Giữa Rio de Janeiro, tôi nghe thấy...

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Phu nhân dự lễ khánh thành biển kỷ niệm hành trình của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Rio de Janeiro, nhân dịp tới Brazil dự Hội nghị thượng đỉnh G20, tháng 11/2024. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Là Đại sứ Việt Nam tại Brazil, tôi vinh dự tiếp nối tinh thần ấy khi kể lại chuyến đi của người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành tới Rio de Janeiro năm 1912 – chặng đường đậm khát vọng cứu nước, mang tầm nhìn quốc tế, gắn liền với quá trình xác minh địa điểm và khánh thành biển tưởng niệm Người tại đây.

Món quà đặc biệt và một chuyến đi

Ngay khi tới Brazil công tác, tôi nhận được món quà đặc biệt từ một người bạn của Đảng Cộng sản Brazil - cuốn sách về Đảng Cộng sản Brazil (PCdoB) cùng với bài báo có thông tin người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc tham dự Hội nghị quốc tế Cộng sản năm 1922 tại Moscow, Nga. Trong đó có nhắc tới việc Người kể câu chuyện của mình cho một đảng viên Đảng Cộng sản Brazil vào năm 1912 tại thành phố Rio de Janeiro. Những dòng chữ giản dị ấy thôi thúc tôi đi tìm dấu chân lịch sử.

Năm 2024 có ý nghĩa đặc biệt, tròn 50 năm thực hiện Di chúc của Bác, 35 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Brazil và 134 năm ngày sinh của Người. Có ý kiến đề xuất với tôi về dựng tượng, xây đài tưởng niệm hoặc vẽ tranh tường về Bác. Tôi quyết định thực hiện chuyến đi xác minh thực địa, vừa để bổ sung tư liệu, vừa chuẩn bị cho các hoạt động chào mừng chuyến công tác của Thủ tướng Phạm Minh Chính tới Brazil dự Hội nghị thượng đỉnh G20. Ban đầu, chưa định hình ý tưởng cụ thể, chỉ mong làm điều gì đó có ý nghĩa. Quan trọng hơn cả là đi để tìm, cảm nhận và để hiểu.

Năm 1911, khi chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành, với khát vọng cháy bỏng tìm đường cứu nước, lên con tàu L’Amiral Latouche-Tréville trong vai trò người phụ bếp. Từ những cảng biển sôi động như Oran, Dakar, Alexandria, Boston, đến New York, Người đã chứng kiến sự đa dạng của thế giới, nhưng cũng nhận ra những bất công sâu sắc của xã hội thuộc địa. Tôi hình dung, trong những ngày lênh đênh trên biển cả, ánh mắt của Nguyễn Tất Thành luôn hướng về quê hương với một niềm khao khát giải phóng dân tộc mãnh liệt. Và rồi, chính tại thành phố Rio de Janeiro, một điểm dừng chân bất ngờ, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong tư tưởng cách mạng của Người.

Năm 1912, vì lao lực trên tàu, Nguyễn Tất Thành bị suy nhược sức khỏe nghiêm trọng và phải lên bờ tại Rio de Janeiro để chữa trị. Tôi như thấy hình ảnh chàng thanh niên ấy, trong khu phố Santa Teresa rợp bóng cây xanh, tìm nơi trú chân tại một nhà trọ giản dị. Đó là nơi mà, trong bốn tháng ngắn ngủi, Người không chỉ hồi phục sức khỏe mà còn mở rộng thêm tầm nhìn về thế giới. Làm việc tại nhà hàng ở khu Lapa, nơi giới thượng lưu tụ họp, nhưng lại sống giữa những người lao động nghèo ở Santa Teresa, Nguyễn Tất Thành đã quan sát sự phân hóa giàu nghèo rõ rệt của xã hội Brazil. Khu vực Mangue, với những mảnh đời cơ cực của lao động nhập cư, để lại trong Người những suy tư sâu sắc về sự bất công và bóc lột.

Tại đây, Nguyễn Tất Thành gặp gỡ ông José Leandro da Silva, một lãnh đạo công đoàn da đen, người đấu tranh không ngừng nghỉ cho quyền lợi của tầng lớp lao động. Những cuộc trao đổi với ông José da Silva củng cố và làm sâu sắc thêm trong tâm trí Người những ý tưởng về đoàn kết giai cấp và phong trào công nhân. Tôi như nghe thấy những cuộc đối thoại sôi nổi giữa họ về sức mạnh của sự đoàn kết trong cuộc chiến chống áp bức. Những trải nghiệm ấy được Người ghi lại trong bài viết “Solidarité de Classe” trên tờ Le Paria năm 1924, với những mô tả sống động về cuộc đấu tranh của công nhân tại cảng Rio de Janeiro, minh chứng cho sự gắn bó sâu sắc của Người với phong trào cách mạng quốc tế.

