Để khuyến sinh hiệu quả: Cần lắng nghe và tháo gỡ khó khăn từ cơ sở

(PLVN) - Trong bối cảnh nhiều địa phương đang đối mặt với thực trạng mức sinh giảm sâu, thách thức đặt ra không chỉ nằm ở những con số thống kê mà còn gắn liền với bài toán giữ gìn sự cân bằng dân số, ổn định cấu trúc gia đình và duy trì sức sống của cộng đồng. Trong đó, việc lắng nghe và tháo gỡ khó khăn từ cơ sở để đề xuất chính sách phù hợp hơn với từng vùng và từng nhóm cư dân là rất quan trọng.

Giải quyết mức sinh thấp là một thách thức phát triển toàn diện

Thời gian gần đây, song hành với dự thảo Luật Dân số (sửa đổi), nhiều hội thảo khoa học đã diễn ra để các chuyên gia dân số và xã hội “hiến kế” cho chính sách nhằm bảo đảm cân bằng dân số.

Tại Hội thảo khoa học “Mức sinh ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp chính sách” do Viện Xã hội học và Tâm lý học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức ngày 23/9/2025, Tiến sĩ Nguyễn Bích Ngọc, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Dân số cho rằng, sinh con mới chỉ là bước khởi đầu. Điều khiến nhiều gia đình lo ngại chính là gánh nặng nuôi dưỡng con đến năm 18 tuổi với chi phí giáo dục, y tế, sinh hoạt ngày càng cao.

Vì vậy, nâng cao chính sách an sinh xã hội để giảm chi phí nuôi con là giải pháp cốt lõi. Khi hệ thống an sinh xã hội vững chắc, người dân sẽ yên tâm hơn, không còn đặt nặng việc phụ thuộc vào con cái để bảo đảm cuộc sống khi về già. Điều này đồng nghĩa với việc Nhà nước cần đầu tư đồng bộ vào giáo dục, y tế, đồng thời xây dựng các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi như mô hình nhà dưỡng lão bán trú, hệ thống y tế hỗ trợ người già.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Thủy, Đại học Văn hóa Hà Nội giải quyết mức sinh thấp không chỉ là nhiệm vụ của ngành dân số mà còn là một thách thức phát triển toàn diện. Do đó, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhiều ngành như y tế, giáo dục, tài chính, lao động và an sinh xã hội để tạo ra môi trường thuận lợi cho người dân yên tâm lập gia đình, sinh con và nuôi con khỏe mạnh, qua đó bảo đảm tương lai dân số bền vững, gắn kết chặt chẽ với phát triển kinh tế - xã hội và bình đẳng giới. 

Ngày 22/10/2025, Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) Việt Nam phối hợp với Hội LHPN TP HCM tổ chức Hội thảo “Chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp khuyến khích tăng mức sinh tại các tỉnh có mức sinh thấp, bảo đảm duy trì mức sinh thay thế”, phát biểu tại Hội thảo, bà Nguyễn Thị Thu Hiền, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam thẳng thắn nhìn nhận, trong bối cảnh mức sinh giảm sâu ở một số địa phương, các giải pháp hiện nay vẫn chưa đủ mạnh và đồng bộ. Vì vậy, cần tổng kết, nhân rộng các mô hình hiệu quả, đồng thời lắng nghe và tháo gỡ khó khăn từ cơ sở để đề xuất chính sách phù hợp hơn với từng vùng và từng nhóm phụ nữ.

Bà Đinh Thị Hường, Giám đốc hành chính, Chủ tịch Công đoàn Công ty TNHH Cao su Phong Thái (phường Hòa Lợi, TP HCM), mang đến những kinh nghiệm thực tế từ chính doanh nghiệp của mình trong việc khuyến sinh. Theo đó, doanh nghiệp của bà thường xuyên tổ chức truyền thông nội bộ về lợi ích của việc sinh đủ hai con, chính sách hỗ trợ của Nhà nước và doanh nghiệp, chế độ bảo hiểm - thai sản, bằng nhiều hình thức phong phú như tiểu phẩm, video ngắn, tọa đàm “Nuôi con thời 4.0”.

