Sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ: Biến tài sản trí tuệ thành động lực mới cho đổi mới sáng tạo

Sau gần hai thập kỷ thi hành, Luật Sở hữu trí tuệ đã góp phần bảo hộ và khuyến khích sáng tạo. Nhưng trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh và hội nhập quốc tế sâu rộng, Luật đã bộc lộ nhiều hạn chế, khiến tài sản trí tuệ chưa thực sự trở thành tài sản có giá trị thương mại. Lần sửa đổi năm 2025 được kỳ vọng sẽ là bước ngoặt, biến quyền sở hữu trí tuệ thành tài sản có thể giao dịch, thế chấp, huy động vốn, tạo cú hích mạnh mẽ cho đổi mới sáng tạo và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.

Các đại biểu tham quan khu trưng bày “Sản phẩm Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo” tại Ngày Sở hữu trí tuệ thế giới (IP Day) năm 2025 ở Trường Đại học Thủy lợi.

Vì sao cần sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ?

Luật Sở hữu trí tuệ được ban hành năm 2005, đã ba lần sửa đổi vào các năm 2009, 2019 và 2022. Tuy nhiên, thực tế áp dụng cho thấy nhiều vướng mắc: Thủ tục xác lập quyền sở hữu trí tuệ rườm rà, kéo dài; chế tài xử phạt thiếu răn đe; năng lực giám định còn hạn chế. Trong khi đó, tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ ngày càng gia tăng. Cục phó Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) Nguyễn Thành Nam cho biết, trong 6 tháng đầu năm 2025, cả nước đã xử lý hơn 50.419 vụ việc liên quan đến buôn lậu, hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ, với giá trị hàng hóa vi phạm lên tới hàng nghìn tỷ đồng. Riêng lĩnh vực nhãn hiệu, có 1.430 vụ xâm phạm bị xử lý, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm trước.

Một nguyên nhân khác là lần sửa đổi gần nhất (năm 2022) diễn ra trước khi có Nghị quyết số 57-NQ/TƯ, ngày 22-12-2024, của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết số 68-NQ/TƯ ngày 4-5-2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Các nghị quyết này yêu cầu thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ, cắt giảm thủ tục hành chính, tăng chế tài bảo vệ quyền, đồng thời bắt kịp xu thế công nghệ toàn cầu như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu số, kiểu dáng phi vật lý. Vì vậy, việc tiếp tục sửa Luật Sở hữu trí tuệ là tất yếu, nhằm thể chế hóa kịp thời chủ trương lớn và đáp ứng thực tiễn sôi động.

Luật sư Trương Anh Tú, Giám đốc TAT Law Firm, thẳng thắn nhận định: “Tài sản trí tuệ ở Việt Nam chưa thực sự được coi là tài sản đúng nghĩa. Dù đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, nhưng việc đưa chúng vào lưu thông thương mại, định giá hay sử dụng trong giao dịch tài chính vẫn vô cùng khó khăn. Hạn chế lớn nhất là thiếu cơ chế định giá chuẩn mực và công cụ tài chính hỗ trợ”.

Trong khi đó, ở các quốc gia phát triển, tài sản vô hình chiếm tới 80-90% tổng giá trị doanh nghiệp. Sáng chế, nhãn hiệu, thiết kế công nghiệp không chỉ bảo vệ sáng tạo, mà còn là “vũ khí mềm” trong cạnh tranh quốc tế. Bởi vậy, như Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Sở hữu trí tuệ biến kết quả nghiên cứu thành tài sản. Khi thành tài sản, mới có thể định giá, chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp để có vốn”.

Giải pháp để tài sản trí tuệ thành tài sản thực sự

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh, Tổ trưởng Tổ soạn thảo Dự án Luật, lần sửa đổi này đề xuất sửa tới 75 điều, tập trung vào 5 nhóm chính sách lớn, coi đây là giải pháp then chốt để biến tài sản trí tuệ thành tài sản thương mại thực sự.

Thứ nhất, thúc đẩy thương mại hóa. Lần đầu tiên, Luật bổ sung khái niệm “tài sản trí tuệ”, nhấn mạnh đây là quyền tài sản gắn với đối tượng sở hữu trí tuệ, có giá trị kinh tế và khả năng khai thác thương mại. Dự thảo yêu cầu ghi nhận vào sổ kế toán và cho phép định giá lại theo giá trị hợp lý, tạo nền tảng để tài sản trí tuệ tham gia giao dịch, góp vốn, huy động vốn. Chính phủ cũng dự kiến thí điểm các cơ chế như thế chấp bằng quyền sở hữu trí tuệ, huy động vốn trên thị trường chứng khoán, phát triển bảo hiểm và sản phẩm tài chính liên quan.

Thứ hai, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Dự thảo rút ngắn hàng loạt thời hạn: Công bố đơn kiểu dáng, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý từ 2 tháng xuống 1 tháng; thời gian phản đối đơn sáng chế từ 9 tháng xuống 6 tháng; đơn nhãn hiệu từ 5 tháng xuống 3 tháng. Đồng thời, quy định trách nhiệm bảo mật đơn với mọi cá nhân tham gia xử lý, kể cả đơn vị thuê ngoài, nhằm đẩy nhanh quá trình xác lập quyền.

Thứ ba, nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Luật siết chặt chế tài, giao thêm trách nhiệm cho Tòa án và Viện Kiểm sát trong bảo vệ quyền, đồng thời kiện toàn chức năng thanh tra chuyên ngành. Đây là giải pháp tăng tính răn đe trong bối cảnh vi phạm sở hữu trí tuệ ngày càng tinh vi.

Thứ tư, bảo đảm thực thi cam kết quốc tế. Trong tiến trình hội nhập, Luật phải phù hợp với các cam kết trong CPTPP, EVFTA, RCEP, đồng thời cân bằng lợi ích quốc gia và doanh nghiệp trong nước.

Thứ năm, cập nhật các vấn đề mới của thời đại số. Lần đầu tiên, dự thảo cho phép sử dụng dữ liệu công khai hợp pháp để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, đồng thời mở rộng khái niệm kiểu dáng công nghiệp sang sản phẩm phi vật lý trong môi trường số, giúp Việt Nam bắt kịp xu thế toàn cầu.

Ngoài ra, dự thảo còn củng cố tổ chức trung gian như tổ chức quản lý tập thể quyền tác giả, dịch vụ đại diện sở hữu trí tuệ; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giá trị quyền sở hữu trí tuệ; đưa ra bộ tiêu chuẩn định giá minh bạch, tạo niềm tin cho nhà đầu tư và doanh nghiệp khi giao dịch.

Sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ năm 2025 không chỉ nhằm khắc phục bất cập, mà còn mở ra tư duy mới: Coi sáng tạo của con người là tài sản có thể thương mại hóa, lưu thông như bất động sản hay chứng khoán. Nếu được thực thi hiệu quả, hàng nghìn sáng chế, nhãn hiệu, kiểu dáng sẽ không còn “nằm im” trong hồ sơ, mà trở thành nguồn lực kinh tế, góp phần tạo sức bật cho đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên số.

Nguồn: https://hanoimoi.vn/sua-doi-luat-so-huu-tri-tue-bien-tai-san-tri-tue-thanh-dong-luc-moi-cho-doi-moi-sang-tao-716843.html