Cuối tháng 3/2024, tôi đến Rio de Janeiro với niềm tự hào và trách nhiệm xác thực những dấu chân lịch sử của Bác. Đồng hành có tùy viên Nguyễn Minh Tài cùng các bạn Brazil tâm huyết: Ông Pedro de Oliveira, đảng viên Đảng Cộng sản, nhà sử học Brazil và là Tổng thư ký Hội hữu nghị Brazil - Việt Nam; bà Marcelle Okuno, người sinh ra và lớn lên tại Rio de Janeiro, ứng cử viên Lãnh sự danh dự Việt Nam tại bang Rio de Janeiro và ông Pedro Gomes Rajão, người dành cả đời để nghiên cứu hành trình của Bác tại đây. Trong ba ngày công tác, chúng tôi đã đến thăm khu Lapa và Santa Teresa, nơi Bác từng sống và làm việc. Dù thời gian đã làm mờ đi những dấu tích cụ thể, tôi vẫn cảm nhận được hơi thở của lịch sử qua từng con phố, từng góc nhà.

Điều còn mãi ở mảnh đất Brazil ân tình

Điều khiến tôi xúc động là sự trân trọng và ngưỡng mộ của chính quyền địa phương dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông Lucas Padilha, Chủ tịch Ủy ban G20 của thành phố, chia sẻ với chúng tôi về bộ phim O Rio de Janeiro de Ho Chi Minh (tạm dịch Rio de Janeiro của Hồ Chí Minh) (2010), một tác phẩm tái hiện sống động hành trình của Người. Ngoài ra, Phó Thị trưởng thành phố Nilton Caldeira hứa sẽ hỗ trợ Đại sứ quán trong việc phối hợp tổ chức các hoạt động tưởng niệm, để câu chuyện của Bác tiếp tục lan tỏa tại mảnh đất Nam Mỹ này.

Không có đề án từ trước, nhưng sau khi xác minh thực địa và tham khảo ý kiến cán bộ, nhân viên Đại sứ quán, chúng tôi thống nhất quyết định đặt biển kỷ niệm về hành trình của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Rio de Janeiro. Việc chọn địa điểm, hình thức và cách triển khai là cả quá trình suy nghĩ, vận động và phối hợp. Sau khi báo cáo về nước, bổ sung dự án và trao đổi với chính quyền sở tại, chúng tôi chọn ga tàu ở khu Santa Teresa – nơi Bác từng sinh sống, đông người qua lại, phía sau tấm biển có hàng cây cổ thụ tỏa bóng mát.

Nhân chuyến thăm thành phố Rio de Janeiro dự Hội nghị thượng đỉnh G20 của Thủ tướng Phạm Minh Chính (11/2024), Đại sứ quán phối hợp với các cơ quan chức năng tổ chức khánh thành biển kỷ niệm hành trình của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Rio, như biểu tượng tình đoàn kết và gắn bó giữa hai dân tộc. Hoạt động này nằm trong chuỗi sự kiện Ngày Việt Nam ở nước ngoài.

Năm tiếp sau đó, kỷ niệm 135 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại sứ quán tổ chức Lễ dâng hương tại biển kỷ niệm trong chuyến công tác của Thủ tướng Phạm Minh Chính dự Hội nghị thượng đỉnh BRICS (7/2025).

Có thể nói, hành trình của Bác tại Rio de Janeiro không chỉ là dấu ấn cá nhân, mà còn đặt nền móng cho quan hệ hữu nghị Việt Nam – Brazil ngày nay. Từ những liên kết lịch sử ấy, hai nước đã xây dựng tình hữu nghị bền chặt, được đánh dấu bằng cột mốc nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược.

Nhìn lại 80 năm xây dựng và phát triển, ngành Ngoại giao Việt Nam càng tự hào về những giá trị mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt nền móng. Từ người thanh niên yêu nước bôn ba 30 năm tìm đường cứu nước, Người đã gieo những hạt giống hòa bình, đoàn kết và hợp tác quốc tế. Hôm nay, một trong những hạt giống ấy đã kết trái, thể hiện qua quan hệ Việt Nam-Brazil ngày càng sâu sắc trên các lĩnh vực kinh tế, thương mại, khoa học - công nghệ, văn hóa, thể thao, du lịch và giao lưu nhân dân.

Hành trình của Bác tại Rio de Janeiro là câu chuyện về lòng yêu nước, ý chí kiên định và tầm nhìn vượt thời đại. Nhân kỷ niệm 80 năm ngành Ngoại giao và 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại sứ quán Việt Nam tại Brazil quyết tâm tiếp tục lan tỏa những giá trị ấy, để câu chuyện về Bác không chỉ là niềm tự hào của dân tộc, mà còn là nguồn cảm hứng đối với bạn bè quốc tế, đặc biệt tại mảnh đất Brazil nghĩa tình.

Những dấu ấn của Bác tại Rio de Janeiro còn là minh chứng sinh động cho tinh thần ngoại giao chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm. Đôi khi, một ý tưởng nhỏ, nếu được nuôi dưỡng bằng sự đồng lòng, kiên trì và bền bỉ, có thể tạo nên thành quả lớn lao. Với mỗi cán bộ ngoại giao, điều quan trọng là biết tìm tòi, học hỏi, lắng nghe từ những chi tiết tưởng như nhỏ nhất để chuyển hóa thành kết quả cụ thể, thiết thực và lan tỏa. Đó cũng là cách chúng ta tiếp bước ánh sáng cách mạng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thắp lên hơn một thế kỷ trước, không chỉ trên đất mẹ Việt Nam, mà cả ở nơi đất khách Rio de Janeiro.

Nguồn: https://baoquocte.vn/giua-rio-de-janeiro-toi-nghe-thay-324384.html