Công ty phối hợp Hội LHPN và Trung tâm y tế địa phương tổ chức khám sức khỏe phụ khoa, khám tiền hôn nhân, tư vấn sinh sản miễn phí cho lao động nữ. Công đoàn còn tham mưu lãnh đạo tặng tiền, quà cho lao động nữ mang thai, sinh con; tổ chức tặng quà Tết, Trung thu, học bổng cho con em công nhân; tổ chức du lịch, dã ngoại hằng năm. Đặc biệt, doanh nghiệp giảm giờ làm cho phụ nữ mang thai, có con nhỏ dưới 12 tháng, linh hoạt vị trí làm việc, cho nghỉ chăm con ốm không trừ lương.

“Nhờ những chính sách đó nên hiện nay, tỷ lệ sinh con trong độ tuổi sinh lý tưởng tại doanh nghiệp tương đối cao, các lao động nữ bảo đảm khoảng cách sinh hợp lý và sức khỏe mẹ - bé được chú trọng. Cụ thể, doanh nghiệp có hơn 500 lao động, trong đó nữ chiếm 40%. Số lao động nữ trong độ tuổi sinh chiếm 80%, tỷ lệ sinh 2 - 3 con đạt 96%, chủ yếu trong độ tuổi 20 - 35 (90%)”, bà Đinh Thị Hường cho biết.

Theo ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số TP HCM, có thể tận dụng sức ảnh hưởng của phim ảnh - một hình thức truyền thông nhẹ nhàng, gần gũi và dễ đi vào lòng người - bằng cách đẩy mạnh những bộ phim, chương trình tôn vinh hình ảnh gia đình hạnh phúc, có 2 con. Bên cạnh đó, việc truyền thông thông qua các kênh của KOL, ca sĩ hay các tác phẩm nghệ thuật có nội dung đề cao giá trị gia đình, khuyến khích sinh đủ 2 con cũng sẽ mang lại hiệu ứng tích cực, lan tỏa rộng rãi trong cộng đồng.

“Hiện nay, nhiều người dân vẫn có mong muốn sinh con, thậm chí sinh nhiều con khi có đủ điều kiện chăm lo, do đó đây chính là “thời điểm vàng” để các ngành, các cấp đẩy mạnh công tác khuyến sinh. Nếu chúng ta chần chừ không hành động kịp thời, cơ hội sẽ trôi qua”, ông Phạm Chánh Trung nhấn mạnh.

Đừng để chính sách bị hiểu sai

Chính sách có thể tạo tác dụng ngược, đó là lo lắng của Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Hoàng Quốc Khánh (Đoàn Lai Châu) tại phiên thảo luận tổ sáng 23/10 trong khuôn khổ Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đang diễn ra.

Tỷ lệ sinh ở Việt Nam đang có xu hướng giảm rõ rệt. (Ảnh minh họa - Nguồn: TTX)

Theo ĐBQH Hoàng Quốc Khánh, việc duy trì mức sinh thay thế là cần thiết, song chính sách cần thống nhất, cụ thể và phù hợp với từng vùng, từng nhóm dân tộc. Dẫn chứng thực tế ở một số địa phương vùng sâu, vùng xa đang thực hiện chính sách hỗ trợ trẻ em vùng khó khăn bằng tiền hàng tháng, ĐBQH Hoàng Quốc Khánh cho biết: “Chúng tôi rất đồng tình với chính sách hỗ trợ. Tuy nhiên, chính sách này vô tình khiến một số hộ gia đình ở vùng sâu, vùng xa hiểu sai, cho rằng sinh càng nhiều con càng có tiền hỗ trợ. Có nơi, một gia đình sinh đến 4 - 5 con. Tôi cho rằng chính sách phải thiết kế, quy định kỹ lưỡng, chặt chẽ, nếu không sẽ khuyến khích sinh nhiều quá mức, tạo gánh nặng cho y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Ngoài đưa ra các quy định hỗ trợ cần phải tăng cường truyền thông để người dân hiểu đúng bản chất”.

