PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy:

Trong những năm gần đây, thị trường nghệ thuật Việt Nam, đặc biệt là 3 lĩnh vực tiêu biểu như điện ảnh, hội họa và âm nhạc trực tiếp, đang từng bước phát triển, bước đầu đáp ứng nhu cầu trong nước và vươn ra thế giới, song vẫn còn nhiều nút thắt, lực cản.

Đây cũng là một đề tài nghiên cứu của Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam (VICAST). Báo Hànộimới có cuộc trao đổi với PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy, Trưởng ban Nghiên cứu Văn hóa của VICAST, chủ nhiệm đề tài trên về những điểm đáng chú ý xoay quanh vấn đề này.

- Thưa PGS.TS Đỗ Thị Thanh Thủy! Tiếp cận thị trường nghệ thuật trong bối cảnh thúc đẩy công nghiệp văn hóa hiện nay là một đòi hỏi tất yếu, song cũng đầy mới mẻ với Việt Nam. Bà đánh giá như thế nào về nhận định này?

- Thị trường nghệ thuật là một cấu phần trọng yếu của nền kinh tế sáng tạo, là hạt nhân đầu tiên của khái niệm “các ngành công nghiệp văn hóa”. Tại Việt Nam, những năm qua Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, định hướng về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Nghị quyết số 03-NQ/TW (Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII) đã đề ra “Chính sách kinh tế trong vǎn hóa”, “Chính sách vǎn hóa trong kinh tế”; Nghị quyết 33-NQ/TW (Hội nghị lần thứ 9, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI) xác định mục tiêu “xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh, đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa, tăng cường quảng bá văn hóa Việt Nam”; Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 đã khẳng định công nghiệp văn hóa là một bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân... Phải nói rằng, qua đây, nhận thức chung của toàn xã hội về phát triển công nghiệp văn hóa đã được nâng lên đáng kể.

Là một trong những hạt nhân cốt lõi của công nghiệp văn hóa, thị trường nghệ thuật có tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế - xã hội, tạo hiệu ứng lan tỏa giá trị, thúc đẩy đổi mới, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa, nâng cao “sức mạnh mềm” (soft power) của quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa. Thị trường nghệ thuật có thể tạo ra doanh thu trực tiếp, đồng thời giúp mở ra các thị trường mới, thúc đẩy các ngành phụ trợ như du lịch, ăn uống, mua sắm, thiết kế, truyền thông, quảng cáo, bảo hiểm, hậu cần..., khiến nghệ thuật cũng được xem là một phần của kinh tế sáng tạo. Nó cũng tạo sinh kế, nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy hòa nhập xã hội.

Đặc biệt, lĩnh vực này rất quan trọng vì nó tác động sâu sắc đến tâm hồn, trí óc, tư duy, cảm xúc và thế giới quan của mỗi người. Chúng ta lớn lên cùng những bài hát, điệu nhạc, bài thơ, câu chuyện... Những tác phẩm văn học, nghệ thuật mà ta yêu thích dẫn dắt chúng ta bước vào những thế giới khác, đồng thời tạo ra các sản phẩm và dịch vụ văn hóa về ăn, mặc, ở, đi lại... mà chúng ta tiêu dùng và trải nghiệm mỗi ngày.

Những năm qua, thị trường nghệ thuật Việt Nam tràn ngập những sản phẩm văn hóa ngoại nhập. Chính vì thế, việc nhận diện, nghiên cứu, nhìn nhận sự vận động của thị trường nghệ thuật trong nước, từ đó đưa ra những can thiệp chính sách phù hợp để nâng cao nội lực của thị trường nghệ thuật nội địa, đồng thời vươn ra chinh phục thị trường thế giới, hướng đến phát triển thị trường nghệ thuật Việt Nam bền vững, hiện đại và bản sắc là điều hết sức quan trọng.

- Vâng, mới đây nhất Nghị quyết 57-NQ/TW “thừa nhận tiềm năng và vai trò của văn hóa như một động lực kinh tế trong kỷ nguyên số”. Theo bà, Nghị quyết này có tác động như thế nào đến thị trường nghệ thuật và các nghiên cứu về thị trường này?

- Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị, dù không đề cập trực tiếp đến “thị trường nghệ thuật” nhưng đã đặt ra nhận thức về tầm quan trọng của việc xây dựng nền móng thể chế và hạ tầng số (dữ liệu, nền tảng số, khung pháp lý về sở hữu trí tuệ, giao dịch số...), giúp định hướng hình thành và mở rộng các mô hình giao dịch nghệ thuật trực tuyến, triển lãm số, cơ sở dữ liệu về tác phẩm và nghệ sĩ. Điều này đồng thời tạo ra một không gian mới cho nghiên cứu thị trường nghệ thuật với khả năng tiếp cận nguồn dữ liệu phong phú hơn, ứng dụng các phương pháp nghiên cứu liên ngành (kết hợp nghệ thuật học, kinh tế học, khoa học dữ liệu, luật học...).

