Ba Chẽ là con sông lớn chảy dọc chiều dài huyện cùng nhiều hệ thống khe, suối nhỏ, cung cấp nguồn nước sạch dồi dào phục vụ đời sống sinh hoạt và sản xuất cho người dân. Bởi vậy, nhiệm vụ bảo vệ nguồn nước tự nhiên, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững kinh tế – xã hội, bảo vệ môi trường đã được huyện rất coi trọng.
Nguồn dự trữ nước sạch
Sông Ba Chẽ chảy theo hướng Đông Bắc từ xã Lương Minh và theo hướng Đông từ xã Thanh Lâm, chảy qua thị trấn Ba Chẽ rồi xuôi về biển với tổng chiều dài khoảng 80km. Nếu tính cả những con suối phía Nam xã Đồn Đạc thì sông dài áng chừng trên 95km. Còn tính từ nhánh qua phía Tây xã Lương Minh thì sông Ba Chẽ dài đến 150km.
Từ Lương Minh chảy về thị trấn, lòng sông Ba Chẽ cao hơn, quả là con sông có lưu vực rộng với nhiều thác ghềnh. Nào là thác Trúc (xã Thanh Sơn), thác Khe Lạnh, thác Khe Ngại (xã Nam Sơn), thác Đá Vuông, thác Khe O, thác Sông Công (xã Đồn Đạc), thác Khe Ốn, thác Khe Lào, thác Khe Xoong (xã Thanh Lâm), Khe Lầy (xã Đạp Thanh)… Anh Nguyễn Văn Hoa, người có đến 32 năm làm nghề lái đò trên sông, chở chúng tôi đi ngược, khám phá dòng sông bảo rằng, anh cũng không biết chính xác con sông dài đến độ nào. Chỉ biết rằng, có thể mất cả đời cũng không đi hết được mọi ngóc ngách của con sông.
Cùng với Lang Cang, nhiều thác nước đổ xuống suối. Nhiều con suối nhỏ ấy rủ nhau hợp thành sông. Suối giống như những sợi chỉ nhỏ dệt nên tấm thổ cẩm dài mà sơn nữ vừa đan xong rồi choàng lên đôi vai lực lưỡng của chàng trai khổng lồ là núi rừng Ba Chẽ.
Sông Ba Chẽ còn tạo độ ẩm cho đất sinh sôi ra nhiều loại đặc sản, như: Mía Đồn Đạc, đậu lạc Thanh Lâm, sa nhân và ba kích Lương Minh, quýt bưởi Đạp Thanh v.v. Nước sông Ba Chẽ được ví như vò nước ngọt khổng lồ, nguồn dự trữ chiến lược nước sạch cho các đô thị lớn ở Quảng Ninh. Con sông Ba Chẽ nước luôn trong xanh, điều hoà khí hậu mát lành thích hợp cho phát triển du lịch sinh thái hấp dẫn. Chẳng thế mà từ thời thuộc Pháp, nhiều thương gia đã đến đây xây dựng biệt thự nghỉ dưỡng, kết hợp với thú vui săn bắn.
Nước sông cũng làm cho tôm cá ở đây ngon hơn. Chốc chốc, chúng tôi lại gặp một chiếc thuyền nhỏ. Anh Hoa bảo rằng vợ chồng họ đang đi bắt tôm. Dụng cụ bắt hết sức thô sơ, chỉ là chiếc vợt. Điều đó chứng tỏ tôm phải sẵn đến độ nào. Đặc biệt, tôm rảo cùng với cà ra sông Ba Chẽ đều là những sản vật ngon có tiếng. Dòng sông trong xanh cũng là nơi sinh sống lý tưởng của con cà ra. Loại đặc sản này có vị ngọt, béo ngậy, nhiều gạch và thơm ngon đặc trưng không giống như những loại cua, ghẹ khác. Anh Hoa hồ hởi bảo tôi rằng, có muốn ăn hải sản ngon hơn nữa thì cứ theo anh xuôi theo dòng sông qua cầu Ba Chẽ ra phía biển. Đồ biển ở đây ngon không chỉ bởi con sông Ba Chẽ mang theo nhiều phù du mà còn bởi thứ thủy sinh ở nơi này là loài sống hai nước, vừa nước mặn lại vừa nước ngọt.
Nhiệm vụ sống còn
Với đặc thù sông Ba Chẽ kéo dài toàn huyện nên bảo vệ rừng được xem là nhiệm vụ sống còn, gắn liền với bảo vệ nguồn nước. Nhờ những cánh rừng Đồng Sơn, Kỳ Thượng thuộc TP Hạ Long, một phần rừng của huyện Sơn Động (tỉnh Bắc Giang) và diện tích rừng trên địa bàn huyện được bảo vệ tốt nên nhiều năm qua, Ba Chẽ về cơ bản giữ được mực nước an toàn, chất lượng nước tốt. Sự đầu tư thiết thực cho việc trồng, chăm sóc, bảo vệ rừng đã tác động tích cực đến việc tạo nguồn sinh thủy, cung cấp nguồn nước cho các sông, suối trên địa bàn, tạo sự ổn định về nguồn nước để phục vụ nhân dân.
