Bản lĩnh đưa hạt cà phê Sơn La vươn ra thế giới

HTX Cà phê Bích Thao đã trở thành đơn vị tiên phong đưa sản phẩm đạt chuẩn quốc gia OCOP 5 sao, mở đường cho cà phê Sơn La chinh phục thị trường quốc tế.

Khởi đầu từ một nỗi trăn trở

Tôi gặp ông Nguyễn Xuân Thao trong một buổi chiều tháng 11 se lạnh, khi ông vừa trở về từ Lễ vinh danh các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua yêu nước giai đoạn 2021-2025, nhân kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường.

Người đàn ông ngoài 60 tuổi ấy xuất hiện với dáng cao gầy, làn da ngăm đen, mái tóc điểm bạc, nụ cười hiền. Ánh mắt ông luôn ánh lên vẻ lạc quan - niềm tin của người đã gắn bó suốt những năm tháng dài trên các triền đồi Hua La xưa (nay là phường Chiềng Cơi), nơi ông lặng lẽ chăm sóc những nương cà phê của mình.

Nhà máy chế biến cà phê của HTX Cà phê Bích Thao nằm giữa vùng nguyên liệu Arabica rộng lớn. Ảnh: Nguyễn Nga.

Trước đây, ông  làm nghề cơ khí. “Năm 2014-2015, giá cà phê rẻ như cho, chỉ khoảng 4.000 đồng/kg, trong khi công thuê hái đã mất 3.000 đồng. Tôi bán máy tách vỏ cà phê cho bà con, nhưng họ bảo không bán được cà phê thì chưa trả tiền. Tôi nghĩ: nếu trồng cà phê mà không đủ sống thì phải làm cách nào để nâng giá trị nó lên?”, ông kể.

Câu hỏi giản dị nhưng đủ lớn để xoay hướng cuộc đời ông. Những năm tiếp theo, ông bắt đầu tìm hiểu, học hỏi, thử nghiệm các quy trình trồng, sơ chế cà phê. Có lợi thế quan hệ với các nhà rang xay trong cả nước và kinh nghiệm từ nghề cơ khí, ông tự chủ đầu tư máy móc, lắp đặt dây chuyền và định hướng xây dựng thương hiệu. Năm 2017, HTX Cà phê Bích Thao Sơn La chính thức thành lập.

Khởi đầu chỉ có 11 hộ, máy móc thô sơ và diện tích vỏn vẹn 50 ha. Nhưng ông Thao có một “vốn liếng” đặc biệt: tinh thần dám làm, đôi bàn tay khéo léo của người thợ cơ khí và niềm tin không lay chuyển rằng cà phê Sơn La xứng đáng có vị trí cao hơn.

Ông Nguyễn Xuân Thao kiểm tra chất lượng hạt cà phê tại khu nhà kính của HTX. Ảnh: Nguyễn Nga.

Công nghệ - "chìa khóa" đưa cà phên Sơn La vươn xa

Những năm 2000, người trồng cà phê Sơn La hầu hết bán quả tươi, giá cả theo thị trường bấp bênh và ít giá trị. Sự xuất hiện của HTX Bích Thao dần khiến cách làm cà phê thay đổi.

Theo ông Nguyễn Xuân Thao, muốn cà phê bán được giá thì phải sản xuất đúng kỹ thuật, sạch và có câu chuyện riêng. HTX đã chủ động áp dụng quy trình sản xuất cà phê hữu cơ theo chuỗi khép kín, đáp ứng các tiêu chuẩn VietGAP, UTZ. Cây cà phê được chăm sóc hoàn toàn bằng phân hữu cơ; quy trình thu hái, sơ chế tuân thủ nghiêm ngặt để giữ lượng đường tự nhiên và hương vị nguyên bản.

Năm 2021, HTX tiếp tục mở rộng quy mô, đầu tư nhà máy chế biến công suất 20 tấn nhân/ngày với hệ thống máy sát, sàng kích thước - trọng lượng, máy bắn màu công nghệ Đức và Mỹ, cùng dây chuyền rang - xay, kho bảo quản và khu trưng bày sản phẩm. Hai nhà kính 700 m² mới cũng được xây dựng ngay sau nhà máy và một nhà kính 1.500 m² tại xã Mường Bang (xã Mường Do huyện Phù Yên cũ) để sản xuất cà phê đặc sản.

HTX hiện đang áp dụng quy trình chế biến tự nhiên (natural), lên men yếm khí trong 80 giờ trước khi đưa cà phê ra phơi tự nhiên trong khoảng một tháng, sau đó đưa vào hệ thống máy móc để phân loại. Cách làm này giúp giữ trọn hương sâu, hậu vị dài và bản sắc của hạt Arabica vùng núi.

