Nhà xưa trong lòng phố

"Dấu xưa còn một chút này"

Ở một góc yên ả thuộc P.Hải Thành của TP.Đồng Hới đang không ngừng đổi thay, căn nhà với sắc gỗ đen bóng của ông Phan Xuân Hải vẫn lặng lẽ như một chứng tích thời gian. Ngôi nhà có từ thế kỷ 19, tính đến nay đã trải qua 4 đời người, được gìn giữ gần như nguyên vẹn.

Ông Hải, 50 tuổi, là con út trong gia đình có 8 người con. Ông từng làm trong ngành bưu điện rồi rẽ sang kinh doanh hải sản. "Cụ cố của tôi là thương nhân buôn cau, buôn lúa gạo từ bắc vô nam, nhờ có tàu buôn riêng mà trở nên khá giả. Sau đó, đời ông nội và cha tôi thì theo nghề biển, có tàu đánh cá, vẫn làm ăn tốt. Nhờ vậy mà các cụ sắm sửa trong nhà rất nhiều đồ quý", ông Hải kể.

Căn nhà nơi ông Hải và gia đình đang ở được dựng bằng gỗ chua và gỗ gõ, thiết kế 3 gian 2 chái, vốn là lối kiến trúc đặc trưng của nhà rường truyền thống ở miền Trung. Điều đặc biệt, trong nhà vẫn lưu giữ khoảng 700 món đồ cổ, từ các hiện vật thờ tự, đồ gốm, đồ đồng, tranh thêu, bàn ghế khảm trai đến các tấm hoành phi, câu đối từ thời Nguyễn.

Nhà xưa trong lòng phố- Ảnh 1. — Ông Hải chăm chút ngôi nhà cổ

Bà Nguyễn Thị Vui, vợ ông Hải, chia sẻ: "Căn nhà trải qua bao mùa bão, bao lần gió lớn vẫn trụ vững. Hiện nay chỉ còn khoảng 16 cột gỗ gõ so với 32 cột ban đầu, nhưng cái hồn của nó vẫn nguyên vẹn. Chúng tôi sống bình yên trong căn nhà tổ tiên để lại. Con cháu học hành tử tế, nếp nhà giữ được cũng nhờ mái nhà này".

Trung tâm của gian giữa đặt bàn thờ tổ tiên với hoành phi "nhất thi nhất họa" và câu đối xưa vẫn giữ được nét khắc tinh xảo. Bộ trường kỷ khảm trai, bộ bàn ghế gỗ gõ hơn trăm tuổi, cả hệ thống đôn, chậu cây cảnh… là "kho tàng" mà ông Hải tâm huyết gìn giữ. "Tôi chỉ mong các cấp, các ngành có chính sách hỗ trợ bảo tồn những ngôi nhà rường như thế này. Nếu không, sau này mai một dần, chúng ta sẽ mất cả một phần văn hóa dân tộc", ông bày tỏ.

Rời Hải Thành, chúng tôi tìm đến một ngôi nhà cổ khác nằm nép mình trên bán đảo Bảo Ninh, nơi ông Nguyễn Quý Đồng cùng mẹ già 94 tuổi đang sinh sống. Ngôi nhà rường này tuổi đời hơn 140 năm, có từ thời ông nội ông Đồng, một nhà nho dạy chữ Hán.

Nhà xưa trong lòng phố- Ảnh 2. — Ngôi nhà cổ bình yên giữa lòng phố thị Đồng Hới

Căn nhà không chỉ là nơi cư ngụ mà còn là chốn linh thiêng, che chở gia đình qua bao năm tháng chiến tranh. "Thời kháng chiến, nhà này nuôi giấu cán bộ cách mạng. Bom đạn đánh khắp nơi, nhưng tuyệt nhiên không trúng vào đây. Tôi tin là nhờ phúc đức ông bà để lại", ông Đồng chia sẻ. Đến giờ, không biết bao nhiêu người ngỏ ý mua lại ngôi nhà với giá rất cao, nhưng ông một mực từ chối.

Bên trong ngôi nhà vẫn còn bộ bàn ghế cổ, các tấm hoành phi, câu đối, đồ thờ cúng… Tất cả như chưa từng bị thời gian chạm tới. "Sống trong ngôi nhà này, tôi thấy tự hào. Gia đình có nền nếp, con cháu học hành tử tế, không ai làm điều sai trái. Cái nền nếp nhà xưa, nếu mình không giữ thì ai giữ?", ông Đồng nói.

