Đột phá chính sách để mở hướng đi mới cho công nghiệp hỗ trợ ngành năng lượng

(Chinhphu.vn) - Bộ Công Thương đang dự thảo Nghị định về ứng dụng khoa học - công nghệ và phát triển công nghiệp chế tạo trong lĩnh vực điện, với 4 điểm nổi bật gồm: Ưu đãi thuế, đất đai, tín dụng; hỗ trợ nghiên cứu và phát triển (R&D); ưu tiên dùng thiết bị sản xuất trong nước; xây dựng cơ sở dữ liệu doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ ngành năng lượng.

Ông Chu Việt Cường, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp (Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương): Bộ Công Thương đang dự thảo Nghị định về ứng dụng khoa học - công nghệ và phát triển công nghiệp chế tạo trong lĩnh vực điện

Trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu và nhu cầu điện ngày càng tăng cao, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển ngành công nghiệp năng lượng. Cùng với sự bứt tốc của năng lượng tái tạo, điện khí LNG, thủy điện tích năng và yêu cầu phát triển hệ thống lưới điện thông minh, nhu cầu về thiết bị, linh kiện, vật liệu và giải pháp công nghệ cho các dự án điện cũng gia tăng nhanh chóng. Đây chính là cơ hội để công nghiệp hỗ trợ (CNHT) trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng, gia tăng nội địa hóa và từng bước làm chủ công nghệ.

Tại Tọa đàm "Mở hướng đi mới cho CNHT ngành năng lượng" do Tạp chí Công Thương tổ chức chiều 3/11, ông Chu Việt Cường, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp (Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương) cho biết, những năm qua, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách quan trọng thúc đẩy phát triển CNHT: Nghị quyết 23-NQ/TW ngày 22/3/2018 về định hướng xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 của Bộ Chính trị; Quyết định 68/QĐ-TTg năm 2017 và Quyết định 493/QĐ-TTg năm 2022 của Thủ tướng Chính phủ về chiến lược phát triển ngành cơ khí, cùng Nghị định 205/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 111/2015/NĐ-CP đã bổ sung nhiều ưu đãi mới cho các sản phẩm hỗ trợ ngành năng lượng. Bên cạnh đó, Nghị quyết 55-NQ/TW năm 2020 của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển năng lượng quốc gia nhấn mạnh yêu cầu hình thành chuỗi cung ứng thiết bị năng lượng trong nước, hướng tới tự chủ trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, thiết bị lưu trữ và truyền tải.

Những chính sách này không chỉ tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho doanh nghiệp mà còn mở đường để thu hút đầu tư đổi mới công nghệ, phát triển nguồn nhân lực và hạ tầng phục vụ CNHT ngành năng lượng.

TS. Vũ Văn Khoa, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cơ khí (Bộ Công Thương): Cả nước hiện có hơn 2.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực CNHT phục vụ ngành năng lượng, nhưng chỉ khoảng 300 đơn vị tham gia được một phần vào chuỗi cung ứng toàn cầu

Vẫn còn khoảng cách

TS. Vũ Văn Khoa, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cơ khí (Bộ Công Thương) nhìn nhận, cả nước hiện có hơn 2.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực CNHT phục vụ ngành năng lượng, nhưng chỉ khoảng 300 đơn vị tham gia được một phần vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Các doanh nghiệp chủ yếu thực hiện các công đoạn có giá trị gia tăng thấp như gia công kết cấu, lắp đặt, bảo trì; năng lực thiết kế, R&D hay công nghệ lõi vẫn còn hạn chế.

Tỷ lệ nội địa hóa giữa các loại hình điện cũng khác nhau. Về thủy điện, thủy điện tích năng, trong nước đã làm chủ phần lớn thiết kế và chế tạo thủy công, song thiết bị chính như tuabin, kích từ hay hệ thống bơm vẫn phải nhập khẩu. Đối với nhiệt điện than, đã nội địa hóa nhiều hạng mục BOP như lọc bụi tĩnh điện, cấp than, thải xỉ nhưng tuabin, lò hơi, hệ thống điều khiển vẫn phụ thuộc nhà cung cấp nước ngoài. Điện mặt trời thì trừ inverter, phần lớn thiết bị như pin, khung đỡ, cáp, neo đã sản xuất được trong nước. Đối với điện khí và điện gió, khả năng nội địa hóa còn thấp, doanh nghiệp mới tham gia các hạng mục gia công kết cấu hoặc chế tạo trụ turbine.

