Nhựa từng được xem là một trong những phát minh mang tính cách mạng của thế kỷ 20, góp phần thay đổi sâu rộng nhiều mặt trong đời sống hiện đại và thúc đẩy tiến bộ trong các lĩnh vực như bảo quản thực phẩm, y tế, công nghiệp.
Thế nhưng, chính chất liệu từng được ca ngợi này nay lại trở thành một trong những thách thức môi trường lớn nhất toàn cầu.
Từ mức sản xuất chỉ khoảng 2 triệu tấn vào năm 1950, đến đầu thập niên 2020, sản lượng nhựa đã tăng vọt lên khoảng 450 triệu tấn mỗi năm. Kéo theo đó là lượng rác thải nhựa khổng lồ, lên tới 350 triệu tấn bị thải ra môi trường hàng năm.
Đáng lo ngại, khoảng 19 triệu tấn nhựa trong số này rò rỉ trực tiếp vào môi trường tự nhiên dưới dạng vi nhựa, gây tác động nghiêm trọng đến hệ sinh thái và tiềm ẩn nguy cơ đối với sức khỏe con người.
Vi nhựa len lỏi vào hệ sinh thái và chuỗi thực phẩm
Theo thống kê từ nhiều tổ chức môi trường toàn cầu, mỗi năm có khoảng 13 triệu tấn rác thải nhựa phát tán trên đất liền và 6 triệu tấn trôi ra sông ngòi, bờ biển, rồi dần dần đổ ra đại dương.
Những mảnh vi nhựa (hay kết quả của quá trình phân rã chậm của nhựa) không chỉ tồn tại hàng trăm năm trong môi trường mà còn xâm nhập vào cơ thể sinh vật. Một nghiên cứu tại đảo Lord Howe (Úc) phát hiện bụng chim chứa đầy vi nhựa, gây cản trở tiêu hóa và rối loạn chức năng sinh lý.
Tình trạng ô nhiễm nhựa đang tác động lên cả chuỗi thực phẩm của con người, khi vi nhựa được phát hiện trong nước uống, muối biển, thậm chí cả nhau thai của thai nhi.
Mặc dù cơ chế hấp thụ và tích tụ vi nhựa trong cơ thể vẫn đang được nghiên cứu, song các chuyên gia cảnh báo nguy cơ viêm nhiễm, rối loạn nội tiết, và biến đổi gen là vô cùng hiện hữu.
Giải pháp công nghệ mới trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa
Trước các nguy cơ hiện hữu, Ngày Môi trường Thế giới 5/6 kêu gọi cộng đồng quốc tế cùng hành động theo khẩu hiệu #BeatPlasticPollution (tạm dịch: Chống ô nhiễm nhựa). Bên cạnh đó, các chính sách quốc gia, hàng loạt giải pháp khoa học – công nghệ đã được khởi động.
Một thí dụ là Mi Terro, đơn vị từng chiến thắng thử thách "Mạng lưới đổi mới nhựa toàn cầu" của UpLink, đã phát triển công nghệ thay thế vi nhựa bằng chất thải thực phẩm. Điều này cho phép vừa có thể phân hủy sinh học, vừa giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.
Các chai nhựa được làm phẳng và làm sạch bằng hơi nước trước khi được phân loại bởi công nhân nhà máy ở Thái Lan (Ảnh: NYPost).
Trong khi đó, Plastic Energy phối hợp với Đại học Loughborough của Anh nghiên cứu quy trình tinh chế rác nhựa thành sản phẩm có thể thay thế nguyên liệu hóa thạch trong sản xuất nhựa mới, với mục tiêu tái chế 5 triệu tấn nhựa vào cuối thập kỷ.
Công nghệ enzyme phân hủy nhựa cũng đang mở ra hướng đi đầy hứa hẹn. Tại Đại học Texas ở Austin, nhóm nghiên cứu đã ứng dụng machine learning để phát triển loại enzyme có khả năng phân hủy nhựa PET chỉ trong 24 giờ. Các nỗ lực tương tự đang diễn ra tại Đại học Toulouse (Pháp), Đại học Portsmouth (Anh), phối hợp với Bộ Năng lượng Mỹ.
Tạo ra nhựa phân hủy sinh học là một hướng đi khác đang được cả khu vực công và tư nhân khám phá, cho phép bao bì nhựa phân hủy. Theo nghiên cứu của Yingxue Yu và Markus Flury, các loại nhựa mới được thiết kế để vi sinh vật chuyển hóa thành CO₂, CH₄ và sinh khối vi khuẩn, đặc biệt hữu ích ở những khu vực không thể tái chế hiệu quả.
Tuy nhiên, những loại nhựa này vẫn cần được dán nhãn rõ ràng, thử nghiệm kỹ lưỡng và có cơ chế quản lý vòng đời sản phẩm.
Công nghệ robot và AI được ứng dụng để tái chế rác thải hiệu quả hơn (Ảnh: CNBC).
Công nghệ AI cũng hỗ trợ hiệu quả trong công tác phân loại và theo dõi rác thải nhựa. Các tổ chức như CleanHub và GIVO Africa đã bước đầu sử dụng AI và IoT để giám sát dòng rác thải theo thời gian thực, đảm bảo công bằng cho các bên và giảm lượng khí thải từ quá trình thu gom.
Diễn đàn Kinh tế Thế giới cũng đã hợp tác với tổ chức Accenture nhằm tăng tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc trong hoạt động tái chế, thông qua các công nghệ của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Khái niệm nền kinh tế tuần hoàn cũng là một chiến lược then chốt, đặc biệt là trong lĩnh vực bao bì nhựa, khi đây vốn dĩ được xem là một trong những nguồn gây ô nhiễm chính. Ứng dụng CIRCULAR ERP của Sykell đang giúp doanh nghiệp quản lý vòng đời của hộp nhựa tái sử dụng, đồng thời cung cấp dữ liệu chính xác để giảm thiểu chất thải.
Ngăn chặn rác thải nhựa ngay từ sông ngòi trước khi chúng trôi ra biển cũng là hướng đi nổi bật, khi đây được xem là "tuyến phòng vệ cuối cùng". RiverRecycle, đơn vị đổi mới của UpLink, đã triển khai các giải pháp thu gom rác nhựa tại nguồn và tái chế chúng thành vật liệu xây dựng như tấm ván tái chế, qua đó giúp giảm áp lực lên đại dương.
Cần hành động toàn cầu, không chỉ đổi mới công nghệ
Tuy những sáng kiến nêu trên cho thấy tiềm năng đột phá, nhưng theo Đối tác Hành động Toàn cầu về Nhựa (GPAP), công nghệ không đủ để giải quyết bài toán ô nhiễm nếu không có chính sách đồng bộ, đầu tư hạ tầng và hợp tác liên ngành.
Một báo cáo gần đây cho biết 11 triệu tấn rác thải nhựa rò rỉ vào đại dương mỗi năm. Nếu xu hướng không thay đổi, đến năm 2050, đại dương sẽ có nhiều nhựa hơn cá (tính theo khối lượng).
Do đó, không chỉ các nhà khoa học, doanh nghiệp hay tổ chức xã hội, mà mỗi cá nhân cần hành động, từ việc hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần, phân loại rác đúng cách, đến ủng hộ sản phẩm thân thiện với môi trường.
Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/bao-dong-toan-cau-rac-thai-nhua-o-dai-duong-sap-nhieu-hon-ca-20250604105230766.htm
Bình luận (0)