Giữ hồn Xẩm giữa nhịp sống mới

VHO - Từ miền đất cố đô Hoa Lư, những làn điệu Xẩm mộc mạc vẫn ngân vang giữa đời thường như hơi thở từ bao đời nay của người dân Ninh Bình. Không chỉ là di sản nghệ thuật trình diễn dân gian, hát Xẩm còn là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của văn hóa vùng miền - nơi người dân, nghệ nhân và chính quyền cùng chung tay gìn giữ hồn cốt dân tộc, nuôi dưỡng những mầm xanh tiếp nối truyền thống.

Hát Xẩm thường xuyên được đưa vào biểu diễn tại các lễ hội truyền thống ở Ninh Bình

 Trong nhịp sống hiện đại, tiếng Xẩm vẫn thiết tha như khẳng định bản lĩnh văn hóa của một vùng đất giàu truyền thống và tinh thần cộng đồng.

Nhịp cầu nối quá khứ và hiện tại

Giữa vùng quê Yên Từ (Yên Mô, Ninh Bình), tiếng hát Xẩm vang lên đều đặn trong những buổi sinh hoạt văn nghệ quần chúng, như nhịp thở của hồn quê xưa vọng lại giữa đời sống hôm nay. Người thắp và giữ ngọn lửa cho di sản ấy là cô Phạm Thị Kim Ngân, 64 tuổi - Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Xẩm Yên Từ. Hơn nửa cuộc đời gắn bó với nghệ thuật truyền thống, cô Kim Ngân vừa là người truyền dạy, vừa là nhịp cầu nối giữa thế hệ hôm qua và hôm nay trong hành trình gìn giữ bản sắc văn hóa vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Cô kể, mình may mắn được học với nghệ nhân Hà Thị Cầu - “Báu vật nhân văn sống”, “Nghệ nhân hát Xẩm cuối cùng của thế kỷ XX”. Chính sự đam mê và tấm gương của cụ Cầu đã truyền cho cô tình yêu sâu sắc với Xẩm - loại hình nghệ thuật bình dân nơi chợ quê, bến nước, phản ánh cuộc sống mưu sinh và tâm hồn người dân vùng chiêm trũng.

Hơn hai mươi năm trước, khi thấy phong trào văn nghệ truyền thống ở địa phương dần mai một, cô Kim Ngân đã tự đứng ra thành lập Câu lạc bộ hát Chèo, tạo không gian để bà con giao lưu. Sau đó, đau đáu lo hát Xẩm bị lãng quên, cô lại tiếp tục lập Câu lạc bộ hát Xẩm Yên Từ, duy trì hoạt động suốt 15 năm qua với gần 20 thành viên ở nhiều lứa tuổi, trong đó có cả các em nhỏ 12-16 tuổi. Dù điều kiện còn nhiều khó khăn, kinh phí hoạt động chủ yếu do các thành viên tự đóng góp, song niềm đam mê và tinh thần tự hào dân tộc vẫn là nguồn động lực lớn nhất. “Ngày càng có nhiều bạn trẻ yêu Xẩm, tìm về với hồn cốt dân tộc giữa đời sống hiện đại”, cô Ngân phấn khởi chia sẻ.

Từ “lò luyện dân ca” này, nhiều gương mặt trẻ đã tỏa sáng, trong đó có em Vương Mai Thùy Trang (14 tuổi), từng giành Huy chương Vàng hát Xẩm toàn quốc. Trang bộc bạch: “Cháu được sinh ra trong gia đình yêu văn nghệ, nên từ nhỏ đã thích những làn điệu truyền thống. Khi theo học hát Xẩm, cả nhà đều ủng hộ, giúp cháu thêm vững tin với niềm đam mê”.

Những nỗ lực bền bỉ ấy đã góp phần gìn giữ một loại hình nghệ thuật truyền thống, thể hiện sức sống của văn hóa Ninh Bình - nơi người dân vẫn âm thầm nuôi dưỡng tình yêu quê hương qua từng câu hát, nhịp trống, giữ vững cội nguồn giữa những đổi thay của thời đại.

Ngày càng nhiều bạn trẻ biết đến và theo học hát Xẩm

Nỗ lực phát huy giá trị di sản

Không dừng lại ở nỗ lực cá nhân của những nghệ nhân tâm huyết, phong trào bảo tồn hát Xẩm tại Yên Từ đã và đang trở thành hoạt động văn hóa cộng đồng sôi nổi, góp phần định hình bản sắc địa phương giữa dòng chảy hiện đại.

Theo ông An Viết Thọ, Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Yên Từ, những năm qua, chính quyền địa phương luôn xác định việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể là một trụ cột trong chiến lược phát triển văn hóa cơ sở. Các lớp truyền dạy hát Xẩm, hát Chèo và nghi lễ dân gian được tổ chức thường xuyên, quy tụ đông đảo nghệ nhân và bà con ở nhiều lứa tuổi, nhằm khơi dậy tình yêu văn hóa truyền thống, hun đúc niềm tự hào quê hương trong mỗi người.

Song song với công tác truyền dạy, Yên Từ còn chú trọng xây dựng mô hình bảo tồn gắn với phát triển văn hóa cộng đồng. Các câu lạc bộ văn nghệ, văn hóa quần chúng được tổ chức bài bản, sinh hoạt đều đặn, vừa là nơi giao lưu nghệ thuật vừa trở thành hạt nhân lan tỏa tinh thần đoàn kết, nhân ái. Từ mỗi buổi tập hát, buổi biểu diễn, bà con thêm thấu hiểu giá trị di sản quê hương - những giai điệu mộc mạc nhưng chất chứa hồn cốt của vùng đất Ninh Bình giàu truyền thống.

Ông Thọ chia sẻ thêm: “Chúng tôi luôn nỗ lực đưa hát Xẩm đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nghệ thuật Xẩm hiện diện trong các lễ hội truyền thống, trong giờ sinh hoạt ngoại khóa ở trường học - nơi các em được lắng nghe, cảm nhận và tự hào về di sản của quê hương mình. Chính cách tiếp cận gần gũi ấy đã giúp Xẩm không chỉ tồn tại trong ký ức, mà thật sự sống trong đời sống văn hóa hôm nay”.

Từ những nỗ lực bền bỉ của chính quyền, nghệ nhân và cộng đồng, Yên Từ ngày nay được xem như điểm sáng trong công tác bảo tồn văn hóa dân gian vùng Đồng bằng Bắc Bộ. Ở nơi này, mỗi câu Xẩm vừa là tiếng hát, vừa là dòng chảy văn hóa nối liền quá khứ - hiện tại - tương lai, là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa vùng miền Việt Nam. Giữa nhịp sống công nghiệp hóa, tiếng Xẩm vẫn vang lên tha thiết, như một lời tri ân với cha ông và là bản hòa âm bền bỉ của tình yêu quê hương, con người và văn hóa dân tộc. 

Nguồn: https://baovanhoa.vn/van-hoa/giu-hon-xam-giua-nhip-song-moi-175284.html