Bản sắc văn hóa Dao giữa nhịp sống mới
Sáng sớm một ngày cuối tháng 11/2025, thôn Sơn Hải (xã Ba Chẽ) rộn ràng tiếng trống hội vang vọng bên bờ sông Ba Chẽ. Lễ hội Bàn Vương lần thứ V, năm 2025 khai mạc tại nơi được xem là “cái nôi” văn hóa Dao. Khi sương còn phủ mờ trên những mái nhà đơn sơ của đồng bào, tiếng trống hội đã vang đều khắp thôn, dòng người tấp nập hướng về khu vực miếu Bàn Vương.
Từ bến thuyền, từ nhà văn hóa, các đoàn đại diện cho 12 dòng họ tại địa phương, tay bê lễ vật là cây đặc sản, con vật nuôi tiến lên miếu Bàn Vương, nơi nghi lễ cúng bắt đầu. Đây là nghi lễ mang đậm tính nhân văn, hướng con người luôn nhớ đến nguồn cội và trấn an tinh thần bà con, bởi có tổ tiên là Bàn Vương linh thiêng, phù hộ độ trì. Nghi lễ này còn là sợi dây liên kết cộng đồng trong mối quan hệ dòng họ, làng, bản; cầu mong cho con cháu người Dao mạnh khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, bội thu.
Đến với lễ hội Bàn Vương, người dân và du khách còn được chứng kiến nhiều nghi lễ đặc sắc của đồng bào Dao. Các chương trình giao lưu dân ca, dân vũ, các trò chơi dân gian diễn ra sôi động. Một trong những nghi lễ khiến cả không gian bừng lên là nghi lễ nhảy lửa. Giữa sân nhà sinh hoạt cộng đồng, một đống than hồng rực rỡ bốc khói, thầy cúng làm lễ mời gọi các bậc thầy về nhập vào người tham gia. Khi tiếng nhạc dừng lại, những chàng trai nhảy lửa bắt đầu bật lên, cúi người nhảy lò cò và bật những đôi chân trần trên đống than rực hồng. Nghi lễ nhảy lửa vừa là nét sinh hoạt văn hóa tinh thần hết sức phong phú và độc đáo của đồng bào Dao; vừa có ý nghĩa giáo dục lòng can đảm, dám đương đầu với khó khăn, thử thách.
Ông Hoàng Văn Sơn, Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Sơn Hải, chia sẻ: “Lễ hội Bàn Vương không chỉ là dịp tưởng nhớ tổ tiên, mà còn là cách để chúng tôi truyền lại điệu múa, bài hát, phong tục cho lớp trẻ. Khi Lễ hội diễn ra, cả thôn như sống lại ký ức của mình, cảm nhận được sự gắn kết của cộng đồng và thấy tự hào về văn hóa Dao”.
Ngay giữa không khí Lễ hội rộn ràng, có thể nhận thấy sức sống văn hóa đặc trưng của thôn Sơn Hải - văn hóa người Dao Thanh Y hiện diện sinh động trong từng nghi lễ, điệu múa, trang phục, tín ngưỡng. Nằm bên bờ sông Ba Chẽ, thôn Sơn Hải có hơn 300 nhân khẩu, trong đó 70% là người Dao. Sơn Hải sở hữu hệ thống di tích độc đáo: Miếu Ông - miếu Bà, lò gốm cổ với 17 bầu lò trải dài trên sườn đồi, phản ánh trình độ chế tác tinh xảo của cư dân xưa. Các nghi lễ dân gian, như lễ cấp sắc, múa chuông, múa lên nương, múa tắc xình cùng các sản phẩm thủ công truyền thống, như thêu thổ cẩm, nghề nấu rượu bầu, đều được gìn giữ và tái hiện sống động.