Những ngôi nhà ấy, dù đã qua trăm năm tuổi, vẫn như những con thuyền neo giữa phố thị, mang hồn cốt văn hóa Việt giữa dòng chảy thời gian.

Đừng để nhà xưa thành… ký ức

Ông Phan Đức Hòa, 72 tuổi, Chủ nhiệm CLB UNESCO nghiên cứu sưu tầm cổ vật Quảng Bình, đang thầm lặng góp sức gìn giữ những ngôi nhà rường cổ quý giá ở Đồng Hới. Quê gốc ở xã An Thủy (H.Lệ Thủy, Quảng Bình), ông Hòa lớn lên cùng với hình ảnh thân thuộc về những căn nhà rường truyền thống. Sau này, khi đã trải qua đời lính, rồi thời làm cán bộ, ông vẫn đau đáu: Làm sao để giữ lại ký ức ấy?

Nhà xưa trong lòng phố- Ảnh 3. — Bố con ông Phan Xuân Hải trong ngôi nhà cổ niên đại thế kỷ 19

"Tôi phục chế ngôi nhà của mình từ năm 2009. Nhà rường không chỉ là nơi ở, mà còn là một nếp sống. Không gian mở, sống 3 - 4 thế hệ, bữa trưa về là thấy ông bà, con cháu quây quần, điều đó không còn nhiều ở nhà hiện đại", ông nói, giọng đầy cảm xúc.

Căn nhà ông Hòa hiện nay không chỉ là nơi sinh hoạt gia đình, mà còn như một bảo tàng với hàng trăm hiện vật cổ, từ tủ thờ, bàn ghế, tranh ảnh đến các món đồ gia dụng xưa. Người dân, học sinh, du khách trong và ngoài tỉnh thường đến tham quan, trò chuyện với ông về lịch sử, về cái đẹp của kiến trúc nhà rường.

Với ông Hòa, một ngôi nhà rường đẹp không chỉ ở kết cấu mà còn ở thần thái. "Phải là "thượng chua hạ gõ, kèo tỏ tam sơn, thần vọng lá sen, bốn vài ngay ngắn". Mỗi chi tiết đều có triết lý, có nghệ thuật. Ngày xưa dân thường dùng gỗ sến, gỗ táu, ít mối mọt. Nhà giàu có thì mới làm bằng gỗ quý. Giờ nhà nào còn giữ được là quý lắm", ông nói.

Ông Hòa thành lập đội thợ mộc gồm những người theo nghề từ nhỏ, giờ vẫn sống với nghề phục dựng nhà rường. "Có người ở tận Bà Rịa-Vũng Tàu ra thăm chơi, thấy ngôi nhà của chúng tôi đã về đập bỏ nhà bê tông vừa xây dựng với kinh phí tới 2,7 tỉ đồng để làm nhà rường theo đúng kiểu truyền thống. Thấy vậy, tôi vừa vui vừa tiếc. Tiếc cho những nơi khác có nhà cổ mà lại tháo đi, vứt bỏ…", ông Hòa kể. Ông nhắc lại chuyện nhiều nhà tháo hoành phi, câu đối, liên ba vứt ngoài sân vì không hiểu giá trị của các kết cấu đó. "Có những thứ đáng ra nên được bảo tồn. Như ở nhiều tỉnh, muốn tháo nhà cổ phải xin phép Sở VH-TT-DL. Ở đây, nhiều gia đình còn nghèo, kinh tế khó khăn nên bán đi hết. Nhà rường ở Đồng Hới còn nội thất đẹp giờ chỉ đếm trên đầu ngón tay", ông tiếc nuối.

Tuổi cao, nhưng ông Hòa vẫn miệt mài với công việc bảo tồn. "Tôi chỉ mong rằng đừng để nhà xưa chỉ còn trong ký ức. Phải gìn giữ, phải trân trọng, để con cháu mai sau biết mình đến từ đâu", ông gửi gắm tâm nguyện.

Giữa thành phố đang vươn mình với những tòa cao ốc, một vài ngôi nhà rường cổ vẫn tồn tại như những ký ức sống, như lời thì thầm của tổ tiên. Bảo tồn mái nhà xưa, những người như ông Đồng, ông Hòa, ông Hải… đang giữ lại cả một dòng chảy văn hóa, một hồn cốt Việt.

Nguồn: https://thanhnien.vn/nha-xua-trong-long-pho-185250618040720407.htm