ĐBQH Chamaléa Thị Thủy (Đoàn Khánh Hòa) nhận định, dự thảo Luật đã đưa ra nhiều chính sách để khuyến khích mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con như tăng thời gian nghỉ thai sản, hỗ trợ tài chính, hỗ trợ nhà ở, song việc thực thi còn vướng do hạn chế nguồn lực, đặc biệt tại các địa phương khó khăn. “Tôi kiến nghị bổ sung nguyên tắc “thực hiện trong phạm vi khả năng cân đối của ngân sách nhà nước và địa phương” để bảo đảm tính khả thi”, theo bà Thủy.

Cũng theo ĐBQH Chamaléa Thị Thủy, chính sách dân số cần mang tính dài hạn, thay vì chỉ tập trung vào hỗ trợ tài chính ngắn hạn. “Cần hướng tới các biện pháp bền vững như phát triển hệ thống trông trẻ, mầm non công lập và tư thục chất lượng cao, giảm gánh nặng cho phụ nữ sau sinh”, bà đề xuất.

Bà Thủy cũng kiến nghị xem xét giảm thuế thu nhập cá nhân cho các hộ gia đình sinh đủ hai con, coi đây là hình thức khuyến khích trực tiếp và phù hợp với xu hướng nhiều quốc gia có tỷ suất sinh thấp. “Các chính sách này không chỉ giúp người dân yên tâm sinh con, mà còn góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu dân số”, ĐBQH Chamaléa Thị Thủy nhấn mạnh. 

Tại Hội thảo “Chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp khuyến khích tăng mức sinh tại các tỉnh có mức sinh thấp, bảo đảm duy trì mức sinh thay thế” ngày 22/10/2025, ông Nguyễn Thiện Nhân, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ, nguyên Bí thư Thành ủy TP HCM, chỉ ra 4 bài học cho Việt Nam phải rút kinh nghiệm từ các nước thu nhập cao nhưng phát triển con người không bền vững.

Một là, Chính phủ phải ban hành các chương trình hỗ trợ kết hôn và sinh con càng sớm càng tốt ngay sau khi mức sinh bắt đầu giảm dưới mức thay thế, các giải pháp chính sách hỗ trợ kết hôn và sinh con phải đủ mạnh và phải đưa mức sinh trở lại mức thay thế trước khi lao động giảm.

Hai là, ngân sách nhà nước không thể đủ để một mình hỗ trợ tất cả người lao động có mức lương thấp đạt được mức “lương đủ sống” cho gia đình 4 người. Vì vậy, sự tham gia, chia sẻ trách nhiệm của chủ doanh nghiệp và người sử dụng lao động là điều bắt buộc. Chỉ khi Nhà nước và doanh nghiệp cùng chung tay, mục tiêu mọi lao động làm việc chăm chỉ đều có thu nhập không thấp hơn mức sống tối thiểu của một gia đình bốn người mới có thể trở thành hiện thực.

Ba là, cần giáo dục từ sớm để học sinh, thanh niên hiểu được giá trị của gia đình và giá trị của việc có con đối với sự tồn vong của dân tộc, đất nước. Cần nhận thức rõ, càng nhiều thanh niên không sinh con thì đất nước, dân tộc càng nhanh suy giảm về con người và suy vong.

Bốn là, cần bổ sung vào chương trình giáo dục “môn học Hạnh phúc” học để thanh niên không chỉ được giáo dục để trở thành công dân tốt. Người lao động có năng lực nghề nghiệp tốt mà còn phải có tri thức, kỹ năng cần thiết để làm cho mình và người khác hạnh phúc, biết nuôi dạy con, biết xây dựng và gìn giữ gia đình hạnh phúc.

Nguồn: https://baophapluat.vn/de-khuyen-sinh-hieu-qua-can-lang-nghe-va-thao-go-kho-khan-tu-co-so.html