Chính từ những giá trị văn hóa còn hiện hữu này, xã Ba Chẽ đã đề xuất xây dựng Khu Bảo tồn và phát triển du lịch văn hóa người Dao tại thôn Sơn Hải - một dự án gắn kết bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch cộng đồng. Theo kế hoạch, dự án bao gồm: Chỉnh trang Khu di tích miếu Bàn Vương với đường dạo, cây xanh, bồn hoa; phục dựng bến làng chài xưa; tái hiện hành trình vượt biển của 12 dòng họ Dao bằng thuyền gỗ; xây dựng đồi hoa mận, đào, sim, ruộng và đồi lúa nương; cải tạo nhà văn hóa, nhà trưng bày, mô hình homestay đặc trưng của người Dao; trang bị 2 thuyền máy, 1 ca nô để tạo tuyến tham quan đường sông, giúp du khách trải nghiệm không gian sống sông - núi gắn với đời sống Dao. Tổng mức đầu tư khoảng 25 tỷ đồng.
Bà Hoàng Thị Oanh, Phó Chủ tịch UBND xã Ba Chẽ, nhấn mạnh: “Mục tiêu của dự án không chỉ là giữ gìn lễ hội, nghi lễ, trang phục hay nghề truyền thống, mà còn tạo ra một không gian sống động để cộng đồng chủ động bảo tồn và phát huy văn hóa Dao. Khi du khách đến trải nghiệm, người dân vừa có thêm sinh kế, vừa tự hào và giữ gìn di sản của chính mình. Đây là cách chúng tôi kết nối bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội bền vững”.
Dự án hướng tới việc xây dựng thôn Sơn Hải trở thành trung tâm bảo tồn di sản văn hóa Dao tiêu biểu, đặc thù; nơi trưng bày, sưu tầm các giá trị văn hóa của người Dao Thanh Y và Thanh Phán; đồng thời là điểm nhấn trên bản đồ du lịch cộng đồng vùng núi Quảng Ninh. Ba Chẽ đang có một lối đi rõ ràng: Giữ gìn vốn văn hóa để dẫn lối phát triển, biến di sản sống động thành nguồn lực giúp thôn và xã từng bước thay đổi diện mạo, khẳng định bản sắc Dao giữa nhịp sống hiện đại.
Chính sách “mở đường” cho văn hóa phát triển
Với cộng đồng các DTTS sinh sống rải rác ở miền núi, biên giới và hải đảo, từ lâu tỉnh đã xác định bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống là nhiệm vụ trọng tâm. Những năm qua, tỉnh triển khai nhiều chính sách, chương trình hành động nhằm vừa bảo vệ di sản, vừa kết hợp phát triển kinh tế - xã hội, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào.
Trên cơ sở nhận thức đó, Tỉnh ủy ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU (ngày 9/3/2018) "Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững"; UBND tỉnh ban hành Chương trình hành động số 105/CTr-UBND thực hiện Nghị quyết số 11-NQ/TU, với hệ thống nhiệm vụ toàn diện, trong đó nhóm nhiệm vụ về bảo tồn, phục hồi và phát huy các loại hình di sản văn hóa, đặc biệt là di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào DTTS, được ưu tiên triển khai tại các địa phương.
Đến năm 2021, Nghị quyết số 06-NQ/TU của Tỉnh ủy "Về phát triển bền vững kinh tế - xã hội gắn với đảm bảo vững chắc quốc phòng - an ninh ở các xã, thôn, bản vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030" cùng Nghị quyết số 16/2021/NQ-HĐND của HĐND tỉnh "Phê duyệt Chương trình tổng thể phát triển bền vững kinh tế - xã hội gắn với bảo đảm vững chắc quốc phòng - an ninh ở các xã, thôn, bản vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030" với các chính sách đặc thù, đã tạo ra khung hỗ trợ mạnh mẽ, tổng nguồn lực dự kiến khoảng 4.000 tỷ đồng. Năm 2023, Nghị quyết số 17-NQ/TU của Tỉnh ủy "Về xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh trở thành nguồn lực nội sinh, động lực cho phát triển nhanh, bền vững", tiếp tục nhấn mạnh nhiệm vụ bảo tồn, phục hồi và phát huy giá trị các di sản văn hóa, được cụ thể hóa bằng Chương trình hành động số 869/CTr-UBND của UBND tỉnh và Kế hoạch số 383-KH/TU của BTV Tỉnh ủy.
