Nữ tiến sĩ 25 năm lai tạo giống lúa bền vững ở miền Tây

Giữa thời điểm nông nghiệp Việt Nam đối mặt với biến đổi khí hậu, hạn mặn, sâu bệnh và áp lực thị trường quốc tế, vai trò của những nhà khoa học chọn giống lúa càng trở nên cấp thiết. Trong số những gương mặt tiêu biểu được vinh danh “Nhà khoa học của nhà nông” năm 2025, TS Nguyễn Thúy Kiều Tiên, Phó Viện trưởng Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long nổi bật như một biểu tượng của thế hệ nhà khoa học trẻ tận tụy với ruộng đồng, bền bỉ gieo những hạt giống tri thức cho tương lai nông nghiệp bền vững.

Tiến sĩ Nguyễn Thúy Kiều Tiên, Phó Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL vừa được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam vinh danh Nhà khoa học của nhà nông 2025. Ảnh: Phạm Hưng.

Giống lúa thế hệ mới cho đồng bằng sông Cửu Long

Ở vùng đất Đồng bằng sông Cửu Long nơi “mùa lũ, xâm mặn, sâu bệnh” trở thành hiện thực hàng năm, hơn 25 năm qua, Tiến sĩ Nguyễn Thúy Kiều Tiên đã dành trọn tâm huyết cho công tác chọn tạo giống lúa. Dưới vai trò Phó Viện trưởng phụ trách khoa học và hợp tác quốc tế tại Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long, chị và đội ngũ đồng nghiệp đã đưa ra thị trường nhiều dòng lúa chất lượng cao, chịu mặn tốt, kháng bệnh mạnh và phù hợp yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường trong nước và xuất khẩu.

TS Nguyễn Thúy Kiều Tiên là đồng tác giả giống lúa OM429 được công nhận lưu hành năm 2020 và được chuyển giao quyền sử dụng và khai thác cho doanh nghiệp. Ảnh: Kim Anh (NNMT).

Những giống lúa như OM429, OM8, OM468 hay OM46 không chỉ là kết quả của nghiên cứu khoa học mà đã thực sự đi vào đời sống người trồng lúa.

Chẳng hạn, giống OM429 mang gen chịu mặn được chuyển giao cho Tập đoàn Lộc Trời khai thác và phát triển, giúp nông dân vùng xâm nhập mặn giữ vững năng suất. OM8, giống lúa từng đoạt giải Ba Hội thi Gạo ngon Việt Nam năm 2020, chinh phục người tiêu dùng bởi hạt trắng, cơm dẻo và hương thơm dịu nhẹ.

OM468, kết quả hợp tác cùng Tập đoàn Thaibinh Seed, vừa cho năng suất cao, chất lượng gạo tốt, vừa có chỉ số đường huyết thấp (GI), mở hướng cho dòng gạo dinh dưỡng dành cho người bệnh tiểu đường. Mới nhất, OM46, được Bộ NN&PTNT công nhận lưu hành năm 2024, tiếp tục minh chứng năng lực sáng tạo và tư duy ứng dụng của nhóm nghiên cứu.

Đến nay, nhiều giống lúa do TS Tiên chủ trì và tham gia nghiên cứu đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận, chuyển giao cho các doanh nghiệp lớn với quy mô sản xuất hơn 10.000 ha.

Không chỉ dừng lại ở giống, TS Tiên còn chủ trì nghiên cứu và chuyển giao quy trình cơ giới hóa sạ hàng kết hợp vùi phân bón tiến bộ kỹ thuật nhanh chóng được nông dân ĐBSCL ứng dụng, giúp tiết kiệm chi phí, giảm phát thải khí nhà kính và tăng lợi nhuận trên cùng đơn vị diện tích.

