Phát triển giá trị cốt lõi của di sản văn hóa Đông-Tây trong bối cảnh số hóa

Nằm trong chuỗi hoạt động Festival Thăng Long - Hà Nội 2025, tọa đàm “Di sản giáo dục và văn hóa Đông-Tây” vừa được tổ chức vào sáng nay (3/11), tại Hà Nội nhằm tăng cường giao lưu học thuật và thúc đẩy nhận thức về giá trị trường tồn của di sản giáo dục.

Các đại biểu đánh giá tọa đàm là cơ hội để tìm hiểu về giá trị của giáo dục Đông-Tây, về lịch sử thông qua hai biểu tượng tiêu biểu: Quốc Tử Giám Thăng Long và Đại học Columbia. Đặc biệt, đây là không gian học thuật mở, nơi di sản truyền thống được soi chiếu bằng tinh thần đối thoại hiện đại, góp phần lan tỏa giá trị giáo dục, văn hóa và tri thức trong hành trình hội nhập quốc tế của Việt Nam.

Cuộc đối thoại di sản giáo dục và bản sắc dân tộc

Tham gia buổi tọa đàm, các chuyên gia cho rằng sự kiện có ý nghĩa tích cực trong bối cảnh mới khi góp phần khơi gợi nhận thức sâu sắc về vai trò của di sản giáo dục trong việc hình thành bản sắc dân tộc, bản lĩnh con người, đồng thời rộng mở tầm nhìn, kết nối truyền thống với đổi mới trong bối cảnh toàn cầu hóa.

“Văn Miếu-Quốc Tử Giám được khởi lập từ cuối thế kỷ XI dưới triều Lý, là nơi tôn vinh tiên thánh, tiên hiền và nơi học tập của con em hoàng gia. Trải qua các triều đại, Văn Miếu-Quốc Tử Giám trở thành trung tâm giáo dục cấp cao nhất, nơi đào tạo hàng ngàn hiền tài cho đất nước, đồng thời cũng là nơi hun đúc lên nhiều giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc như truyền thống tôn sư trọng đạo, trọng hiền tài và hiếu học. Những truyền thống đó đã tạo nên giá trị của đạo học Việt Nam, góp phần xây dựng và phát triển đất nước trong suốt chiều dài lịch sử, ” Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, bà Lê Thị Ánh Mai phát biểu tại sự kiện.

Văn Miếu-Quốc Tử Giám giáo dục con người dựa trên nền tảng lễ nghĩa, đạo lý, lấy tu thân làm căn cốt cho người học. Tư tưởng chủ đạo của giáo dục lấy chữ Nhân làm gốc. Nền giáo dục truyền thống đó cũng để lại cho thế hệ sau một di sản văn hóa giáo dục đồ sộ, đó là hàng ngàn danh nhân khoa bảng cùng những truyền thống, đạo lý vô cùng quý giá vẫn còn giá trị trong thời đại ngày nay.

Văn Miếu-Quốc Tử Giám giờ đây đã trở thành điểm đến không thể bỏ qua của du khách quốc tế trên hành trình khám phá Hà Nội. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Trong bối cảnh Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới, việc đổi mới tư duy, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục rất quan trọng, để cung cấp nguồn nhân lực phát triển đất nước. Một mặt, các chuyên gia khẳng định giáo dục truyền thống cần được nhìn nhận như là bài học, kinh nghiệm cho những giải pháp mới, tư duy giáo dục mới, mặt khác việc học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển là điều vô cùng có ý nghĩa.

Cũng vì lẽ đó, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội đánh giá cao Đại học Columbia (Hoa Kỳ) - một mô hình giáo dục đặc trưng cho giáo dục phương Tây, với tư duy khai phóng và năng lực tự chủ cá nhân đã có nhiều thành tựu trong việc đào tạo con người.

“Trong bối cảnh hiện nay, việc trao đổi kinh nghiệm học hỏi lẫn nhau thông qua các hoạt động khoa học như tọa đàm ngày hôm nay có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với các nhà quản lý các cấp, các nhà giáo dục,” bà Lê Thị Ánh Mai nhấn mạnh.

Tại buổi tọa đàm, các nhà khoa học của Việt Nam và Hoa Kỳ tập trung phân tích, so sánh và đối thoại xoay quanh ba nhóm chủ đề lớn: Mô hình tổ chức và phương pháp giáo dục của Quốc Tử Giám và Đại học Columbia; Quốc Tử Giám Thăng Long - nền giáo dục đề cao lễ nghĩa, đạo lý, tu thân và phục vụ xã hội; Đại học Columbia (Hoa Kỳ) - mô hình giáo dục khai phóng, đề cao tư duy phản biện, năng lực tự chủ cá nhân, khuyến khích sáng tạo và liên kết tri thức với thực tiễn, hướng tới công dân toàn cầu.

