Đưa trí tuệ nhân tạo vào tiểu học: đi nhanh nhưng phải chắc

Từ lớp học đến nhận thức: đặt mục tiêu đúng và vừa sức

Theo ông Hồ Đức Thắng, Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia, muốn đưa AI vào nhà trường "đi nhanh mà vẫn chắc", chúng ta cần một lộ trình hành động bài bản, kết hợp giữa tầm nhìn chiến lược và cách làm thực tế. Bài học từ nhiều quốc gia tiên phong cho thấy: AI không chỉ là công cụ, mà còn là môi trường học tập mới, đòi hỏi sự chuẩn bị đồng bộ về chương trình, con người và an toàn dữ liệu.

Việc đưa AI vào tiểu học không nên bắt đầu từ kỹ thuật lập trình hay thuật toán, mà từ nhận thức cơ bản và tư duy công nghệ. Đặt biệt, giúp học sinh hiểu AI là gì, biết sử dụng an toàn và có khả năng tư duy sáng tạo trong tương tác với công nghệ.

Thực tế, để đạt được ba năng lực này, không cần tạo thêm môn học mới, mà chỉ cần lồng ghép khéo léo vào các môn học và hoạt động hiện có. Mô hình của Singapore là ví dụ điển hình: từ năm 2025, nước này sẽ tích hợp AI vào chương trình giáo dục cơ bản với chỉ 5–10 giờ học mỗi năm, tập trung vào kỹ năng nhận biết, đạo đức số và ứng dụng sáng tạo. Học sinh không phải lập trình, mà học cách đặt câu hỏi, khám phá và đánh giá thông tin trong thế giới được điều khiển bởi thuật toán.

Theo các chuyên gia nhận định, AI là con dao hai lưỡi – vừa có thể tạo ra những giá trị đột phá, vừa tiềm ẩn rủi ro nếu sử dụng sai. Vì vậy, theo Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia, việc đưa AI vào giáo dục không thể tách rời hai "hàng rào an toàn" bắt buộc.

Hàng rào thứ nhất là giám sát và độ tuổi. Học sinh tiểu học không được tự do truy cập các công cụ AI tạo sinh, đặc biệt là những nền tảng có khả năng sinh nội dung ngôn ngữ hoặc hình ảnh phức tạp. Mọi hoạt động học tập phải thông qua tài khoản của nhà trường, được giáo viên hướng dẫn và kiểm soát.

Hàng rào thứ hai là công cụ an toàn, trong dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo đã đề xuất hình thành "danh mục trắng" – tập hợp các phần mềm, nền tảng AI đã được cơ quan chức năng thẩm định và chứng nhận về nội dung, bảo mật, khả năng bảo vệ dữ liệu học sinh và độ phù hợp lứa tuổi. Chỉ những công cụ nằm trong danh mục này mới được phép triển khai trong trường học.

Đưa trí tuệ nhân tạo vào tiểu học: đi nhanh nhưng phải chắc - Ảnh 2.

Học cách đi thông minh từ kinh nghiệm quốc tế

Không có công nghệ nào thay thế được người thầy, "trọng tâm thành công của việc đưa AI vào trường học không nằm ở phần mềm, mà ở con người sử dụng nó". Vì vậy, nhiệm vụ cấp bách nhất hiện nay là bồi dưỡng đội ngũ giáo viên.

Việc đề xuất sớm xây dựng chương trình đào tạo chuẩn hóa về AI cho giáo viên, không chỉ dạy họ cách dùng công cụ, mà còn giúp họ hiểu bản chất công nghệ, khả năng ứng dụng trong dạy học và cách nhận diện rủi ro đạo đức. Mục tiêu trước mắt là hình thành mạng lưới khoảng 1.000 "giáo viên hạt nhân" về AI – những người được đào tạo chuyên sâu để dẫn dắt, chia sẻ kinh nghiệm và lan tỏa kiến thức tới toàn bộ hệ thống giáo dục phổ thông.

Mô hình này từng được Estonia áp dụng thành công: giáo viên đi trước một bước, học sinh theo sau, nhờ đó quốc gia nhỏ bé này nhanh chóng trở thành hình mẫu về giáo dục số tại châu Âu.

Singapore chọn cách dạy theo mô-đun ngắn, gắn với tình huống thực tế, nhấn mạnh yếu tố an toàn và trách nhiệm. Estonia đặt ưu tiên vào đào tạo giáo viên và phát triển hạ tầng số thống nhất cho tất cả trường học.

Trong khi đó, Hàn Quốc là ví dụ cảnh báo: nước này từng lên kế hoạch thay thế toàn bộ sách giáo khoa bằng nền tảng điện tử vào năm 2025, nhưng phải tạm dừng vì lo ngại bất bình đẳng giữa các vùng có điều kiện hạ tầng khác nhau. Bài học này cho thấy, "chạy nhanh" đôi khi không bằng "đi đúng".

Và Mỹ là minh chứng rõ ràng rằng, thành công của giáo dục AI không chỉ nằm ở chương trình học mà còn ở hạ tầng. Nhờ chương trình E-Rate với ngân sách 4,9 tỷ USD mỗi năm, Mỹ đảm bảo tất cả trường học, kể cả ở vùng sâu, đều có kết nối Internet ổn định. Đó là nền tảng để AI không chỉ là lý thuyết, mà trở thành công cụ thực tiễn cho mọi học sinh.

Có thể thấy, thay vì triển khai đại trà, cần đề xuất một lộ trình thí điểm kéo dài từ 18 đến 24 tháng. Giai đoạn đầu tập trung vào xây dựng học liệu, chuẩn bị công cụ và đào tạo giáo viên. Sau đó, chương trình sẽ được thí điểm tại một số địa phương có điều kiện thuận lợi về hạ tầng và nhân lực, trước khi tổng kết, đánh giá và nhân rộng toàn quốc. Cách làm này giúp tạo ra mô hình mẫu, giúp các địa phương khác học hỏi và điều chỉnh phù hợp với đặc thù riêng.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/dua-tri-tue-nhan-tao-vao-tieu-hoc-di-nhanh-nhung-phai-chac-197251020221532825.htm