Bảo vật quốc gia Avalokitesvara: Di sản Champa giữa không gian văn hóa Việt

Bảo vật quốc gia Avalokitesvara

Trong không gian giới thiệu âm nhạc - văn hóa các dân tộc tỉnh Lâm Đồng diễn từ ngày 6-10.9, Sở VH-TT-DL tỉnh đã công bố và triển lãm độc bản pho tượng Avalokitesvara Bắc Bình, được Thủ tướng công nhận là bảo vật quốc gia (đợt 13).

Theo đánh giá tóm tắt của Bảo tàng Bình Thuận (cũ), tượng Avalokitesvara Bắc Bình thuộc niên đại cuối thế kỷ 8 - đầu thế kỷ 9. Đây là hiện vật độc bản, có giá trị đặc biệt về văn hóa, góp phần làm rõ giai đoạn sớm của nghệ thuật Champa, khẳng định giá trị văn hóa - tôn giáo vùng Nam Trung bộ nói chung và Bình Thuận (cũ) nói riêng.

Theo các nhà chuyên môn của Bảo tàng Bình Thuận, pho tượng được chế tác từ sa thạch hạt mịn màu xám đen, cao 61 cm, thể hiện hình tượng Avalokitesvara trong tư thế đứng, bốn tay, đầu đội mũ kiri-mukuta chạm hình Phật A Di Đà, khoác trang phục mềm mại. Tượng có bố cục cân đối, đường nét tinh xảo, vừa toát lên vẻ uy nghiêm vừa sinh động. Phong cách nghệ thuật cho thấy sự giao thoa độc đáo: vừa mang đậm dấu ấn Đồng Dương, vừa gần gũi với nghệ thuật Phù Nam và khu vực hạ lưu sông Mê Kông.

Ý nghĩa lớn nhất của pho tượng không chỉ nằm ở giá trị thẩm mỹ, mà ở tầm vóc tôn giáo. Avalokitesvara - biểu tượng Phật giáo từ Ấn Độ, đã được Champa tiếp nhận, tồn tại song hành với Hindu giáo, phản ánh sự dung hòa và tiếp biến tôn giáo trong đời sống tinh thần người Chăm.

Từ đó, tượng Avalokitesvara Bắc Bình trở thành chứng tích sinh động về sự lan tỏa văn hóa Ấn Độ, đồng thời khẳng định bản sắc sáng tạo riêng của Champa.

Bảo vật quốc gia Avalokitesvara: Di sản Champa giữa không gian văn hóa Việt- Ảnh 1.

Tượng Avalokitesvara Bắc Bình được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia. ẢNH: BẢO TÀNG BÌNH THUẬN

Nhắc đến pho tượng Avalokitesvara Bắc Bình cũng là nhắc đến không gian văn hóa Chăm lâu đời ở vùng đất Bình Thuận, Ninh Thuận cũ - nay là một phần của Lâm Đồng và Khánh Hòa.

Đây là vùng đất có sự hiện diện đậm nét văn hóa của người Chăm từ bao đời. Hiện nay, Bình Thuận (cũ) có hơn 41.000 người Chăm sinh sống, còn tỉnh Ninh Thuận cũ có khoảng 19.200 đồng bào Chăm. Họ vẫn gìn giữ hệ thống di tích đền tháp, lễ hội, phong tục cùng kho tàng ngôn ngữ, nhạc cụ, ẩm thực đặc sắc mà cha ông để lại từ hàng nghìn năm qua.

Phản ánh hệ thống tín ngưỡng đa tầng!

Theo tiến sĩ sử học Phan Văn Bông (Đại học Đà Lạt), nhìn ở góc độ tôn giáo - tín ngưỡng, tượng Avalokitesvara là hiện thân của Bồ Tát Quan Âm, biểu trưng cho lòng từ bi trong Phật giáo Đại thừa. Trong giai đoạn Đồng Dương (Indrapura), Phật giáo phát triển rực rỡ với Trung tâm Phật viện Đồng Dương, một trong những thánh địa Phật giáo lớn nhất Đông Nam Á thời Cổ Trung đại. Tượng Avalokitesvara Bắc Bình là minh chứng rõ nét cho sự phát triển này, đồng thời phản ánh một hệ thống tín ngưỡng đa tầng, nơi Phật giáo, Bà La Môn giáo và tín ngưỡng bản địa cùng tồn tại, tương tác và dung hợp.

