"L" hay "n": Không chỉ phát âm mà còn là tư duy và hội nhập

(Dân trí) - Mục tiêu đến năm 2030, 100% giáo viên không phát âm nhầm "l" và "n", 80% học sinh mắc lỗi này sẽ sửa được - một mục tiêu đầy quyết tâm của Sở GD&ĐT tỉnh Hưng Yên.

Hoạt động làm quen chữ viết của học sinh Trường Mầm non Chu Phan, Hà Nội (Ảnh: Nhà trường).

* Bài viết dưới đây là những chia sẻ và góc nhìn chuyên sâu từ TS Lê Thị Ngân, một nhà nghiên cứu có kinh nghiệm trong các lĩnh vực: Văn học Việt Nam, Văn hóa, Công tác xã hội và Khoa học quản lý.

Ba yếu tố tác động đến phát âm “l" và “n"

Thoạt nghe, đây có vẻ là một vấn đề nhỏ. Nhưng thực tế, nó ẩn chứa những hệ lụy lớn về tư duy, giao tiếp và sự phát triển của thế hệ trẻ trong kỷ nguyên hội nhập.

Thực sự tôi rất ấn tượng khi đọc thông tin, Sở GD&ĐT tỉnh Hưng Yên phát động phong trào khắc phục tình trạng viết, phát âm nhầm lẫn hai phụ âm đầu "l, n". Việc này căn cứ kết quả khảo sát trên địa bàn tỉnh.

Mục đích của phong trào là xây dựng môi trường văn hóa giao tiếp lành mạnh, đọc - viết - nói - nghe chuẩn, giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.

Cùng với đó, phong trào khuyến khích học sinh tự rèn luyện để tự tin trong giao tiếp, học tập và cuộc sống; góp phần thi đua dạy và học sáng tạo, phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh.

Về mục tiêu cụ thể, sở này chia làm hai giai đoạn. Từ nay đến năm 2026, 80% giáo viên phát âm sai "l, n" khắc phục được tình trạng này. Với học sinh, tỷ lệ là 50% các em phát âm, viết sai chính tả lỗi này sửa được.

Đến 2030, tất cả giáo viên phát âm đúng, chuẩn. Riêng học sinh, 80% số em sửa được việc phát âm và viết sai.

Học sinh Trường Mầm non Chu Phan, Hà Nội (Ảnh: Nhà trường).

Trên thực tế, tình trạng lẫn lộn “l”–“n” không hiếm. Điều này xuất hiện đậm nét hơn ở một số vùng phương ngữ Bắc Trung Bộ và Bắc Bộ. Tuy nhiên, nếu chỉ quy nguyên nhân cho yếu tố vùng miền thì chưa đủ.

Theo tôi, có ba tác nhân bổ sung bên cạnh yếu tố phương ngữ vùng miền.

Một là, thói quen trong gia đình. Trẻ tiếp nhận mô hình phát âm từ người thân ngay trong “giai đoạn vàng” hình thành âm vị.

Hai là, môi trường học tập. Khi giáo viên chưa phát âm chuẩn, sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến học sinh, nhất là học sinh tiểu học.

Ba là, trên môi trường mạng xã hội. Nhiều kênh TikTok, Zalo hay các nền tảng khác, kể cả những kênh nổi tiếng, vẫn mắc lỗi phát âm "l/n" hoặc cố tình nhại lỗi để gây ấn tượng. Điều này vô tình định hình thói quen sai cho giới trẻ.

Nói cách khác, phương ngữ là “nền”, nhưng thói quen và môi trường mới là nguyên nhân quan trọng cho sự phát âm sai ấy. Bằng chứng là rất nhiều người lớn lên từ địa phương ấy, đã từng lẫn lộn “l”–“n” như vậy, nhưng sau này, trong quá trình học tập và công tác, đã sửa được.

Hệ luỵ vượt ra ngoài chính tả

Việc phát âm và viết sai “l” và “n” không chỉ là chuyện chính tả mà còn là tư duy ngôn ngữ và giao tiếp.

Trước hết, nó làm mờ ranh giới âm vị - chữ viết, cản trở năng lực ý thức âm vị, một năng lực then chốt của đọc - viết hiệu quả.

