Bí ẩn chiếc răng trên trán cá mập ma và chiến lược giao phối khác thường

(Dân trí) - Khám phá về bộ răng trên trán của loài cá này không chỉ cho thấy một đặc điểm độc đáo, mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới về sự linh hoạt và sáng tạo của quá trình tiến hóa.

Trong lòng đại dương sâu thẳm, nơi ánh sáng không thể chạm tới, tồn tại một loài sinh vật kỳ lạ đến khó tin: cá mập chimaera, hay còn gọi là cá mập ma.

Không chỉ sở hữu vẻ ngoài ám ảnh với đôi mắt phát sáng, chiếc đuôi dài như roi và bộ hàm chắc khỏe, loài cá này còn gây sốc giới khoa học bởi một cấu trúc độc nhất vô nhị: răng mọc trên... trán.

Loài cá mập ma (Ảnh: Getty).

Trong khi hầu hết các loài cá sử dụng răng để ăn, cá mập chimaera đực lại dùng bộ răng trán này cho một mục đích hoàn toàn khác: sinh sản. Đằng sau sự dị biệt này là một câu chuyện tiến hóa kéo dài hàng trăm triệu năm mà khoa học hiện đại chỉ mới bắt đầu hé mở.

Cấu trúc tiến hóa kỳ lạ

Theo tạp chí Science, cá mập chimaera là loài cá sụn sống ở vùng biển sâu, có họ hàng xa với cá mập và cá đuối.

Chúng đã tách khỏi tổ tiên chung từ khoảng 400 triệu năm trước và tiến hóa theo hướng riêng biệt. Khác với cá mập thông thường có răng sắc nhọn được thay thế liên tục, chimaera sở hữu răng dạng mảng lớn, vĩnh viễn, chuyên để nghiền nát các loài có vỏ như ốc, cua hoặc giáp xác.

Cấu trúc răng trên trán của cá mập ma (Ảnh: Science).

Tuy nhiên, điều khiến giới khoa học thực sự bất ngờ là một cuống thịt nhỏ mọc trên trán của con đực, có thể co lại, trông như một chiếc cần câu. Trên đó là nhiều hàng gai cong, giống răng móc, chưa từng thấy ở bất kỳ loài động vật có xương sống nào khác.

Cấu trúc này được gọi là tenaculum, và từ lâu đã khiến các nhà khoa học đặt câu hỏi: đây là gai da, gai sinh sản hay răng thực thụ?

Một nhóm nhà nghiên cứu gồm Karly Cohen, Gareth Fraser và Michael Coates đã tiến hành phân tích toàn diện cá chuột đốm - một loài chimaera phổ biến - bằng hình ảnh chụp CT, phân tích mô học và dữ liệu di truyền.

Kết quả cho thấy các gai trên tenaculum không chỉ có hình dạng giống răng thật mà còn có nguồn gốc từ mô răng, một loại mô chỉ tồn tại ở vùng miệng.

Thậm chí, các hóa thạch của loài chimaera cổ đại có niên đại hơn 300 triệu năm cũng cho thấy tenaculum từng nằm gần hàm trên, trước khi "di chuyển" lên trán qua hàng triệu năm tiến hóa.

Điều đó đồng nghĩa với việc các gai trán hiện nay thực chất là phiên bản cải tiến của răng miệng, được chuyển công năng từ ăn sang sinh sản.

Từ công cụ ăn uống thành vũ khí sinh sản

Vậy, tại sao cá mập ma lại cần răng mọc trên trán? Câu trả lời đến từ chính môi trường sống đặc biệt của chúng. Biển sâu không có ánh sáng, nhiệt độ lạnh và dòng chảy mạnh. Trong điều kiện đó, việc cá đực tìm được bạn tình đã khó, mà duy trì tư thế giao phối ổn định còn khó hơn gấp bội.

Đây là lúc tenaculum phát huy vai trò. Con đực dùng cuống có răng này để bám chắc vào vây ngực hoặc cơ thể cá cái, giữ cố định trong suốt quá trình giao phối.

Theo Giáo sư Coates, đây là một trong những ví dụ điển hình cho thấy quá trình tiến hóa có thể "tái chế" một cấu trúc sinh học có sẵn, sử dụng lại nó cho mục đích hoàn toàn mới.

Từ một bộ răng phục vụ cho việc ăn, cá mập chimaera đã "chuyển hóa" nó thành công cụ sinh sản - một chiến lược sinh tồn hiệu quả trong môi trường khắc nghiệt.

Nghiên cứu này cũng làm thay đổi cái nhìn truyền thống về răng. Từ lâu, giới khoa học cho rằng răng là cấu trúc đặc trưng trong khoang miệng, phục vụ tiêu hóa. Nhưng trường hợp của chimaera cho thấy răng có thể tiến hóa ở vị trí khác, từ ngoài vào trong hoặc từ trong ra ngoài, tùy theo nhu cầu của từng loài.

Dù đã tồn tại hàng trăm triệu năm, cá mập chimaera vẫn là loài sinh vật còn nhiều điều bí ẩn. Chúng thường sống ở độ sâu quá mức mà con người khó tiếp cận, chỉ xuất hiện chớp nhoáng trong những lần tàu ngầm hoặc camera nghiên cứu ghi hình được.

Với đôi mắt phát sáng trong bóng tối và cơ thể trơn nhẵn như ma quái, chimaera không chỉ là một bí ẩn sinh học mà còn là biểu tượng cho sự kỳ diệu của tự nhiên.

Khám phá về bộ răng trên trán của loài cá này không chỉ cho thấy một đặc điểm độc đáo, mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới về sự linh hoạt và sáng tạo của quá trình tiến hóa.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/bi-an-chiec-rang-tren-tran-ca-map-ma-va-chien-luoc-giao-phoi-khac-thuong-20250923084030039.htm