Khách quốc tế tìm hiểu quy trình dệt vải lanh truyền thống của Việt Nam. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Phát triển giá trị cốt lõi của di sản Đông-Tây

Các đại biểu, nhà khoa học tại buổi tọa đàm đều khẳng định những giá trị cốt lõi của văn hóa giáo dục phương Đông và phương Tây. Trong khi phương Đông thường chú trọng đạo lý, lễ nghĩa, tu dưỡng nội tâm, tính cộng đồng và sự kế thừa truyền thống, lấy tri thức làm con đường hoàn thiện nhân cách và đóng góp cho xã hội, thì phương Tây lại đề cao cá nhân tự chủ, tư duy phản biện, sáng tạo và hiệu quả thực tiễn, lấy tri thức gắn với hành động, hướng tới công dân độc lập và năng động.

Giám đốc Viện Đông Á Weatherhead (Weatherhead East Asian Institute) tại Columbia, Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Thị Liên Hằng cho biết: “Cũng như Văn Miếu-Quốc Tử Giám, Columbia hướng tới một nền giáo dục dựa trên khoa học, triết học, văn học, âm nhạc và nghệ thuật, nhằm trang bị cho sinh viên nền tảng tri thức chung, giúp họ trở thành những công dân có tư duy sâu sắc trong một thế giới phức tạp và gắn kết.”

Theo Giáo sư, chương trình Cốt lõi (Core Curriculum) nhanh chóng trở thành trái tim của bản sắc Columbia và là hình mẫu giáo dục nhân văn cho nhiều trường đại học khác tại Hoa Kỳ. Hệ thống giáo dục khai phóng này giống như tinh thần của Văn Miếu nhiều thế kỷ trước, không chỉ dạy sinh viên cách giải quyết vấn đề, mà còn biết đặt câu hỏi vấn đề nào đáng để giải quyết và vì sao. Nó rèn luyện họ trở thành những nhà lãnh đạo, những con người phụng sự cho quốc gia và nhân loại.

Giám đốc Viện Đông Á Weatherhead (Weatherhead East Asian Institute) tại Columbia, Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Thị Liên Hằng. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Giám đốc Viện Đông Á Weatherhead cho hay: “Chương trình Nghiên cứu Việt Nam Toàn cầu (Global Vietnam Studies) tại Columbia được thành lập năm 2018, nhằm bù đắp khoảng trống trong học thuật về Việt Nam và cộng đồng người Việt tại Hoa Kỳ. Chương trình cũng là một diễn đàn năng động nhằm quảng bá nghệ thuật và văn hóa Việt Nam.”

“Một trong những sự kiện nổi bật nhất là chương trình hợp tác trình diễn cùng nhà thiết kế Minh Hạnh, giới thiệu vẻ đẹp tà áo dài cùng tinh hoa nghề dệt lụa, thêu tay, đan mây và hội họa truyền thống Việt Nam. Những tác phẩm ấy được các nghệ sỹ và nghệ nhân tâm huyết, những người cống hiến hết mình cho việc gìn giữ và lan tỏa di sản văn hóa dân tộc Việt Nam mang đến Columbia,” Giáo sư nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, còn có dự án “Số hóa Việt Nam” (Digitizing Vietnam), là hợp tác giữa Đại học Columbia và Đại học Fulbright Việt Nam. Dự án đang xây dựng nền tảng kỹ thuật số cho phép người dùng truy cập các bản thảo cổ viết bằng chữ Nôm cũng như tư liệu hiện đại bằng tiếng Việt, đồng thời tiến hành biên soạn danh mục toàn diện các kho lưu trữ và thư viện hiện đại tại Việt Nam, nhằm đảm bảo lịch sử Việt Nam được tiếp cận rộng rãi và bền vững bằng chính ngôn ngữ bản địa.

“Các hoạt động của chúng tôi đã, đang kết nối con người và tri thức vượt mọi khoảng cách địa lý giữa phương Đông và phương Tây, giữa truyền thống và hiện đại, giữa lịch sử và đổi mới. Những nỗ lực ấy không chỉ tiếp nối truyền thống nghiên cứu và giảng dạy lâu đời của chúng tôi, mà còn mở rộng tầm nhìn, đón nhận những sáng kiến mới trong thế kỷ XXI,” Giáo sư Nguyễn Thị Liên Hằng khẳng định./.