Chu kỳ Mặt Trời đảo chiều

(Dân trí) - Các nhà khoa học từng dự đoán rằng Mặt Trời sẽ bước vào giai đoạn “ngủ đông” trong những thập kỷ tới. Thế nhưng dữ liệu quan sát mới nhất lại cho thấy điều ngược lại.

Đài quan sát của NASA chụp lại các đợt bùng nổ diễn ra trên Mặt Trời ngày 8/10/2024 (NASA).

Mặt Trời vốn được xem như biểu tượng của sự ổn định khi đã tồn tại và hoạt động suốt hàng tỉ năm, nhưng những quan sát gần đây đã vẽ nên một bức tranh khác thường.

Theo những phân tích từ Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA), sau khi chu kỳ Mặt Trời 24 (2008–2019) khép lại với mức hoạt động yếu kỷ lục, một chu kỳ tiếp theo (chu kỳ 25) sẽ tiếp tục diễn ra mà không có bất kỳ xáo trộn nào đáng kể.

Thế nhưng thực tế lại hoàn toàn trái ngược. Hoạt động của Mặt Trời trong chu kỳ hiện tại không chỉ vượt ngoài dự đoán, mà còn có dấu hiệu ngày càng tăng tốc, vượt ra ngoài quy luật quen thuộc của chu kỳ 11 năm.

Phân tích hợp nhất dữ liệu dài hạn do nhóm tại Phòng thí nghiệm Sức đẩy Phản lực của NASA cho thấy từ khoảng năm 2008, ngay sau cực tiểu chu kỳ 24, các tham số gió Mặt Trời có xu hướng mạnh dần và tiếp tục tăng ổn định đến nay.

Xu hướng này đi ngược lại kỳ vọng về một thời kỳ “ngủ đông” kéo dài và có thể kéo theo nhiều sự kiện thời tiết không gian cực đoan hơn trong những năm tới.

Phân tích cho thấy xu hướng tăng trở lại được ghi nhận từ sau cực tiểu năm 2008, thời điểm mà các nhà khoa học từng tin rằng Mặt Trời đang chìm vào "giấc ngủ dài".

Cần lưu ý, đây là xu hướng được nhiều nhà khoa học ủng hộ, nhưng vẫn còn nhiều điều chưa rõ ràng trong cơ chế bên trong Mặt Trời.

Chu kỳ Mặt Trời đảo chiều: Vì sao các dự đoán đều sai?

Trong khoa học, chu kỳ Mặt Trời thường được mô tả như vòng lặp 11 năm, bao gồm giai đoạn cực đại (số lượng vết đen, bùng phát năng lượng và phun trào vật chất vành nhật hoa tăng mạnh) và cực tiểu (khi hoạt động suy giảm).

Các nhà thiên văn đã quan sát hiện tượng này hàng trăm năm qua, song việc dự đoán hành vi của Mặt Trời vẫn vô cùng khó khăn do cơ chế bên trong ngôi sao này cực kỳ phức tạp.

Lịch sử từng ghi nhận những biến động bất thường, như Cực tiểu Maunder (1645–1715) và Cực tiểu Dalton (1790–1830), khi số lượng vết đen gần như biến mất trong nhiều thập kỷ.

Biểu đồ cho thấy hoạt động của vết đen mặt trời kể từ năm 1750 (Ảnh: NOAA).

Chính vì vậy, khi gió Mặt Trời liên tục suy yếu trong hai chu kỳ liên tiếp (1986–2008), nhiều chuyên gia tin rằng Trái Đất đang tiến vào giai đoạn “tĩnh lặng” dài hạn.

Tuy nhiên, dữ liệu mới của Phòng thí nghiệm Động cơ Phản lực (JPL), lại cho thấy điều ngược lại. Kể từ năm 2008, gió Mặt Trời bất ngờ mạnh dần lên, với tốc độ, mật độ, nhiệt độ và cường độ từ trường đều tăng ổn định.

Đây là tín hiệu cho thấy sự gia tăng năng lượng bên trong Mặt Trời, hoàn toàn trái với dự đoán trước đó.

Nguy cơ từ vũ trụ hỗn loạn

Theo nhà vật lý plasma Jamie Jasinski và đồng nghiệp Marco Velli, xu hướng này đồng nghĩa rằng trong những năm tới, Trái Đất có thể phải đối mặt với các đợt bão Mặt Trời dữ dội hơn, các vụ phun trào vật chất vành nhật hoa mạnh mẽ hơn, thậm chí là bùng phát năng lượng quy mô lớn.

Những hiện tượng này có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống vệ tinh, tín hiệu viễn thông, định vị GPS, cũng như mạng lưới điện trên toàn cầu.

Vệ tinh ghi lại hình ảnh của một đợt bùng phát khổng lồ được giải phóng khỏi Mặt Trời vào tháng 2/2000 (Ảnh: NASA).

Đáng chú ý, kết quả nghiên cứu cũng phù hợp với chu kỳ Hale, hay vòng lặp từ tính kéo dài 22 năm, vốn được xem là “chu kỳ mẹ” có tác động chi phối 2 chu kỳ Mặt Trời liên tiếp. Rõ ràng, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy việc chỉ dựa vào chu kỳ 11 năm là chưa đủ để đánh giá chính xác sự tác động của ngôi sao này.

Nếu nhận định này chính xác, những gì đang diễn ra trong chu kỳ 25 có thể chỉ là một phần của sự thay đổi sâu rộng hơn đang diễn ra bên trong Mặt Trời.

Các nhà nghiên cứu cho rằng, dù áp suất gió Mặt Trời hiện tại vẫn thấp hơn so với đầu thế kỷ 20, xu hướng gia tăng ổn định trong gần hai thập kỷ qua đã đặt ra câu hỏi lớn. Đó là liệu chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên hoạt động bất thường kéo dài, hay chỉ là sự dao động ngắn hạn trong quy luật tự nhiên của Mặt Trời?

Các chuyên gia cho rằng câu trả lời chỉ có thể đến từ việc tiếp tục theo dõi dài hạn và mở rộng phạm vi quan sát. Bởi lẽ, những dữ liệu về vết đen Mặt Trời tuy hữu ích nhưng vẫn chỉ là mảnh ghép chưa hoàn chỉnh.

Để thực sự hiểu được “cỗ máy năng lượng khổng lồ” này, nhân loại cần nghiên cứu đồng thời nhiều thông số khác, cụ thể là từ gió Mặt Trời, bức xạ, từ trường cho đến chuyển động nội tại.

Với vai trò là nguồn sống của toàn bộ hệ Mặt Trời, việc nắm bắt được quy luật của nó không chỉ mang ý nghĩa khoa học, mà còn có thể quyết định mức độ an toàn của nền văn minh hiện đại phụ thuộc ngày càng nhiều vào công nghệ điện tử và không gian vũ trụ.

Theo báo cáo của NOAA công bố tháng 8/2025, số vết đen trung bình tháng đã đạt mức cao nhất kể từ năm 2002, cho thấy chu kỳ 25 đang bước vào giai đoạn cực đại sớm hơn dự kiến.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/chu-ky-mat-troi-dao-chieu-20250917073356700.htm