Tỉnh đã tiến hành rà soát, kiểm kê 362 di sản văn hóa phi vật thể, triển khai 19 dự án nghiên cứu, sưu tầm, phục dựng, bảo tồn và phát huy các di sản; trong đó có 19 di sản được đưa vào danh mục quốc gia. Quảng Ninh là một trong những địa phương trong nước có Then Tày - di sản phi vật thể đại diện nhân loại được UNESCO ghi nhận, thể hiện sức sống và giá trị lâu dài của văn hóa DTTS.
Bên cạnh bảo tồn di sản vật thể, công tác truyền dạy và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể được triển khai đồng bộ. Các lớp tập huấn, CLB văn nghệ dân gian và nghề truyền thống được tổ chức rộng khắp với 122 CLB đang hoạt động mạnh mẽ, vừa duy trì kiến thức, kỹ năng truyền thống, vừa tham gia các liên hoan, hội diễn cấp tỉnh và quốc gia. Nhiều tổ chức, cá nhân tích cực sưu tầm, nghiên cứu, xuất bản sách về các giá trị văn hóa, như Hát Đúm Hà Nam - Yên Hưng, một số vấn đề người Dao Quảng Ninh, lễ hội tỉnh Quảng Ninh.
Công tác tôn vinh nghệ nhân được triển khai bài bản. Tỉnh hiện có 31 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Nhân dân” và “Nghệ nhân Ưu tú”, kèm theo các chính sách hỗ trợ thiết thực, góp phần bảo đảm những giá trị văn hóa sống của đồng bào được truyền lại một cách bền vững.
Đáng chú ý, công tác quản lý và tổ chức lễ hội được triển khai bài bản, vừa giữ nguyên giá trị truyền thống, vừa trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, tạo sức sống mới cho cộng đồng. Hằng năm, Sở VH-TT&DL hướng dẫn địa phương tổ chức các lễ hội dân tộc Tày, Dao, Sán Chỉ ở Bình Liêu, Tiên Yên, Ba Chẽ kết hợp các môn thể thao dân tộc, như đẩy gậy, kéo co, bắn cung, đua thuyền chải…, vừa giữ hồn cốt văn hóa, vừa nâng cao vai trò văn hóa trong đời sống cộng đồng.
Về di sản vật thể và không gian truyền thống, tỉnh phối hợp với các địa phương sưu tầm, trưng bày hơn 580 hiện vật; xây dựng làng/bản văn hóa của dân tộc Tày, Sán Chỉ, Dao tại các địa phương, giúp du khách và người dân hiểu sâu sắc về văn hóa và đời sống truyền thống. Từ các bộ trang phục, nhạc cụ, công cụ lao động, đến kiến trúc nhà ở truyền thống, tất cả đều được quan tâm gìn giữ và phục dựng, tạo điều kiện để di sản sống động, kết nối với đời sống hiện đại.
Nhờ những chính sách, đề án và cách làm đồng bộ, Quảng Ninh đang dần giữ gìn hồn cốt văn hóa DTTS kết hợp với phát triển kinh tế - xã hội, đưa di sản trở thành nguồn lực thúc đẩy thay đổi diện mạo địa phương. Văn hóa không chỉ là ký ức, mà trở thành động lực sống, định hình nhịp sống mới của cộng đồng các dân tộc trong tỉnh.
Nguồn: https://baoquangninh.vn/giu-gin-hon-cot-van-hoa-cac-dan-toc-3386626.html
![[Ảnh] Sâm Nam núi Dành, món quà quý thiên nhiên ban tặng miền đất Kinh Bắc](/_next/image?url=https%3A%2F%2Fvphoto.vietnam.vn%2Fthumb%2F1200x675%2Fvietnam%2Fresource%2FIMAGE%2F2025%2F11%2F30%2F1764493588163_ndo_br_anh-longform-jpg.webp&w=3840&q=75)
Bình luận (0)