Niềm tin gửi Đảng: Đổi mới tư duy lập pháp để hoàn thiện nhà nước pháp quyền

Đổi mới tư duy lập pháp là yêu cầu cấp thiết để tháo gỡ "điểm nghẽn" trong xây dựng pháp luật, hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu lực quản trị quốc gia. Pháp luật phải trở thành động lực phát triển, bảo đảm quyền lực được kiểm soát minh bạch, trách nhiệm và phục vụ nhân dân.

XÁC ĐỊNH "ĐIỂM NGHẼN" TRONG TƯ DUY LẬP PHÁP

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng là sự kiện chính trị đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với tương lai phát triển của đất nước trong giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ bước vào kỷ nguyên mới.

Dự thảo Báo cáo chính trị đã đề ra các chủ trương, chính sách, những vấn đề lớn, có ý nghĩa định hướng, chiến lược lâu dài, bảo đảm tính toàn diện, sâu sắc, thiết thực, khả thi, thể hiện tinh thần trách nhiệm cao đối với Đảng, với nhân dân và với tương lai phát triển của đất nước. Trong các nhóm nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu được đề ra trong dự thảo, chúng tôi đặc biệt quan tâm nhóm nhiệm vụ, giải pháp hoàn thiện thể chế và nhóm nhiệm vụ giải pháp hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Nhiệm vụ, giải pháp hoàn thiện thể chế được dự thảo lần này phát triển, bổ sung, nhấn mạnh: Đẩy nhanh hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nhanh, bền vững đất nước, trong đó thể chế chính trị giữ vai trò then chốt, định hướng; thể chế kinh tế là trọng tâm; thể chế trên các lĩnh vực khác là quan trọng. Tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức tổng thể của hệ thống chính trị theo hướng tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, mở rộng không gian phát triển; thực hiện mô hình hệ thống chính trị 3 cấp, chính quyền địa phương 2 cấp. Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa nhà nước - thị trường - xã hội, để thị trường thực sự có vai trò quyết định trong huy động và phân bổ nguồn lực.

Thời gian qua, hoạt động xây dựng pháp luật của Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, Quốc hội ngày càng chuyên nghiệp hơn trong quy trình lập pháp

ẢNH: GIA HÂN

Trước hết, cần khẳng định, thời gian qua, hoạt động xây dựng pháp luật của Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật: hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, bao quát được hầu hết các lĩnh vực của đời sống; Quốc hội ngày càng chuyên nghiệp hơn trong quy trình lập pháp; vai trò của nhân dân, doanh nghiệp, giới học giả được mở rộng hơn trong quá trình tham gia chính sách.

Tuy nhiên, nhìn dưới góc độ khoa học chính trị - pháp lý, vẫn còn tồn tại những "điểm nghẽn" cơ bản:

"Nghẽn" về tư duy lập pháp: Tư duy làm luật vẫn nặng về quản lý, hành chính, chưa chuyển mạnh sang tư duy kiến tạo và thúc đẩy phát triển. Cách tiếp cận còn thiên về "luật hóa" quy định quản lý thay vì xây dựng khuôn khổ pháp lý mở cho sáng tạo, hội nhập và chuyển đổi số.

"Nghẽn" về quy trình và kỹ thuật lập pháp: Việc lập chương trình, soạn thảo, thẩm định, thẩm tra còn thiếu tính khoa học, dựa nhiều vào kinh nghiệm hành chính hơn là phân tích chính sách và đánh giá tác động. Tình trạng "vừa làm luật, vừa sửa luật" vẫn phổ biến, gây lãng phí nguồn lực và làm giảm tính ổn định của hệ thống pháp luật.

"Nghẽn" về phối hợp thể chế: Mối quan hệ giữa các cơ quan trong quy trình lập pháp (từ Chính phủ, Quốc hội đến các cơ quan thẩm tra, thẩm định) còn thiếu sự phân công và kiểm soát rõ ràng, dẫn đến chồng chéo, trùng lặp.

"Nghẽn" về cơ chế phản biện và tham vấn: Mặc dù đã có quy định về tham vấn công chúng, song việc thực hiện còn hình thức, thiếu chiều sâu khoa học, chưa có cơ chế kết nối hiệu quả giữa giới nghiên cứu - nhà làm chính sách - đối tượng chịu tác động.

Những tồn tại đó cho thấy, để xây dựng nhà nước pháp quyền hiện đại, Việt Nam cần một cuộc đổi mới toàn diện về tư duy lập pháp và quy trình xây dựng pháp luật.