Cây cà phê Bích Thao được chăm sóc hoàn toàn bằng phân hữu cơ; quy trình thu hái, sơ chế tuân thủ nghiêm ngặt để giữ lượng đường tự nhiên và phẩm chất nội tại của hạt. Ảnh: Nguyễn Nga.

Song song với đổi mới công nghệ chế biến, HTX đã chuyển sang sử dụng 100% giống Arabica; bổ  sung thêm giống Bourbon từ năm 2017. Đến năm 2025, giống Bourbon đạt giá 37 USD/kg (khoảng hơn 900.000 đồng/kg), tăng đáng kể so với mức 30 USD/kg của năm trước. Đây là giá cà phê nhân xuất khẩu; riêng cà phê bột rang xay của HTX có thể đạt tới 1,5 triệu đồng/kg, cho thấy rõ giá trị từ giống chất lượng cao cùng quy trình chế biến đặc sản.

Nhờ đổi mới đồng bộ từ giống - quy trình - công nghệ, 97% sản lượng cà phê đặc sản của HTX hiện được xuất khẩu sang hơn 20 quốc gia như Nhật Bản, Đức, Mỹ, Hàn Quốc… HTX còn sáng tạo các sản phẩm trà siro từ vỏ cà phê, cà phê hòa tan thăng hoa từ hạt cà phê Arabica cao cấp, tất cả đều truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Bích Thao cũng là một trong sáu đơn vị đầu tiên ở Sơn La được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Cà phê Sơn La” cho các sản phẩm cà phê bột, cà phê rang hạt và cà phê nhân. Năm 2022, cà phê Bích Thao được công nhận OCOP 5 sao quốc gia, trở thành thương hiệu tiêu biểu của nông sản Sơn La.

 HTX Cà phê Bích Thao có 16 ha cà phê đã được công nhận giảm phát thải theo tiêu chuẩn VietFarm. Ảnh: Nguyễn Nga.

Vượt núi ra biển lớn

Với ông Nguyễn Xuân Thao, làm cà phê đặc sản không chỉ là nâng giá trị sản phẩm, mà còn là cách giữ gìn bản sắc nông nghiệp Việt Nam, giảm phát thải, sử dụng phân hữu cơ để bảo vệ sức khỏe cả người trồng lẫn người uống.

Tại HTX, toàn bộ vỏ cà phê, nước thải và phụ phẩm đều được tái chế thành phân hữu cơ theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Nhờ đó, chi phí sản xuất giảm mạnh, từ 70-80 triệu xuống còn 20-25 triệu đồng/ha, trong khi lợi nhuận từ cà phê đặc sản tăng gấp 3-4 lần so với cách làm truyền thống.

Đi dọc những hàng cà phê xanh mướt, ông tự hào khi số thành viên HTX đã tăng từ 11 lên 25 hộ. Đáng chú ý, số hộ liên kết với HTX đã tăng từ 400 hộ (năm 2024) lên 1.300 hộ chỉ trong vòng một năm. Từ khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, lãnh đạo các xã, phường đã trực tiếp đến HTX để kết nối chuyển giao, hướng dẫn, tập huấn cho bà con về phương pháp canh tác, chăm sóc, thu hái, chế biến cà phê.

Cà phê bột nguyên chất của HTX Cà phê Bích Thao - thương hiệu đạt chứng nhận OCOP 5 sao quốc gia. Ảnh: Nguyễn Nga.

HTX hiện đang triển khai trồng 500 ha cà phê theo hướng giảm phát thải, trong đó 16 ha đã được công nhận theo tiêu chuẩn VietFarm. Năm 2025, thương hiệu Bích Thao Sơn La cũng đã lọt Top 10 cuộc thi Golden Coffee Awards (IGCA) tại Việt Nam, minh chứng cho nền tảng và hướng đi đúng đắn. 

Đến năm 2030, tầm nhìn 2050, HTX đặt mục tiêu 100% diện tích cà phê đã liên kết chuyển sang trồng tái canh, sử dụng phân hữu cơ để tăng năng suất, ổn định chất lượng, đạt giá trị xuất khẩu cao nhất, tránh tình trạng được mùa mất giá, được giá mất mùa.

Trên con đường nhỏ dẫn ra khỏi vườn, tiếng máy móc từ xưởng xa xa vọng lại, hòa cùng ánh chiều rót vàng xuống những tán cà phê. Người “thổi hồn” cho những hạt cà phê tin rằng, với nền tảng sẵn có, cà phê Sơn La sẽ tiếp tục vươn xa và khẳng định vị thế xứng tầm trên thị trường quốc tế.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/ban-linh-dua-hat-ca-phe-son-la-vuon-ra-the-gioi-d784442.html