Tuy nhiên, quá trình số hóa và thương mại hóa cũng đặt ra nguy cơ làm gia tăng mức độ hàng hóa, chuẩn hóa thẩm mỹ và tập trung quyền lực vào các nền tảng lớn, đặt ra nhiều câu hỏi phản biện về tính tự chủ và vai trò xã hội của nghệ thuật. Vì vậy, Nghị quyết 57 vừa mở ra cơ hội phát triển, nghiên cứu thị trường nghệ thuật, vừa đặt ra nhu cầu cấp thiết phải tiếp cận lĩnh vực này bằng những khung lý thuyết phê phán, toàn diện từ nhiều góc nhìn, cách tiếp cận, trong đó có các tranh luận về “các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo”, kinh tế văn hóa, thị trường nghệ thuật...

Khách xem triển lãm “100 năm mỹ thuật hiện đại” tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Ảnh: Vũ Minh

- Tiếp cận một vấn đề mới, phức tạp chắc chắn là sẽ có nhiều khó khăn, thưa bà?

- Nghiên cứu về thị trường nghệ thuật là một vấn đề rất khó và phức tạp. Thị trường nghệ thuật có những điểm tương đồng với thị trường hàng hóa thông thường, nhưng lại có những đặc thù riêng. Hàng hóa nghệ thuật khác với hàng hóa kinh tế thông thường ở chỗ chúng vừa mang cả giá trị văn hóa và giá trị kinh tế, tuy nhiên mối quan hệ giữa hai giá trị này dù có sự tương quan nhưng không phải lúc nào cũng tương đồng. Trong nhiều trường hợp, giá trị nghệ thuật có thể cùng song hành, tích hợp, giúp thúc đẩy giá trị kinh tế, nhưng đồng thời, trong nhiều trường hợp khác, giá trị văn hóa/nghệ thuật vẫn có thể có tính độc lập riêng, vì vậy đây là mối quan hệ phức tạp, năng động và không hoàn hảo.

Tính chất rủi ro, khó đoán định của thị trường cũng là vấn đề cần lưu ý: Các giá trị của thị trường nghệ thuật có thể bị ảnh hưởng lớn bởi những tương tác đa chiều giữa nhu cầu, thị hiếu của công chúng, quyền lực của các tác nhân trung gian, vốn xã hội, vốn biểu tượng,... hơn là tuân theo các nguyên tắc kinh tế minh bạch.

Nghiên cứu thị trường nghệ thuật phải đứng giữa giao điểm của các lý thuyết, các suy tư nhận thức luận đa chiều về nghệ thuật, chính trị và thương mại... với nhiều nan đề như giá trị và giá cả, logic nghệ thuật và logic kinh tế, sự vận động của chuỗi giá trị trong bối cảnh số hóa và khoa học công nghệ, tính phức tạp của hệ sinh thái sáng tạo...

- Từ những kết quả nghiên cứu bước đầu của đề tài ở 3 lĩnh vực: Hội họa, điện ảnh và tổ chức chương trình, sự kiện âm nhạc trực tiếp, bà có thể dự đoán xu thế phát triển của những lĩnh vực này?

- Thị trường nghệ thuật Việt Nam là thị trường rất có tiềm năng và đầy sự năng động, sức sống. Hiện nay Việt Nam đang sở hữu một thị trường nội địa rộng lớn với hơn 100 triệu người, 50% dân số Việt Nam ở độ tuổi dưới 40 tuổi, là lớp người sinh ra trong thời hậu chiến, đây chính là đối tượng công chúng có khuynh hướng tiêu dùng mạnh mẽ, đặt trong bối cảnh môi trường kinh doanh ngày càng đổi mới.

Hơn nữa, nhiều tài năng trẻ, có khả năng số hóa, kết nối toàn cầu và tâm huyết trong sản xuất cũng như kinh doanh các sản phẩm, dịch vụ văn hóa - nghệ thuật, đã và đang xuất hiện, trở thành nguồn nhân lực quan trọng cho sự phát triển của thị trường nghệ thuật trong nước. Hệ sinh thái nghệ thuật cũng đang mở rộng nhanh chóng, với cơ sở hạ tầng văn hóa và mạng lưới chuyên nghiệp ngày càng được hoàn thiện.

Tôi tin rằng với sự hội tụ của các yếu tố kinh tế, chính trị và văn hóa, việc bổ sung, hoàn thiện các cơ chế, chính sách đúng đắn, việc nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lý nhà nước, sự thiết lập và đồng bộ, liên thông giữa các thành tố, cấu trúc, chuỗi giá trị, thị trường nghệ thuật Việt Nam sẽ sớm trỗi dậy mạnh mẽ trong thời gian tới.

- Trân trọng cảm ơn bà!

Nguồn: https://hanoimoi.vn/pgs-ts-do-thi-thanh-thuy-thi-truong-nghe-thuat-viet-nam-se-som-troi-day-manh-me-725994.html