Chùa Một cột xứ Hoa Lư

Ngôi chùa được xây dựng trên một cột đá (trước đây là cột gỗ), mang hình dáng đóa sen vươn lên từ mặt nước. Nổi bật nhất là Cột Kinh Phật bằng đá (Thạch Kinh) cao 4,16m, được dựng ngay trước sân chùa. Cột này được công nhận là Bảo vật Quốc gia.

Chùa Nhất Trụ hiện nay mang phong cách kiến trúc thời Nguyễn, xây dựng theo kiểu chữ "Đinh" (丁), bao gồm Tam quan, Chính điện, Nhà Tổ, và các công trình phụ. Tuy nhiên, các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều dấu tích và hiện vật quý giá (như móng bè gỗ lim, gạch hoa sen) minh chứng cho nền móng kiến trúc Phật giáo từ thế kỷ X.

Chùa Nhất Trụ không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là chứng tích sống về kinh đô Hoa Lư phồn hoa và vai trò to lớn của Phật giáo trong triều đình thời kỳ đầu độc lập dân tộc.

Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, khi vua Lý Thái Tông dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long và xây dựng Chùa Một Cột ở Hà Nội, ông đã mang theo tinh thần và ý tưởng từ kiến trúc Phật giáo thời Đinh - Tiền Lê tại Hoa Lư, nơi có Chùa Nhất Trụ và các cột kinh đá khác.