Nữ lãnh đạo trẻ nhất trong lịch sử của Viện lúa ĐBSCL

Kể về cơ duyên đến với Viện lúa ĐBSCL, TS Kiều Tiên cho hay, tháng 4/2001, sau khi tốt nghiệp ngành Nông học tại Trường Đại học Cần Thơ, chị nộp hồ sơ vào Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long mang theo niềm say mê nghiên cứu và khát vọng góp sức cho nông nghiệp vùng này. Chỉ một tuần sau, chị được PGS.TS Bùi Bá Bổng, Viện trưởng khi đó, trực tiếp phỏng vấn và nhận vào làm việc, bắt đầu hành trình đam mê của mình.

Những ngày đầu ở Viện, chị làm việc tại Bộ môn Công nghệ sinh học với vai trò trợ lý nghiên cứu, sau đó chuyển sang bộ phận cây trồng cạn, phụ trách mảng nuôi cấy mô. Dưới sự hướng dẫn tận tình của các thế hệ đi trước, chị được rèn giũa cả trong phòng thí nghiệm lẫn ngoài đồng ruộng, nơi mỗi thửa lúa, mỗi vụ mùa là một bài học sống động.

Từ những đề tài cấp cơ sở, TS Kiều Tiên được tiếp cận các dự án hợp tác quốc tế, trực tiếp làm việc với chuyên gia nước ngoài, mở rộng tầm nhìn về nghiên cứu ứng dụng. Năm 2005 đánh dấu bước ngoặt khi chị chính thức tham gia công tác chọn tạo giống lúa, lĩnh vực gắn bó với chị đến hôm nay. Sáu năm sau, năm 2011, chị lần đầu đứng tên chủ nhiệm đề tài cấp Bộ “Chọn tạo giống lúa nếp cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long”, khẳng định năng lực độc lập nghiên cứu.

Đến năm 2013, ở tuổi ngoài 35, TS Nguyễn Thúy Kiều Tiên được bổ nhiệm làm Phó Viện trưởng Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long, nữ lãnh đạo trẻ nhất trong lịch sử của Viện. Vừa quản lý, vừa tiếp tục nghiên cứu, chị chọn cách dung hòa bằng sự tận tâm và kiên trì.

Trong 5 năm trở lại đây, Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long đã triển khai 449 nhiệm vụ khoa học công nghệ, công bố hơn 80 công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, và được cấp 29 bằng bảo hộ giống lúa mới.

Nhà khoa học không được phép hài lòng với kết quả nghiên cứu của mình

Theo TS Nguyễn Thúy Kiều Tiên, lịch sử phát triển của cây lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long phản ánh rõ sự chuyển mình của nền nông nghiệp Việt Nam. Từ những cánh đồng lúa mùa truyền thống, bà con nông dân dần chuyển sang trồng các giống lúa cao sản, với mong muốn giản dị là có năng suất cao.

Khi đời sống khá hơn, yêu cầu với cây lúa cũng thay đổi. Sau năng suất là đến khả năng chống chịu sâu bệnh, thích nghi điều kiện bất lợi, rồi tiến xa hơn là chất lượng gạo, hạt gạo phải ngon, phải thơm. Và đến hôm nay, câu chuyện chọn giống không chỉ dừng ở năng suất hay phẩm chất. Các giống lúa hiện đại còn phải đáp ứng yêu cầu của nông nghiệp bền vững, thân thiện môi trường, giảm phát thải…

Vì vậy, từng giai đoạn, người làm khoa học phải gánh trên vai một sứ mệnh khác nhau. “Nhà khoa học không được phép hài lòng, tự mãn với kết quả nghiên cứu của mình, ngược lại, phải luôn luôn động não, cập nhật nhiệm vụ mới đưa vào nghiên cứu”, TS Tiên chia sẻ.

Theo bà, mỗi kết quả nghiên cứu không phải là đích đến mà là điểm khởi đầu cho hành trình mới. Không có gì là dễ dàng trong nghiên cứu, nhưng áp lực chính là điều giúp các nhà khoa học buộc phải rèn luyện, học hỏi, sáng tạo và tiến bộ mỗi ngày.

Nguồn: https://khoahocdoisong.vn/nu-tien-si-25-nam-lai-tao-giong-lua-ben-vung-o-mien-tay-post2149062539.html