Giáo dục trong cuộc 'chuyển mình' của công nghệ

Giáo dục có nhiều cơ hội trong sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. (Nguồn: VGP)

Giáo dục đang đối mặt với một cuộc cách mạng tri thức chưa từng có, khi trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là công cụ mà còn là người đồng hành, thậm chí là "người thầy mới" của thời đại. Trong bối cảnh này, giáo dục – lĩnh vực gắn liền với tương lai con người đang đứng trước một bước ngoặt lớn. AI mở ra vô số cơ hội cho học tập cá nhân hóa, sáng tạo và hiệu quả hơn, nhưng cũng đặt ra những giới hạn mới mà con người buộc phải vượt qua nếu không muốn bị công nghệ bỏ lại phía sau.

Ở nhiều quốc gia, việc đưa AI vào trường học đang ngày càng được chú trọng. Tại nước Anh, ngay từ tiểu học, trẻ em đã được tiếp xúc với nội dung về khoa học máy tính, thuật toán, dữ liệu, giúp hình thành nền tảng tư duy logic, khả năng phân tích.

Tại Hoa Kỳ, một số bang như California, Massachusetts ban hành hướng dẫn giảng dạy AI, tập trung ba trụ cột: Nhận thức khái niệm, vận dụng công cụ và phân tích hệ quả đạo đức. Từ 2017, Nhật Bản khuyến khích toàn hệ thống khai thác công nghệ ICT mới, trong đó có AI. Hàn Quốc triển khai môn học liên quan đến AI ở THCS, THPT…

Trong bức tranh chuyển mình ấy, Việt Nam đang bước những bước đầu tiên nhưng đầy quyết tâm. Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao thời kỳ mới đã khẳng định, AI đang làm thay đổi sâu sắc diện mạo giáo dục toàn cầu, mỗi quốc gia đều phải xác định lại tầm nhìn và chiến lược cho hệ thống giáo dục tương lai.

Triển khai Nghị quyết này, Chương trình hành động của Chính phủ đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam đạt kết quả bước đầu trong nâng cao năng lực công nghệ và AI, hướng đến hình thành hệ sinh thái giáo dục thông minh, nơi AI hỗ trợ đổi mới nội dung, phương pháp và công cụ học tập.

Hàng loạt nhiệm vụ cụ thể được đề ra như đưa AI vào chương trình giáo dục phổ thông và đại học; thúc đẩy hoạt động sáng tạo, trải nghiệm trong môi trường số; phát triển năng lực số cho giáo viên; xây dựng cơ sở dữ liệu mở phục vụ học tập; hình thành các mô hình trường học thông minh và lớp học ảo. Đây là những bước đi chiến lược, vừa mang tính công nghệ, vừa mang tính nhân văn. Bởi suy cho cùng, AI chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó giúp con người học tốt hơn, hiểu sâu hơn và sống có trách nhiệm hơn.

Tiềm năng của AI trong giáo dục là vô hạn. Các hệ thống học tập thích ứng có thể tự động điều chỉnh bài giảng theo khả năng của từng học sinh; trợ lý ảo giúp giáo viên chấm bài, thiết kế bài giảng; các mô phỏng 3D hay phòng thí nghiệm ảo giúp học sinh được trải nghiệm những điều ngoài tầm với trong thế giới thực. AI có thể cá nhân hóa việc học, giảm tải cho giáo viên, thu hẹp khoảng cách vùng miền nếu được triển khai đúng cách.

Nhưng song hành cùng tiềm năng ấy là hàng loạt thách thức. Trước hết là chênh lệch số giữa các vùng miền, khiến khả năng tiếp cận hạ tầng công nghệ và tài nguyên học tập của học sinh không đồng đều. Một học sinh ở Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh có thể học lập trình AI từ lớp 6, trong khi ở vùng sâu, vùng xa, việc truy cập Internet vẫn còn khó khăn.

Thứ hai là năng lực và nhận thức của người dạy, người học. AI chỉ phát huy hiệu quả khi giáo viên hiểu công cụ, biết khai thác có chọn lọc và lồng ghép sáng tạo. Trong khi đó, không ít giáo viên vẫn dè dặt, e ngại trước công nghệ, hoặc lo ngại bị thay thế.

