KHĂN PIÊU - Nét đẹp văn hóa đồng bào Thái Tây Bắc

Có một miền đất mà mỗi khi nhớ đến, trong lòng tôi lại ngân lên giai điệu chậm rãi, êm đềm như tiếng suối giữa rừng, như lời ru bên nếp nhà sàn, như bước chân chậm rãi mà rộn ràng trong đêm hội. Đó là Tây Bắc - nơi núi rừng không chỉ bừng lên trong những mùa hoa ban trắng, không chỉ giữ lại màu nắng hanh vàng trên lưng nương bậc thang, mà còn cất giấu những điều kỳ diệu trong từng món đồ giản dị như chiếc khăn Piêu của người phụ nữ Thái Tây Bắc.

Phụ nữ phường Chiềng Cơi thêu khăn Piêu. 

Piêu không chỉ là trang phục, còn là một món đồ trang sức, được kết tinh bởi tâm hồn, ký ức, tình yêu và cả niềm tự hào của người Thái nơi đây, mỗi khi nhớ đến Tây Bắc, nhớ đến “Piêu”, trong lòng ta lại ngân lên giai điệu chậm rãi, êm đềm như tiếng suối giữa rừng, như lời ru bên nếp nhà sàn, như bước chân chậm rãi, rộn ràng trong đêm hội.

Tây Bắc, nơi mùa xuân về, núi rừng không chỉ rực rỡ bởi những mùa hoa ban trắng, không chỉ ấm áp bởi màu nắng hanh vàng trên những ruộng bậc thang, còn bừng lên kỳ diệu trong những sắc màu rực rỡ của những chiếc khăn Piêu.

Tôi đã từng thấy những thiếu nữ ngồi thêu khăn Piêu bên khung cửi, trong tiếng cười khúc khích của đám bạn gái. Cũng có khi, bắt gặp họ miệt mài thêu bên gốc mận, gốc đào dọc đường xuống chợ... Từng đường kim mũi chỉ tỉ mỉ, nhẫn nại như chính sự đợi chờ thủy chung của một thời con gái. Thêu Piêu là thêu cả một giấc mơ - giấc mơ về tình yêu và một ngày nào đó được khoác lên mình bộ váy đẹp nhất, tung chiếc khăn Piêu giữa bầu trời mùa xuân, để ai đó bắt lấy, rồi giữ lấy mà yêu nhau suốt đời.

Chiếc khăn Piêu như người con gái nơi đây, mộc mạc, chất phác, không quá nhiều sắc màu, không phô trương kiểu cách, mà duyên ngầm, đằm sâu và lặng lẽ. Từ một dải vải bông mộc mạc, dệt thủ công, nhuộm đen, chiếc khăn dần trở nên sinh động nhờ đôi bàn tay khéo léo của người con gái Thái. Mang trong mình hoa văn truyền đời từ cha ông, họ không cần phác thảo, chẳng cần đo đếm, vậy mà từng ngày, từng ngày, những họa tiết dần hiện lên, những vòng tròn nối tiếp nhau, những đường răng cưa sắc sảo, dáng sóng nước uốn lượn, bông ban trắng muốt đang độ nở, hình “khau cút” mái nhà sàn, cặp sừng nai, sừng hươu treo bên vách đá...Mỗi đường kim, mũi chỉ là một lời thầm thì gửi gắm vào sợi vải -  nhẹ nhàng, tinh tế mà thấm đẫm tâm sự.

Khăn Piêu theo chân người con gái Thái từ thuở còn bé, khi mới chập chững biết cầm kim, tỉ mẩn học từng mũi thêu dưới sự chỉ dạy dịu dàng của mẹ, của bà. Những chiếc khăn đầu tiên không chỉ là bài học về sự khéo léo của đôi tay, mà còn là bài học làm người, học cách kiên nhẫn, học sự chỉn chu trong từng chi tiết nhỏ và học cách giữ gìn sự thủy chung, sâu lắng trong tâm hồn. 

Khăn piêu - nét đẹp trong trang phục truyền thống của dân tộc Thái.

