Nghệ nhân đa tài ở làng T2

(GLO)- Giữa làng T2 (xã Kim Sơn, tỉnh Gia Lai), ông Đinh Văn Rất (63 tuổi) vẫn lặng lẽ gìn giữ nghề đan đát và chế tác nhạc cụ dân tộc suốt hơn 50 năm qua.

Trong căn nhà sàn nhỏ, đôi tay khéo léo của ông vẫn tỉ mẩn với từng thanh giang, lồ ô và từng dây đàn, góp phần giữ hồn dân tộc giữa đại ngàn.

Những sợi giang đan ký ức

Buổi sáng, làng T2 chìm trong làn sương mỏng. Từ căn nhà sàn nhỏ nép bên con đường bê tông liên làng, tiếng đục đẽo vang đều nhịp, hòa cùng mùi cây giang, lồ ô tươi thoảng trong gió bay ra từ nhà nghệ nhân Đinh Văn Rất. Sau nhiều lần hẹn, tôi mới gặp được ông vừa trở về từ rừng, đang còn ngồi cặm cụi bên bếp lửa vót từng thanh giang, lồ ô và hơ nhanh trên ngọn lửa bập bùng.

Ông Đinh Văn Rất hướng dẫn các em nhỏ trong làng các kỹ thuật đan đát truyền thống. Ảnh: D.Đ

Dừng nghỉ tay, nhấp ngụm nước lá vối rừng, ông kể về tuổi thơ của mình gắn bó với nghề đan đát. Trước đây, ông Rất ở làng O5 (xã Vĩnh Sơn). 10 tuổi đã mồ côi cha mẹ, ông sống nhờ nhà chú và cậu ruột. Những ngày vừa thu hoạch xong lúa nương, ông theo chân người lớn lên rừng chặt cây giang, lồ ô và chăm chú quan sát các già, các bà chẻ nan, phơi khô rồi đan thành từng cái gùi, nong, nia hoàn chỉnh...

Thấy ông ham học, các già làng và các bà trong xóm đã tận tình chỉ dạy từng kỹ thuật nhỏ nhất. Họ kiên nhẫn hướng dẫn ông cách chọn ống giang thẳng, cách chẻ và phơi khô, cách đan từng đường lóng, bắt chéo cho chắc chắn. Những hình ảnh ấy in sâu trong tâm trí ông và khi trưởng thành, định cư ở làng T2, đôi tay ấy vẫn giữ nguyên nhịp đan tuổi thơ, nối dài truyền thống nghề đan đát của người Bana.

Theo ông Rất, nghề đan đát đòi hỏi khéo léo và tỉ mỉ trong từng công đoạn, từ chuẩn bị nguyên liệu, vót, chẻ nan đến kỹ thuật đan lóng, đan đôi, bắt chéo hay tạo hình quả trám. Để hoa văn thêm sinh động, ông còn dùng dây nhựa màu hoặc rễ, nhựa cây tạo sắc màu, tính toán sắp xếp hợp lý các sợi. Mỗi chiếc nong, nia hay gùi thường mất từ 3 - 4 ngày mới hoàn thành.

“Giờ tự tay làm nghề, tôi như mang cả ký ức tuổi thơ trong từng đường đan. Mỗi sản phẩm chứa đựng công sức, tình cảm và tôi luôn mong lớp trẻ tiếp nối nghề, để truyền thống đan đát không bị mai một theo dòng chảy của thời gian”, ông Rất chia sẻ.

Ngày nay, dù đồ nhựa và sản phẩm công nghiệp phổ biến, ông vẫn kiên trì với nghề. Trung bình mỗi tháng ông làm gần 30 sản phẩm. Những đồ đan đát của ông được bà con nhiều thôn, làng ở xã Kim Sơn ưa chuộng, đặt làm riêng với giá từ 120 - 300 nghìn đồng/sản phẩm.

Bà Đinh Thị Ngân (52 tuổi, ở làng T1, xã Kim Sơn) chia sẻ: “Ông Rất làm nghề rất cẩn thận, từng chi tiết đều được chăm chút kỹ lưỡng. Tôi thường mua gùi, nia của ông cho con cháu. Dù làm thủ công, sản phẩm vẫn rất bền, đẹp, tinh xảo và giữ được nét truyền thống”.

