Người gìn giữ “linh hồn” Mo Mường

Mo Mường được đánh giá là sáng tạo vĩ đại, “linh hồn” của người Mường. Với giá trị đặc biệt quý giá, di sản quốc gia này đang trên hành trình ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Từ xóm Tân Phú, xã Mường Bi, nghệ nhân ưu tú Bùi Văn Nợi đã hơn 40 năm miệt mài sưu tầm, nghiên cứu, phục dựng và lan tỏa giá trị Mo Mường, trở thành gương mặt tiêu biểu trong bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá.

Giữ “linh hồn” Mo Mường

Sinh ra trong một dòng họ chuyên mo cho giới quý tộc (lưu giữ đầy đủ nhất những tinh hoa văn hoá Mường) - nhà lang xưa, với 10 đời liên tiếp, ngay từ nhỏ, ông đã được ông nội Bùi Văn Yệm và bố Bùi Văn Đù là 2 nghệ nhân mo nổi tiếng trong vùng truyền dạy. Sau khi tốt nghiệp Trường Cao đẳng sư phạm Hoà Bình, từ năm 1982, thay vì trực tiếp đi mo, ông dành thời gian nghiên cứu các ngành khoa học liên quan và sưu tầm tư liệu lịch sử, văn hoá, văn nghệ dân gian Mường.

Ông Bùi Văn Nợi (bên trái) miệt mài sưu tầm, nghiên cứu về Mo Mường

Ông lặn lội khắp các xã vùng Mường Bi, gặp các cụ cao niên, nghệ nhân mo để sưu tầm di sản quý giá của cha ông. Dù đôi chân rã rời, tiền trong túi cạn và vợ, con can ngăn, nhưng niềm đam mê đã giúp ông bước tiếp. Ông đến các vùng mường khác như Vang, Thàng, Động để nghiên cứu, so sánh và có cái nhìn tổng thể về Mo Mường.

Trong quá trình tìm về nguồn cội, ông có duyên gặp những tên tuổi nổi tiếng như Từ Chi, Tô Ngọc Thanh... Ông Nợi kể: Thấy được đam mê của người con đất Mường, họ đã hướng dẫn tận tình cách sưu tầm, điền dã, nghiên cứu. Song việc thực hiện không dễ, bởi Mo Mường là đề tài có tính chất tổng hợp, tập đại thành của văn hoá Mường, phải tham khảo kết luận khoa học của nhiều ngành mới giải mã được hết những bí ẩn. Mặt khác, người Mường trước đây không có chữ viết, tôi phải cặm cụi phiêm âm những câu Mo bằng chữ La tinh theo cách riêng.

Miệt mài sớm hôm, ông đã viết đơn kèm 100 trang nghiên cứu về Mo Mường (phiêm âm Mường - Việt) để gia nhập Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam. Ông tích cực tham gia các hội nghị, hội thảo về văn hoá với nhiều tham luận được đăng trong kỷ yếu và viết bài đăng trên các báo, tạp chí. Đáng chú ý là Hội thảo khoa học quốc tế về Mo Mường tại Hoà Bình, góp phần xây dựng hồ sơ trình UNESCO công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại. Hội thảo “Tìm hiểu về sự tích Vườn hoa núi cối, công chúa nhà Lê”, góp phần xây dựng dự án “Không gian văn hoá Mo Mường” tại Mường Thàng...

Sau chặng đường dài nỗ lực, năm 2012-2013, cuốn sách Mo Mường toàn tập (I, II, III) do ông Bùi Văn Nợi dày công sưu tầm, nghiên cứu đã được xuất bản. Tập I đoạt giải 3A Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, tập III đoạt giải C Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam. Ông còn là đồng tác giả của 2 cuốn sách về Mo Mường Hoà Bình và tác giả cuốn Mo Rừng hoa, Mỡi Mường Bi, Mo mát nhà, Mo vía.

Cùng tôi lật giở 3 tập sách Mo Mường, ông Nợi nhẩm tính dung lượng gần 2.500 trang, tương đương số lượng câu thơ Mo đồ sộ - khoảng trên 40.000 câu. Đây thực sự là “Bộ bách khoa thư dân gian” về người Mường được trình bày logic trình tự 16 ngày đêm mo quý tộc. Đồng thời là tư liệu quý giá, khi hiện nay các thầy mo chỉ mo khoảng 2 ngày đêm do thực hiện nếp sống mới.

Ông Bùi Văn Nợi giới thiệu cuốn sách Mo Mường tập III

Lan toả giá trị văn hoá Mường

Bên cạnh Mo Mường, ông Nợi còn nghiên cứu về văn hoá Hoà Bình với nhiều bài về: Thành hoàng làng, đám cưới truyền thống, lịch Khao roi cổ, tục đắp bếp của người Mường... Là Bí thư Chi bộ xóm Tân Phú, trên địa bàn có Lễ hội Khai hạ nổi tiếng, ông cùng Ban tổ chức phục dựng các lễ thức, trò chơi dân gian. Đặc biệt, ông là đồng tác giả Bộ chữ dân tộc Mường đã được UBND tỉnh Hoà Bình (cũ) phê duyệt năm 2016.

Ông Nợi vẫn miệt mài nghiên cứu và lan toả văn hoá Mường

Không chỉ nghiên cứu, sưu tầm, ông Nợi còn là thành viên tích cực của CLB Mo Mường Tân Lạc và truyền dạy mo cho nhiều học trò thành thạo như Bùi Tân Bính, Bùi Văn Ục... Bùi Văn Ục tiếp tục dạy nhiều người khác giữ gìn di sản cha ông. Ông cũng là thầy giáo dạy chữ Mường cho nhiều cơ quan, đơn vị, trường học trong tỉnh.

“Mỗi khi đi dạy, tôi đều minh hoạ cụ thể bằng trình diễn những đoạn mo, dân ca Mường... Khi thong thả kể chuyện, khi tha thiết lâm ly, khi hùng tráng... đã để lại ấn tượng sâu sắc. Đó cũng là cách dạy dễ hiểu và sinh động nhất để văn hoá dân tộc lan toả” - ông Nợi chia sẻ.

Với những đóng góp trong bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, ông Nợi đã được phong tặng Nghệ nhân ưu tú năm 2015 và 2024 làm hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân. Ông 3 lần được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Bằng khen; Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam tặng Bằng khen về thành tích xuất sắc trong sưu tầm, nghiên cứu văn hoá, văn nghệ dân gian, cùng một số giải thưởng về báo chí, văn học nghệ thuật.

Cẩm Lệ

Nguồn: https://baophutho.vn/nguoi-gin-giu-linh-hon-mo-muong-240831.htm