Khi lớn lên, chiếc khăn Piêu lại theo họ đến những ngã rẽ quan trọng của đời người. Có cô gái mang khăn trong túi áo khi bước về nhà chồng như mang theo một phần ký ức, một phần gốc gác không thể tách rời. Có người lại thêu Piêu trong những đêm chờ đợi, để từng đường chỉ như thay lời thầm thì gửi đến người thương ở nơi xa. Mỗi chiếc khăn là một đoạn đời được thêu dệt, là nơi người con gái gửi gắm bao ước vọng về một tình yêu thủy chung, về một mái nhà ấm áp, về những mùa xuân rộn ràng tiếng khèn, điệu múa.

Và rồi, đến khi trở thành mẹ, họ lại cầm tay con gái mình, truyền lại từng hoa văn, từng mũi thêu như ngày xưa mẹ từng làm với họ. Vòng quay ấy tiếp nối qua bao thế hệ, để khăn Piêu trở thành linh hồn của văn hóa Thái - nơi lưu giữ những câu chuyện đời, những triết lý sống và tình cảm sâu nặng của người phụ nữ nơi đây.

Chính vì vậy, chiếc khăn Piêu long lanh không chỉ bởi những đường kim tinh tế, mà bởi nó ngấm vị mồ hôi của mẹ, hơi thở của người yêu, và cả sương giăng gió núi của đại ngàn Tây Bắc. Làm sao kể hết bao bài hát, bao áng thơ đã viết về chiếc khăn Piêu, “Chiếc khăn Piêu thêu chỉ hồng, bị gió cuốn, bay về đây, vương trên cây…”, nghe như một khúc vọng tình giữa đại ngàn. Rồi “Tiếng kèn Tây Bắc vắt ngang một vành khăn Piêu”, hay “Khăn Piêu chạm ngực người đi... nhớ về suối bản mây mù” - thơ và nhạc đã nâng tầm chiếc khăn ấy thành biểu tượng của văn hóa, của tình yêu bất diệt.

Piêu đi vào lời ca tiếng hát, điệu múa, điệu xòe của người Thái như một phần không thể thiếu. Mỗi vòng xòe rộng mở là một vòng tay gắn kết cộng đồng, là nhịp thở của núi rừng, là niềm vui lan tỏa trong lễ hội, trong chợ phiên, trong cả những phiên tòa tình yêu giữa bản làng. Khăn piêu được tung lên, trao nhau, gửi gắm như một lời tỏ tình không thành tiếng. Có chàng trai người dưới xuôi lên Tây Bắc, chỉ vì một lần được tặng khăn piêu mà lưu luyến mảnh đất này suốt đời. Có cô gái gói ghém nỗi nhớ, sự thủy chung gửi vào chiếc khăn, đưa tiễn người yêu đi lính hay đi xa, rồi âm thầm chờ đợi, đợi một mùa về, đợi một câu thề hò hẹn.

Bàn tay khéo léo của người phụ nữ Thái khi thêu khăn Piêu.

Khăn piêu còn là món quà quý tặng cho người phương xa tới như một lời chào đậm nghĩa tình, là của hồi môn trong ngày cưới, là vật đính ước trong lễ cầu hôn truyền thống. Không chỉ là chiếc khăn choàng, đó là mảnh ghép của văn hóa, là tâm thức cộng đồng được dệt nên bằng sợi chỉ thời gian.

Và nếu bạn có dịp đến Quảng trường Tây Bắc ở Sơn La, nơi có tượng đài Bác Hồ uy nghi giữa lòng đồng bào các dân tộc, hay đến Nghĩa Lộ - xứ sở của những đêm xòe rộn ràng, của lễ hội Mường Lò lung linh sắc màu; hoặc về với Điện Biên - nơi ghi dấu những chiến công oanh liệt của dân tộc, bạn sẽ thấy piêu không chỉ là một ký ức. Nó sống động, rực rỡ và đầy tự hào trong đời sống.

Còn tôi - người đã chọn là một người con của núi rừng Tây Bắc - mãi tự hào trước nền văn hóa Thái đằm sâu và bền bỉ, nơi con người biết cách sống chan hòa, yêu thủy chung và gìn giữ hồn mình trong từng đường kim, mũi chỉ, giữa một thế giới hiện đại hôm nay./.

Nguồn: https://baosonla.vn/van-hoa-xa-hoi/khan-pieu-net-dep-van-hoa-dong-bao-thai-tay-bac-LxOTmnrHR.html