Trước những khó khăn về nước sinh hoạt và sản xuất cho người dân các xã vùng cao, huyện Ba Chẽ tập trung đầu tư xây dựng nhiều công trình cấp nước sinh hoạt tập trung. Hiện các hộ dân trên địa bàn chủ yếu sử dụng nguồn nước từ các công trình: Hồ Khe Lừa (xã Lương Minh); hồ chứa nước Khe Lọng Trong (xã Thanh Sơn); hồ chứa nước Khe Mười và công trình nước sinh hoạt Khe Lầm, thôn Tàu Tiên (xã Đồn Đạc), hồ chứa nước Khe Tâm (xã Nam Sơn). Ngoài ra, huyện tiến hành cải tạo, nâng cấp hệ thống nước sạch tại các thôn Đồng Loóng, Đồng Tiến (xã Thanh Lâm); thôn Nà Làng, Khe Vang (xã Đồn Đạc); thôn Khe Nà, Khe Pụt (xã Thanh Sơn). Hiện huyện có 54 công trình cấp nước sạch, 133 công trình thủy lợi nhỏ cấp nước sản xuất cho người dân.
Từ năm 2023, BCH Đảng bộ huyện đã ban hành Nghị quyết 11-NQ/HU ngày 26/4/2023 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, phòng tránh, giảm nhẹ thiên tai gắn với bảo vệ dòng sông Ba Chẽ, giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030. Sau gần 2 năm triển khai thực hiện, Nghị quyết số 11-NQ/HU của Ban Chấp hành Đảng bộ huyện đã thực sự đi vào cuộc sống, nhận được sự vào cuộc đồng bộ, tích cực của các cấp ủy Đảng, Chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị xã hội và các tầng lớp nhân dân trong toàn huyện đã đạt được nhiều kết quả trên các lĩnh vực, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.
Ông Vũ Thành Long, Tỉnh uỷ viên, Bí thư Huyện ủy Ba Chẽ, cho rằng, sau gần 2 năm triển khai thực hiện Nghị quyết số 11-NQ/HU của Ban Chấp hành Đảng bộ huyện đã đạt được kết quả tích cực. Trong đó, nổi bật là công tác quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, phòng tránh, giảm nhẹ thiên tai gắn với bảo vệ dòng sông Ba Chẽ được đặc biệt quan tâm; công tác thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải, chất thải được tăng cường, hạ tầng cung cấp nước sạch và nước sinh hoạt được đảm bảo… chất lượng môi trường sống của người dân được cải thiện, nâng cao.
Trong Nghị quyết nói trên, nội dung bảo vệ tài nguyên nước và bảo vệ, tái tạo nguồn lợi thủy sản là một trong những nội dung đặc biệt quan trọng. UBND huyện cũng đã nỗ lực, triển khai nhiều biện pháp nhằm nỗ lực bảo vệ nguồn tài nguyên quý này, trong đó đã phối hợp với các sở, ban, ngành của tỉnh thả hàng chục ngàn con giống cà ra tại sông Ba Chẽ, để phát huy nguồn giống, tái tạo nguồn lợi thủy sản quý. Đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tuyệt đối không sử dụng các hình thức khai thác tận diệt, chỉ khai thác những loài thủy sản đủ kích cỡ quy định, để bảo tồn và phát huy nguồn lợi thủy sản cũng như phát huy giá trị kinh tế của địa phương.
Sông Ba Chẽ còn hấp dẫn bởi bên bờ có di tích lò sứ cổ có niên đại hàng trăm năm ở thôn Làng Mới, xã Nam Sơn. Trước đây, vào lò sứ cổ không có đường bộ mà bà con phải đi lại bằng thuyền. Tương truyền, khi có người lạ vào làng, lập tức có người chặn hỏi mật hiệu, nếu không trả lời đúng thì lập tức bị đuổi ra khỏi làng. Thế rồi, nghề ông cha cũng mai một, lò sứ cổ đóng cửa, nằm im lìm giữa rừng già. Do đường đi lại khó khăn nên di tích này đã được giữ khá nguyên vẹn. Tương truyền, trữ lượng đất sét cao lanh còn lại ở khu vực này rất lớn, nghe đâu độ chừng dễ đến 2 tỷ tấn. Nhưng huyện Ba Chẽ định hướng chưa khai thác để tránh đi nguy cơ “gặt lúa non” để lại cho cháu con một chút lưng vốn lâu dài.
Trong thời gian tới đây, huyện sẽ tập trung vào việc nâng cao tỷ lệ sử dụng nước sạch của dân cư nông thôn; thực hiện cắm mốc bảo vệ hành lang dòng sông Ba Chẽ. Muốn bảo vệ nguồn nước thì phải nâng cao chất lượng rừng, tỷ lệ độ che phủ rừng; nâng cao tỷ lệ thu gom, xử lý nước thải tập trung.
Bí thư Huyện uỷ Vũ Thành Long yêu cầu hệ thống chính trị từ huyện tới cơ sở và các tầng lớp nhân dân tiếp tục quán triệt thực hiện xuyên suốt, hiệu quả tinh thần Nghị quyết số 11-NQ/HU của Ban Chấp hành Đảng bộ huyện; thực hiện hiệu quả các nhóm nhiệm vụ, giải pháp về tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về công tác bảo vệ môi trường gắn với bảo vệ dòng sông Ba Chẽ.
Đồng thời, thực hiện hiệu quả chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học, bảo vệ nghiêm ngặt môi trường, quản lý bền vững các nguồn tài nguyên ven bờ sông suối; phát triển các mô hình khí sinh học và ứng dụng công nghệ trong sản xuất chăn nuôi và sản xuất nông lâm nghiệp… Huyện cũng tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật bảo vệ môi trường; chấn chỉnh, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm gắn với công tác thi đua, khen thưởng các tập thể, cá nhân có đóng góp tích cực trong công tác bảo vệ môi trường.
Phạm Học