Bàn tay “tạo thanh âm” giữa đại ngàn

Không chỉ khéo với nghề đan đát, ông Rất còn nổi tiếng với khả năng chế tác và biểu diễn nhạc cụ dân tộc. Trong căn nhà sàn, những cây đàn bầu (preng), đàn hai dây (pră), đàn lơng khơng, đàn plang được treo ngay ngắn, vừa mộc mạc vừa tinh xảo.

Ông Đinh Văn Rất chế tác, chỉnh dây âm cho cây đàn bầu (preng). Ảnh: D.Đ

Ông Rất cho biết, từ xưa đến nay, người Bahnar dùng nứa, lồ ô, quả bầu để chế tác nhạc cụ. Những nhạc cụ này vì thế có thanh âm mộc mạc, sâu lắng, thường được bà con trong làng mang theo lên nương rẫy vừa để giải trí vừa xua chim thú phá mùa màng.

Đặc biệt, đàn bầu là nhạc cụ ông yêu thích, bởi âm thanh đa dạng, hòa tấu được từ nhạc dân ca đến hiện đại. Để chế tác đàn bầu, ông phải làm rất tỉ mỉ: Chọn những thân cây lồ ô già, vừa tay cầm, phơi khô hơn một tuần, hơ trên lửa để chống mối mọt; sau đó dùng dùi khoét lỗ gắn thanh khóa dây, rồi lắp một hoặc hai quả bầu khô khoét rỗng để tiếng đàn vang xa.

Hiện nay, rất ít người làm và chơi các nhạc cụ truyền thống như ông Rất. Bởi vậy, từ năm 2022 đến nay, trong các dịp lễ, hội do xã Kim Sơn và huyện Hoài Ân (cũ) tổ chức, ông đều đặn tham gia trình diễn và truyền dạy nghề cho thanh thiếu niên tại nhiều làng mỗi khi rảnh rỗi. Mong muốn duy nhất của ông là lưu giữ và truyền lại kỹ năng cho thế hệ trẻ, đặc biệt là con em đồng bào Bana và những ai yêu nhạc cụ dân tộc.

Anh Đinh Văn Song (19 tuổi, ở làng T6) chia sẻ: “Bên cạnh dạy đánh đàn, bác Rất còn hướng dẫn tôi chế tác vài nhạc cụ đơn giản. Ban đầu tôi cũng lúng túng, nhưng nhờ được hướng dẫn cẩn thận, giờ tôi có thể làm được đàn bầu, đàn hai dây và chơi thành thạo cùng các bạn trong làng tại các dịp lễ”.

Có thể nói, những việc làm của ông Rất không chỉ đơn thuần là biểu diễn hay chế tác nhạc cụ, mà còn mang giá trị bảo tồn văn hóa và truyền thống của đồng bào Bahnar. Nhờ những nỗ lực này, các lễ hội, sinh hoạt cộng đồng tại làng T2 nói riêng và xã Kim Sơn nói chung không chỉ thêm sinh động, mà còn là cơ hội để văn hóa Bana sống lại và được thế hệ trẻ tiếp nối và gìn giữ.

Theo ông Lê Quang Thắng-Trưởng Phòng Văn hóa-Xã hội xã Kim Sơn, việc gìn giữ nghề đan đát và nhạc cụ dân tộc như của ông Rất là vô cùng quan trọng. Bởi ông không chỉ giữ được những kỹ thuật truyền thống, mà còn là “cầu nối” giúp thế hệ trẻ tiếp cận, học hỏi và phát triển. Xã luôn tạo điều kiện cho các hoạt động truyền dạy, biểu diễn, nhằm bảo tồn và phát huy các nghề truyền thống của đồng bào Bana, giúp văn hóa địa phương không mai một theo thời gian.

Nguồn:https://baogialai.com.vn/nghe-nhan-da-tai-o-lang-t2-post572391.html