Bảo vật quốc gia Avalokitesvara: Di sản Champa giữa không gian văn hóa Việt- Ảnh 2.

Tượng Avalokitesvara được phát hiện ở huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận cũ. ẢNH: BẢO TÀNG BÌNH THUẬN

Cũng theo tiến sĩ Bông, đáng chú ý, trong tiến trình lịch sử, hình tượng Avalokitesvara gần gũi với Quan Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn của người Việt, một dạng Bồ tát Chuẩn đề được xem như Phật mẫu với nhiều tay cầm các pháp khí cứu độ chúng sinh. Điều này cho thấy sự giao lưu và chuyển hóa linh hoạt của hình tượng tôn giáo Chăm - Việt.

"Trải qua nhiều thế kỷ, văn hóa Chăm và văn hóa Việt đã giao thoa, hòa hợp tại vùng đất này. Người Việt cư trú bên cạnh cộng đồng Chăm, tiếp nhận lẫn nhau từ tập tục, tín ngưỡng đến sinh hoạt thường ngày", tiến sĩ Bông nhìn nhận.

Sự đan xen ấy đã tạo nên một diện mạo văn hóa đa sắc màu, vừa mang tính bản địa Chăm, vừa phản ánh sự giao thoa Việt - Chăm, để lại dấu ấn rõ nét trong kiến trúc, âm nhạc, lễ hội và tín ngưỡng dân gian.

Bảo vật quốc gia Avalokitesvara: Di sản Champa giữa không gian văn hóa Việt- Ảnh 3.

Thiếu nữ Chăm múa quạt truyền thống tại lễ hội Ka Tê dưới chân tháp Poshainư Phan Thiết. ẢNH: QUẾ HÀ

Theo ông Bông, việc Bảo tàng Bình Thuận xây dựng bộ hồ sơ trình cấp có thẩm quyền công nhận tượng Avalokitesvara Bắc Bình là bảo vật quốc gia, không chỉ khẳng định giá trị của một di sản Champa hiếm hoi, mà còn nhắc nhở trách nhiệm bảo tồn di sản gắn với cộng đồng Chăm đang sinh sống tại Bình Thuận, Ninh Thuận (cũ) và một số tỉnh ở Nam Trung bộ.

Bảo tồn di sản không chỉ là gìn giữ hiện vật trong bảo tàng, mà còn là bảo tồn đời sống văn hóa Chăm đương đại, nơi lễ hội Katê, Ramưwan, nghệ thuật múa quạt, tiếng kèn saranai, tiếng trống ghi - năng và cả ngôn ngữ, phong tục vẫn đang được cộng đồng duy trì và phát triển.

Chính sự gắn kết ấy mới làm cho di sản Champa sống động, không chỉ trong sử sách mà ngay trong nhịp sống thường nhật hôm nay, góp phần gìn giữ, bảo tồn nền văn hóa thống nhất trong đa dạng.

Pho tượng Avalokitesvara Bắc Bình được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia (đợt 13) tại Quyết định số 1712/QĐ-TTg ngày 31.12.2024. Pho tượng này do người dân tình cờ phát hiện trước năm 1945 tại khu vực thôn Thanh Kiết, xã Phan Thanh, H.Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận cũ (nay là thôn Thanh Kiết, xã Hồng Thái, tỉnh Lâm Đồng) cùng với 4 tượng đá khác, nay đã thất lạc. Năm 1996, tượng Avalokitesvara được người dân đem chôn giấu trong vườn nhà. Đến năm 2001, ông Ngô Hiếu Học ở thôn Hồng Chính, xã Hòa Thắng, H.Bắc Bình, Bình Thuận cũ (nay là thôn Hồng Chính, xã Hồng Thái, tỉnh Lâm Đồng), trong quá trình đào móng xây trụ cổng đã phát hiện pho tượng này và bàn giao lại cho Bảo tàng tỉnh Bình Thuận.

Nguồn:https://thanhnien.vn/bao-vat-quoc-gia-avalokitesvara-di-san-champa-giua-khong-gian-van-hoa-viet-185250907115321769.htm