từng cung bậc cảm xúc của nghệ sĩ để giúp câu chuyện trên sân khấu thăng hoa.

Mỗi vở diễn, các nhạc công cùng đạo diễn và diễn viên phải miệt mài tập luyện từ một đến hai tháng, để âm nhạc và lời hát hòa quyện như một hơi thở chung, khiến khán giả như bị cuốn vào từng khoảnh khắc, từng cung bậc cảm xúc của nhân vật.

Nhạc công Thanh Sơn tập luyện cùng đồng nghiệp.

Nhạc công Nguyễn Thanh Sơn, Đoàn Nghệ thuật các dân tộc tỉnh Thái Nguyên, cũng chia sẻ rằng con đường theo đuổi âm nhạc chèo không dễ. Những khó khăn, vất vả không làm anh chùn bước; ngược lại, mỗi tràng pháo tay của khán giả chính là niềm hạnh phúc, tiếp thêm sức mạnh và tình yêu nghề trong anh. Mỗi nốt nhạc, mỗi làn điệu mà anh cất lên không chỉ là trình diễn, mà còn là lời tri ân, là sự gìn giữ và nối tiếp linh hồn của nghệ thuật dân tộc mà các thế hệ trước đã dày công vun đắp.

Âm nhạc trong nghệ thuật chèo không chỉ là phương tiện hỗ trợ sân khấu mà còn là một phần hồn cốt làm nên bản sắc của loại hình nghệ thuật dân tộc. Việc gìn giữ và phát huy âm nhạc Chèo ngày nay vì thế không chỉ là bảo tồn di sản, mà còn là trách nhiệm của thế hệ trẻ trong quá trình xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Nguồn: https://baothainguyen.vn/van-hoa/202511/am-nhac-trong-nghe-thuat-cheo-09647af/