Hợp nhất HTX nông nghiệp, kinh nghiệm từ thế giới

Kinh nghiệm nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy, hợp nhất các HTX nông nghiệp để tăng quy mô, nguồn lực là xu hướng tất yếu, phát huy vai trò hạt nhân của HTX.

Kinh nghiệm từ thế giới

Câu chuyện phát triển HTX nông nghiệp tại Nhật Bản là minh chứng rõ nét cho xu thế hợp nhất. Những năm 1950, đất nước này có tới 13.314 HTX tại hầu hết các xã trong cả nước. Tuy nhiên, quy mô nhỏ lẻ khiến nguồn lực phân tán, hầu hết các HTX đều gặp thất bại do quản lý không hiệu quả.

Sau nhiều lần điều chỉnh chính sách, từ năm 1961, Chính phủ Nhật Bản ban hành các luật hiện đại hóa nông nghiệp, trong đó có HTX. Đến giai đoạn sau năm 1970, quốc gia này tiến hành nhiều đợt sáp nhập, để thành lập hợp tác xã nông dân gọi là JA. Đến năm 2025, Nhật Bản chỉ còn 524 HTX, gọi chung là JA.

Giáo sư Takanashi Fumie, Đại học Nông nghiệp Tokyo chia sẻ kinh nghiệm hợp nhất HTX nông nghiệp của Nhật Bản nhân chuyến công tác tại TP. Cần Thơ. Ảnh: Kim Anh.

Giáo sư Takanashi Fumie, Đại học Nông nghiệp Tokyo chia sẻ, lợi ích nổi bật của việc hợp nhất trên là tạo ra tiềm lực tài chính vững mạnh cho các HTX. Giúp họ có khả năng thương lượng cao, cung cấp đa dạng dịch vụ và đủ năng lực thực hiện các dự án lớn.

Mỗi JA tại Nhật Bản hiện có trung bình 15.000-20.000 thành viên, không chỉ là nông dân chính thức mà còn có thành viên liên kết sử dụng sản phẩm, dịch vụ của HTX. Các JA đóng vai trò thực hiện các công đoạn trong khâu sản xuất. Đến giai đoạn buôn bán và tiêu thụ sản phẩm sẽ được đưa ra bán sỉ hoàn toàn. Nông dân và HTX không phải lo việc ký kết hợp đồng với doanh nghiệp để tiêu thụ sản phẩm.

Từ đó, tổ chức này không chỉ là “tấm lá chắn” bảo vệ sinh kế của nông dân Nhật Bản, mà còn nâng cao sức cạnh tranh cho nông sản trên thị trường.

PGS. TS Nguyễn Duy Cần, Bộ môn Kinh tế phát triển (Đại học Cần Thơ) chia sẻ thêm kinh nghiệm tại Hàn Quốc. Từ năm 1961, quốc gia này cũng có chủ trương hợp nhất HTX nông nghiệp. Đến năm 1973, quá trình hợp nhất hoàn tất, số lượng HTX giảm từ 21.042 (năm 1961) xuống còn chưa đến 1.000 (năm 2010). Ngược lại, quy mô thành viên mỗi HTX tăng từ trung bình 82 lên hơn 2.000 thành viên/HTX.

Xu hướng phát triển HTX nông nghiệp của Hàn Quốc cũng cho thấy, số lượng HTX giảm và số thành viên tăng cao. Ảnh: Kim Anh.

Điểm mạnh của HTX nông nghiệp ở Hàn Quốc là kiểm soát toàn bộ chuỗi giá trị, đặc biệt khâu chế biến. Nông dân không chỉ bán lúa thô, mà đẩy mạnh sản xuất các sản phẩm sau gạo như gạo, bột, bánh, mang lại giá trị gia tăng cao hơn. Đây là điều mà HTX Việt Nam còn thiếu do hạn chế về vốn, quy mô và tổ chức.

Một kinh nghiệm nữa từ Hoa Kỳ, HTX nông nghiệp ở xứ sở cờ hoa có lịch sử lâu đời, từ năm 1810. Sau giai đoạn phát triển ồ ạt với 12.000 HTX vào thập niên 1930, Hoa Kỳ bước vào quá trình tái cấu trúc mạnh mẽ. Đến năm 2015, cả nước chỉ còn 2.047 HTX, song số thành viên bình quân tăng lên gần 1.000 trên mỗi HTX.