Về tư duy, trẻ dễ chấp nhận “gần đúng” thay vì “đúng”, giảm độ nhạy với khác biệt nghĩa (ví dụ: “lâu”/“nâu”, “lá”/“ná”…).

Về giao tiếp, sai lệch lặp lại tạo ấn tượng thiếu chỉn chu, đặc biệt trong bối cảnh học thuật và nghề nghiệp đòi hỏi chuẩn hóa ngôn ngữ. Lâu dài, người học phải gánh “tải nhận thức” dư thừa, vừa diễn đạt vừa giải thích, thay vì tập trung vào nội dung.

Nếu không được khắc phục, lỗi phát âm "l”- “n" sẽ gây ra những hậu quả khi bước vào môi trường học tập và làm việc chuyên nghiệp.
Trong đó, về học thuật, đây sẽ là điểm trừ trong thuyết trình, phản biện, bảo vệ đề tài; nguy cơ bị hiểu sai thuật ngữ gần âm.

Một bài học về các chữ cái (Ảnh: MNCP).

Về nghề nghiệp, làm suy giảm tín nhiệm trong các lĩnh vực cần giao tiếp chính xác (giáo dục, luật, y, báo chí, dịch vụ khách hàng). Một lỗi nhỏ lặp đi lặp lại có thể thành “dấu hiệu nhận diện” không mong muốn.

Còn với hội nhập, việc ngọng “l" - “n" khi học ngoại ngữ, nếu không có sự phát âm chuẩn, sẽ dẫn đến sự hiểu sai về nghĩa của từ, dẫn đến hiểu sai về diễn đạt.

Vai trò của gia đình và xã hội: Từ bản sắc đến chuẩn hóa

Để giải quyết triệt để vấn đề này, cần có sự phối hợp đồng bộ từ gia đình đến nhà trường và toàn xã hội. Trong đó, mỗi gia đình nên tôn trọng phương ngữ, nhưng cần có “kênh chuẩn”. Gia đình có thể vẫn giữ bản sắc giọng địa phương trong sinh hoạt, song cần thống nhất “kênh chuẩn học đường” .

Tại trường học, cần nhất quán quy định đọc chuẩn, nói chuẩn, viết chuẩn trong môi trường học đường, không chỉ là trong những giờ lên lớp.

Song song đó, cần truyền thông cộng đồng, khuyến khích nội dung số ngắn, vui nhưng đúng chuẩn; mời người dẫn chương trình, phát thanh viên tham gia các buổi “sửa âm nhanh”; thư viện các trường học tăng hoạt động của câu lạc bộ đọc sách làm “trạm sửa âm”.

Sửa lỗi phát âm "l” - “n" không chỉ là vấn đề nhỏ mà là một tầm nhìn lớn. Nó là phép thử về sự tinh tế và kỷ luật của nền giáo dục trong thời đại hội nhập, kỷ nguyên mới: tôn trọng bản sắc địa phương, đảm bảo chuẩn ngôn ngữ quốc gia, năng lực ngữ âm để hội nhập quốc tế.

TS Lê Thị Ngân - tác giả bài viết (Ảnh: NVCC).

Khi chúng ta thống nhất được, từ một phụ âm, cũng có nghĩa là chúng ta đang thống nhất được cách nghĩ: Một đứa trẻ được giáo dục một cách chỉn chu từ việc nhỏ nhất, sau này lớn lên sẽ thành một người có tinh thần làm việc chuẩn xác, nghiêm túc và có trách nhiệm.

Nói như nhà thơ Lưu Quang Vũ, giữa “Trái đất rộng giàu sang bao thứ tiếng...”, tiếng Việt với người Việt như “nhịp đập trái tim người”. Giữ gìn sự trong sáng tiếng Việt, đối với người Việt không chỉ đơn thuần là việc ngôn ngữ, mà là câu chuyện của tình yêu Tổ Quốc.

TS Lê Thị Ngân

Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa

Trường Đại học Gia Định

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/l-hay-n-khong-chi-phat-am-ma-con-la-tu-duy-va-hoi-nhap-20250924114130349.htm