Không chọn cách "ngủ quên" trên hào quang quá khứ, những nghệ nhân nơi đây đang thực hiện một cuộc cách mạng thầm lặng nhưng quyết liệt. Đó là hành trình giải bài toán kép: Làm thế nào để bảo tồn những giá trị tinh hoa cốt lõi của cha ông, đồng thời phát huy, nâng tầm sản phẩm để lụa Vạn Phúc không chỉ sống khỏe trong nước mà còn đàng hoàng bước ra thế giới với tư cách là thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu.
Bảo tồn không có nghĩa là đứng yên
Câu chuyện bảo tồn của Vạn Phúc không bắt đầu bằng những lý thuyết sáo rỗng, mà bắt đầu từ cuộc chiến sinh tồn của chính những người thợ dệt.
Trao đổi với phóng viên Báo Pháp luật Việt Nam, ông Nguyễn Văn Hùng, Chủ tịch Hội làng nghề dệt lụa Vạn Phúc cho biết, lịch sử làng nghề đã trải hơn 1000 năm, nhưng giai đoạn thử thách cam go nhất chính là những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước. Khi ấy, sự sụp đổ của thị trường Đông Âu đã đẩy hàng ngàn khung cửi vào cảnh "đắp chiếu". Nguy cơ mai một hiện hữu ngay trước mắt khi đầu ra bế tắc, người thợ hoang mang.
Chính trong thời khắc đen tối ấy, tư duy bảo tồn của người Vạn Phúc đã có sự chuyển biến mang tính bước ngoặt. Họ nhận ra rằng, muốn giữ được nghề, trước hết phải sống được bằng nghề. Bảo tồn không có nghĩa là khư khư ôm lấy những cách làm cũ kỹ, lạc hậu. Sự thay đổi bắt đầu từ việc chuyển đổi mô hình sản xuất tập trung bao cấp sang hộ gia đình tự chủ, đến cuộc cách mạng về công cụ lao động.
Ông Hùng chia sẻ, trước đây các cụ dệt thủ công, chân đạp, tay thoi, năng suất thấp mà sức khỏe người thợ bị bào mòn. Để bảo tồn lực lượng lao động, làng nghề đã mạnh dạn "cơ khí hóa". Những chiếc mô-tơ điện được đưa vào thay thế sức người, hệ thống máy móc được cải tiến để tự động ngắt khi đứt sợi.
Sự thay đổi này không làm mất đi tính thủ công tinh xảo trong khâu tạo mẫu, nhưng lại giải phóng sức lao động, giúp người thợ có thể cùng lúc trông coi nhiều máy, năng suất và chất lượng lụa vì thế mà tăng lên gấp bội. Đây chính là bước đi chiến lược để nghề dệt có thể cạnh tranh về giá thành và chất lượng trong bối cảnh mới.
Chia sẻ với phóng viên Báo Pháp luật Việt Nam, bà Nguyễn Thị Phú, nghệ nhân tại làng lụa Vạn Phúc cho biết, ở tuổi 71, bà cảm nhận rõ rệt sự thay đổi tích cực mà khoa học công nghệ mang lại cho nghề dệt truyền thống tại Vạn Phúc. Nếu như trước kia, thế hệ cha ông phải làm thủ công hoàn toàn, chân tay hoạt động liên tục, làm việc bất kể ngày đêm để kịp mang hàng ra phố Hàng Đào bán rồi đổi lấy tơ, thì nay mọi thứ đã khác.
Sự xuất hiện của máy móc chạy điện hiện đại giúp người thợ đỡ vất vả hơn rất nhiều, đồng thời năng suất lao động cũng tăng lên đáng kể. Bà chia sẻ rằng nguồn nguyên liệu tơ từ nhà máy hiện nay có độ chuẩn xác và đẹp hơn hẳn so với tơ trước đây, giúp tấm lụa làm ra vừa đẹp vừa đảm bảo chất lượng.