Sau sáp nhập, các HTX nông nghiệp Hoa Kỳ hoạt động chuyên nghiệp, có thương hiệu quốc tế, đặc biệt trong các ngành hàng sữa, ngũ cốc, trái cây.

Cần hợp nhất để lớn mạnh

Tại Việt Nam, HTX đầu tiên ra đời vào năm 1948. Về sau, số lượng HTX trong cả nước bắt đầu phát triển, tăng dần số lượng. Đến năm 1974, cả nước có 46.000 HTX được thành lập và đỉnh điểm giai đoạn đổi mới năm 1986 lên tới có 76.000 HTX.

Sau Luật HTX 2012 ra đời, số lượng HTX tăng nhanh, do chạy theo số lượng, trái ngược là số lượng thành viên lại có xu hướng giảm. Điển hình năm 2013, cả nước có 9.939 HTX, với quy mô thành viên trung bình là 415 thành viên/HTX. Nhưng đến năm 2018, số lượng HTX tăng lên 13.856 HTX, quy mô thành viên giảm còn 231 thành viên/HTX.

ĐBSCL hiện có trên 2.700 HTX nông nghiệp, nhưng quy mô bình quân chỉ 77 thành viên/HTX. Ảnh: Kim Anh.

Năm 2024, cả nước có trên 20.000 HTX, tuy nhiên số lượng thành viên trung bình chỉ còn 183 thành viên/HTX. Trong đó, vùng ĐBSCL – trọng điểm sản xuất nông nghiệp của cả nước, hiện có trên 2.700 HTX nông nghiệp, nhưng quy mô bình quân chỉ 77 thành viên/HTX.

Điểm yếu của HTX nông nghiệp là phân tán, nhiều nơi thành lập chỉ để “chạy chính sách”. Một số HTX chưa có văn phòng, nhân lực, hoạt động hình thức. Việc bao tiêu sản phẩm còn gặp khó khăn, HTX thường phải trực tiếp ký hợp đồng với doanh nghiệp, gánh nhiều rủi ro. Điều này khiến chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, việc tiêu thụ và xây dựng thương hiệu gặp nhiều thách thức.

Thực tế này hoàn toàn trái ngược với một số nước trên thế giới, như tại Nhật Bản, trong giai đoạn này, số lượng HTX nông nghiệp ngày càng giảm, số thành viên trên mỗi HTX ngày càng tăng.

Từ những kinh nghiệm thực tế ở một số quốc gia có nền nông nghiệp phát triển mạnh mẽ, PGS. TS Nguyễn Duy Cần nhận định, hợp nhất các HTX để tăng quy mô và số lượng thành viên là xu hướng tất yếu.

Việc hợp nhất không chỉ giúp các HTX tập trung nguồn lực, nâng cao năng lực quản trị, mà còn mở rộng dịch vụ, tăng khả năng cạnh tranh và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị. Ảnh: Kim Anh.

Trên cùng địa bàn xã hoặc tỉnh/thành phố, việc sáp nhập các HTX nông nghiệp cùng lĩnh vực sẽ tạo ra tổ chức đủ lớn, có sức mạnh tài chính và nhân sự. Khi đó, HTX có thể đầu tư vào khâu chế biến, thương mại, xây dựng thương hiệu, thay vì chỉ dừng lại ở sản xuất thô.

Nghị quyết 57-NQ/TW nhấn mạnh mục tiêu xây dựng HTX quy mô lớn, hiện đại và số hóa, hợp nhất là chìa khóa để thực hiện. Bởi chỉ khi đủ lớn, HTX nông nghiệp kiểu mới có thể ứng dụng công nghệ cao, chuyển đổi số, kiểm soát chất lượng và xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc theo yêu cầu thị trường.

PGS. TS Nguyễn Duy Cần cho rằng, cần một chiến lược rõ ràng về hợp nhất HTX, để tránh việc sáp nhập diễn ra tự phát. Quá trình hợp nhất HTX phải chú trọng cơ chế dân chủ, đảm bảo tiếng nói của xã viên.

Bên cạnh đó, cần chính sách hỗ trợ vốn, đất đai, hạ tầng để HTX sau hợp nhất có thể đầu tư vào khâu chế biến, thương mại. Đặc biệt, là tăng cường đào tạo nhân lực quản lý, học hỏi kinh nghiệm quốc tế để vận hành HTX chuyên nghiệp.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/hop-nhat-htx-nong-nghiep-kinh-nghiem-tu-the-gioi-d771761.html