ĐỔI MỚI TƯ DUY LẬP PHÁP - NỀN TẢNG HOÀN THIỆN THỂ CHẾ

Đổi mới tư duy lập pháp là điều kiện tiên quyết để vượt qua các điểm nghẽn hiện nay. Tư duy lập pháp mới cần được xây dựng trên 3 trụ cột:

Tư duy phát triển và kiến tạo: Pháp luật không chỉ là công cụ điều chỉnh mà còn là "động lực thể chế" của phát triển. Mỗi đạo luật phải được thiết kế để khơi thông nguồn lực, thúc đẩy sáng tạo, bảo đảm công bằng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong kỷ nguyên số.

Tư duy pháp quyền và kiểm soát quyền lực: Cần chuyển mạnh từ "quản lý bằng mệnh lệnh hành chính" sang "quản trị bằng pháp luật", bảo đảm mọi quyền lực đều được kiểm soát bằng cơ chế pháp lý rõ ràng, minh bạch, có trách nhiệm giải trình.

Tư duy hội nhập và chuyển đổi số: Phải coi chuyển đổi số là trục chính của cải cách lập pháp, áp dụng các công cụ phân tích chính sách, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo trong quy trình lập pháp, tạo nên nền tảng của "pháp luật số".

Để đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN trong kỷ nguyên mới, phương thức và quy trình lập pháp cần được đổi mới theo hướng khoa học, dân chủ, công khai, minh bạch và hiệu quả, với những nội dung trọng tâm sau:

Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế lập chương trình xây dựng luật, bảo đảm tính chiến lược, dựa trên dự báo khoa học, tránh tình trạng "chạy theo tình huống" hay "nợ đọng văn bản".

Thứ hai, đổi mới phương pháp soạn thảo theo hướng dựa trên đánh giá chính sách và đánh giá tác động pháp luật (RIA), sử dụng dữ liệu số, phân tích định lượng để đảm bảo tính khả thi, hiệu quả và minh bạch.

Thứ ba, tăng cường cơ chế phản biện xã hội, tham vấn chuyên gia và nhân dân, nhất là với những dự án luật liên quan trực tiếp đến quyền con người, doanh nghiệp, KH-CN.

Thứ tư, áp dụng công nghệ số trong lập pháp: xây dựng "Quốc hội số", "cổng lập pháp điện tử", cơ sở dữ liệu mở về chính sách - pháp luật, qua đó tăng tính công khai, giảm chi phí và thời gian làm luật.

Thứ năm, xác lập rõ trách nhiệm chính trị - pháp lý của cơ quan, cá nhân trong từng khâu của quy trình lập pháp; xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá chất lượng văn bản sau khi ban hành.

Đổi mới tư duy và hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật là một trong những trụ cột của quá trình hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhiều lần nhấn mạnh: "Pháp luật phải đi trước, mở đường và dẫn dắt sự phát triển".

Nhiệm vụ hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam được dự thảo lần này phát triển, bổ sung, nhấn mạnh: Đổi mới tư duy, hoàn thiện phương thức và quy trình xây dựng pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững đất nước trong kỷ nguyên mới. Tiếp tục đổi mới, xây dựng nền hành chính chuyên nghiệp, hiện đại, giảm mạnh các thủ tục hành chính; chuyển trạng thái từ "xin - cho" cung cấp dịch vụ công sang trạng thái "chủ động" phục vụ, cung cấp dịch vụ công cho người dân, doanh nghiệp. Tiếp tục hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, biên chế, mối quan hệ công tác giữa các cấp chính quyền. Đây là định hướng hoàn toàn đúng đắn, thể hiện tư duy cải cách mạnh mẽ và phù hợp với yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền hiện đại, minh bạch, vì nhân dân.

Tôi tin tưởng, với chủ đề của Đại hội XIV của Đảng, đội ngũ cán bộ, đảng viên, trí thức, chuyên gia, doanh nhân, văn nghệ sĩ và mọi tầng lớp nhân dân sẽ phát huy cao độ trí tuệ, tinh thần trách nhiệm, đóng góp thiết thực, cụ thể. Từ đó, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta hiện thực hóa khát vọng xây dựng đất nước Việt Nam giàu mạnh, phồn vinh, hạnh phúc; tự cường, tự tin, tiến mạnh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Nguồn: https://thanhnien.vn/niem-tin-gui-dang-doi-moi-tu-duy-lap-phap-de-hoan-thien-nha-nuoc-phap-quyen-185251103211807944.htm