Nhờ sự hỗ trợ này, một người lớn tuổi như bà hiện chỉ cần làm khoảng 6 đến 7 tiếng mỗi ngày, còn những thợ trẻ hơn có thể làm việc 9 đến 10 tiếng tùy nhu cầu, nhưng nhìn chung thời gian lao động để tạo ra sản phẩm đã được rút ngắn và nhẹ nhàng hơn rất nhiều so với quá khứ.
Nút thắt nhân lực và chiến lược "giữ lửa" cho thế hệ sau
Máy móc tuy có hiện đại đến đâu cũng không thể thay thế hoàn toàn con người, nhất là trong một ngành nghề đòi hỏi sự tinh tế như dệt lụa. Bài toán bảo tồn khó khăn nhất hiện nay mà ông Hùng và các nghệ nhân gạo cội đang đối mặt chính là sự thiếu hụt đội ngũ kế cận. Lớp trẻ Vạn Phúc ngày nay được ăn học bài bản, có xu hướng muốn thoát ly khỏi lũy tre làng để tìm kiếm sự tự do và thu nhập hấp dẫn ở các cơ quan, doanh nghiệp bên ngoài, thay vì chôn chân 10 tiếng mỗi ngày bên khung cửi đầy tiếng ồn và bụi bặm.
Nhận thức rõ nếu không có người trẻ thì nghề tổ sẽ thất truyền, Hội làng nghề đã xác định hướng đi then chốt để phát huy làng nghề chính là nâng cao giá trị kinh tế của sản phẩm. Chỉ khi thu nhập từ nghề dệt cao hơn hoặc bằng đi làm công sở, lớp trẻ mới yên tâm quay về nối nghiệp. Để làm được điều đó, Vạn Phúc đã chuyển mình từ việc chỉ đơn thuần bán lụa mét sang tư duy làm kinh tế thời trang.
Thay vì tấm lụa dệt xong chỉ biết cuộn lại chờ người đến mua như thời các cụ, ngày nay, lụa Vạn Phúc được chế tác thành những sản phẩm ứng dụng cao cấp. Những chiếc áo vest sang trọng, những chiếc cà vạt lịch lãm, khăn quàng, túi xách, ví cầm tay... được thiết kế đa dạng mẫu mã đã ra đời ngay tại làng.
Sự sáng tạo này đã thổi một làn gió mới vào sản phẩm truyền thống, gia tăng đáng kể giá trị thương mại. Thực tế đã chứng minh, khi "miếng bánh" kinh tế to hơn, nhiều gia đình đã thành công trong việc vận động con cái ở lại, đem kiến thức được học để quản lý, kinh doanh và phát triển nghề của cha ông. Đó chính là cách bảo tồn bền vững nhất: bảo tồn bằng lợi ích kinh tế gắn liền với niềm tự hào gia đình.
Bà Phú cũng bày tỏ niềm lạc quan về sự kế thừa của thế hệ trẻ tại làng nghề khi họ đang nỗ lực tiếp nối và phát triển nghề tơ lụa mà cha ông đã để lại suốt bao nhiêu năm qua.
Định danh thương hiệu - "Lá chắn" trước cơn bão hàng nhái
Một khía cạnh quan trọng khác trong công tác bảo tồn tại Vạn Phúc là cuộc chiến bảo vệ thương hiệu trước sự xâm lấn của hàng giả, hàng nhái và hàng công nghiệp giá rẻ.
Trong thời đại công nghệ số, một mẫu hoa văn tâm huyết của nghệ nhân vừa ra đời sáng hôm nay, chiều hôm sau đã có thể bị sao chép y hệt bởi các xưởng công nghiệp với sự hỗ trợ của máy tính và máy dệt hiện đại. Điều này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn làm xói mòn uy tín của lụa Vạn Phúc.
Để phát huy giá trị thương hiệu và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, các hộ sản xuất tại Vạn Phúc đã thực hiện những biện pháp quyết liệt để "định danh" sản phẩm.