Ông Khoa nhấn mạnh, thị trường các dự án phù hợp với thế mạnh của doanh nghiệp trong nước đang thu hẹp, trong khi yêu cầu của các tổng thầu EPC và chủ đầu tư ngày càng cao. Đây vừa là thách thức vừa là động lực để doanh nghiệp đổi mới.

Còn ông Trần Kiên Dũng, chuyên gia của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) nhận định doanh nghiệp Việt đã tiến bộ rõ rệt về chất lượng sản phẩm và quản trị nhưng khoảng cách với các nước phát triển vẫn lớn. Các doanh nghiệp còn yếu về công nghệ, năng lực R&D và chất lượng nhân sự. Ba trụ cột doanh nghiệp cần tập trung để bứt phá gồm năng lực quản trị, năng lực công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Hướng tới năng lực tự chủ và tham gia sâu vào chuỗi giá trị

Theo TS. Vũ Văn Khoa, để phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành năng lượng, Nhà nước cần sớm ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn về thiết bị và linh kiện cơ khí cho các dự án điện, làm cơ sở để nghiệm thu và sử dụng sản phẩm trong nước. Ông cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải quy định tỷ lệ nội địa hóa bắt buộc theo từng giai đoạn nhằm tạo dung lượng thị trường đủ lớn cho doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào công nghệ, nhân lực và dây chuyền sản xuất. Bên cạnh đó, TS. Khoa cho rằng cần hỗ trợ tài chính thông qua quỹ đổi mới sáng tạo, ưu đãi về thuế và đất đai, đồng thời rút gọn thủ tục phê duyệt và chứng nhận sản phẩm để doanh nghiệp sớm thương mại hóa các thiết bị đạt tiêu chuẩn.

Về phía doanh nghiệp cơ khí – chế tạo, ông Lê Văn An, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty Cơ điện xây dựng nhấn mạnh vai trò của việc quy hoạch và hình thành các cụm công nghiệp cơ khí phụ trợ tại những vùng có tiềm năng phát triển năng lượng lớn như Bình Thuận, Ninh Thuận hay Bà Rịa - Vũng Tàu. Theo ông, việc tập trung doanh nghiệp theo cụm sẽ tạo sức mạnh cộng hưởng, giảm chi phí logistics và giúp chuẩn hóa sản xuất theo yêu cầu của các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Ngoài ra, cả TS. Khoa và ông Lê Văn An đều cho rằng cần tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp nội địa và các doanh nghiệp FDI, nhằm thúc đẩy chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất và giúp doanh nghiệp trong nước từng bước đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng năng lượng.

Về phía cơ quan quản lý, ông Chu Việt Cường cho biết: "Bộ Công Thương đang dự thảo Nghị định về ứng dụng khoa học - công nghệ và phát triển công nghiệp chế tạo trong lĩnh vực điện, với 4 điểm nổi bật gồm: Ưu đãi thuế, đất đai, tín dụng; hỗ trợ R&D; ưu tiên dùng thiết bị sản xuất trong nước; xây dựng cơ sở dữ liệu doanh nghiệp CNHT ngành năng lượng".

Ông Cường cho rằng, các giải pháp này cùng với nỗ lực đổi mới của doanh nghiệp và hỗ trợ của các viện, trường sẽ giúp CNHT Việt Nam tăng năng lực tự chủ, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị, góp phần đạt mục tiêu phát triển ngành năng lượng xanh, hiện đại và bền vững.

Anh Thơ

Nguồn: https://baochinhphu.vn/dot-pha-chinh-sach-de-mo-huong-di-moi-cho-cong-nghiep-ho-tro-nganh-nang-luong-102251104110035179.htm