Thứ ba là cơ sở hạ tầng công nghệ và hành lang pháp lý. Dù đã có nhiều nỗ lực, hệ thống dữ liệu, kết nối, bảo mật thông tin của Việt Nam vẫn còn phân tán. Bên cạnh đó, việc sử dụng AI trong trường học đặt ra những câu hỏi pháp lý mới: Làm thế nào để đảm bảo tính minh bạch, tránh lệ thuộc vào máy móc, ngăn chặn vi phạm bản quyền, gian lận học thuật hay bóp méo thông tin? Trên hết, nguy cơ lệ thuộc vào AI, khi người học quen với việc hỏi các công cụ thay vì tự nghĩ, tìm đáp án nhanh thay vì rèn tư duy phản biện.

Điều khiến chúng ta băn khoăn nhất hôm nay không phải có nên đưa AI vào giáo dục hay không bởi đó đã là xu thế không thể đảo ngược mà là chúng ta sẽ dạy và học cùng AI như thế nào.

AI có thể mô phỏng giọng nói, viết văn bản, thậm chí phân tích hành vi, nhưng không thể thay thế nhân cách, cảm xúc và bản lĩnh của con người. Vì vậy, chiến lược AI trong giáo dục của Việt Nam cần đặt con người làm trung tâm, coi AI là công cụ để nâng tầm chứ không phải thay thế trí tuệ. Một chiến lược toàn diện cần bao gồm đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về năng lực số và AI, giúp họ trở thành người hướng dẫn, người định hướng thay vì chỉ là người truyền đạt.

Đồng thời, xây dựng khung năng lực AI cho học sinh, trong đó bao gồm hiểu biết công nghệ, đạo đức số, khả năng hợp tác và sáng tạo với AI. Đầu tư hạ tầng công nghệ và tài nguyên mở, để mọi học sinh dù ở đâu đều có cơ hội tiếp cận học tập bình đẳng.

Điều quan trọng, cần quy định rõ ràng về sử dụng AI trong nhà trường, xác định giới hạn, nguyên tắc và trách nhiệm khi ứng dụng công nghệ. Xây dựng chương trình giáo dục AI hiện đại, thực tiễn, kết hợp giữa khoa học – công nghệ – đạo đức – nghệ thuật, để học sinh vừa hiểu, vừa biết ứng dụng nhân văn. Trên hết, cần giáo dục cho thế hệ trẻ tinh thần phản biện và tự chủ, biết khi nào nên dùng AI hỗ trợ, khi nào cần khẳng định bản lĩnh, trí tuệ của chính mình.

Tuy nhiên, thực tế ranh giới giữa sử dụng AI và phụ thuộc vào AI vô cùng mong manh. Nếu biết khai thác đúng cách, AI sẽ là công cụ tuyệt vời như giúp mỗi học sinh học theo khả năng riêng, giúp giáo viên có thêm thời gian sáng tạo, để tri thức lan tỏa công bằng hơn. Nhưng AI cũng có thể làm mờ đi cốt lõi của giáo dục, đó là việc hình thành nhân cách, tư duy độc lập và năng lực sống có trách nhiệm trong một thế giới biến động. Như lời của một chuyên gia giáo dục quốc tế từng nói: “AI có thể dạy bạn cách trả lời câu hỏi, nhưng chỉ con người mới biết cách đặt câu hỏi đúng".

Vì thế, giáo dục tương lai không chỉ là việc đưa AI vào lớp học, mà là dạy con người biết làm chủ AI, để công nghệ phục vụ cho tri thức. Việt Nam đang ở ngưỡng cửa của một thời kỳ mới, nơi giáo dục có thể tận dụng công nghệ để tạo nên thế hệ công dân số – những người vừa có kỹ năng, vừa có nhân cách, vừa có năng lực sáng tạo.

Để đạt được điều đó, cần một tầm nhìn dài hạn như đầu tư cho giáo viên, xây dựng khung chương trình chuẩn quốc gia về AI, khuyến khích hợp tác giữa nhà trường – doanh nghiệp – viện nghiên cứu, đặc biệt là đặt con người làm trung tâm của mọi đổi mới.

AI có thể giúp chúng ta học nhanh hơn, thông minh hơn, nhưng chỉ giáo dục với sứ mệnh nuôi dưỡng tâm hồn và trí tuệ mới giúp con người trở nên tốt hơn. Điều quan trọng, giáo dục Việt Nam sẽ thay đổi và thích ứng, làm chủ AI để kiến tạo tri thức, nuôi dưỡng khát vọng và khai mở tương lai.

Nguồn: https://baoquocte.vn/giao-duc-trong-cuoc-chuyen-minh-cua-cong-nghe-332779.html