Ông Hùng cho biết, nhiều chủ hộ đã thiết kế mẫu và dệt trực tiếp tên của mình lên biên vải. Những dòng chữ như "Vạn Phúc",... xuất hiện trên từng mét lụa là lời khẳng định đanh thép về nguồn gốc xuất xứ. Dù biết rằng không thể ngăn chặn tuyệt đối nạn làm giả, nhưng đây là nỗ lực minh bạch hóa thông tin, giúp khách hàng phân biệt được lụa Vạn Phúc chính gốc với các sản phẩm trôi nổi, từ đó giữ gìn niềm tin yêu của thị trường đối với thương hiệu làng nghề.
Tầm nhìn quy hoạch và vị thế quốc tế
Công tác bảo tồn và phát huy giá trị làng nghề Vạn Phúc đang đứng trước một vận hội lớn chưa từng có nhờ sự quan tâm đầu tư bài bản từ chính quyền và sự ghi nhận của quốc tế. Không còn là sự phát triển tự phát, manh mún, Vạn Phúc hiện nay đã nằm trong quy hoạch tổng thể với tầm nhìn dài hạn.
“Một dự án đầu tư với tổng vốn lên tới hơn một nghìn tỷ đồng dự kiến triển khai trong giai đoạn 2026-2030 hứa hẹn sẽ làm "thay da đổi thịt" bộ mặt làng nghề.”, ông Hùng cho biết.
Hệ thống hạ tầng sẽ được nâng cấp đồng bộ, từ bãi đỗ xe quy mô lớn đón được các đoàn khách du lịch quốc tế, đến việc hạ ngầm toàn bộ hệ thống đường điện, lát đá vỉa hè, chỉnh trang cảnh quan.
Mục tiêu là biến Vạn Phúc thành một không gian văn hóa - du lịch - thương mại hiện đại nhưng vẫn đậm đà bản sắc. Việc kết hợp chặt chẽ giữa sản xuất và du lịch đang là hướng đi đúng đắn, biến làng nghề thành một "bảo tàng sống". Du khách đến đây không chỉ để mua lụa, mà còn để trải nghiệm, để tận mắt thấy quy trình dệt và cảm nhận hồn cốt của nghề.
Đặc biệt, vị thế của Vạn Phúc đã được nâng lên một tầm cao mới khi chính thức trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới. Cùng với Bát Tràng, Vạn Phúc là một trong hai đại diện hiếm hoi của Việt Nam có mặt trong tổ chức uy tín này.
Đây là sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế đối với sức sáng tạo và nỗ lực bảo tồn của người dân Vạn Phúc. Danh hiệu này đã trở thành "tấm hộ chiếu" quyền lực, thu hút hàng loạt các đoàn khách quốc tế, các phái đoàn ngoại giao đến tham quan và làm việc, mở ra cơ hội giao thương và quảng bá văn hóa Việt Nam ra toàn cầu.
Hành trình bảo tồn và phát huy làng nghề dệt lụa Vạn Phúc là một chặng đường dài đầy chông gai nhưng cũng đầy vinh quang. Từ những khó khăn tưởng chừng như xóa sổ làng nghề, Vạn Phúc đã đứng dậy mạnh mẽ bằng sự năng động, sáng tạo và tình yêu nghề cháy bỏng.
Tuy nhiên, để ngọn lửa ấy tiếp tục cháy sáng, bên cạnh nỗ lực tự thân của người làng nghề, rất cần sự chung tay của cộng đồng.
Lời kêu gọi "Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam" của ông Nguyễn Văn Hùng không chỉ là mong muốn về mặt doanh số, mà đó là sự khẩn cầu về lòng tự tôn dân tộc, là sự tiếp sức thiết thực nhất để những tiếng thoi đưa bên dòng
Bài viết có sự phối hợp của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội
Nguồn: https://baophapluat.vn/khat-vong-vuon-minh-ra-bien-lon-cua-lang-lua-van-phuc.html
Bình luận (0)