Vượt bẫy thu nhập: Áp lực thay đổi tư duy tài khóa và tốc độ thể chế
Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử. Giai đoạn 2026-2030 không chỉ là 5 năm tiếp theo trong chu kỳ kinh tế, mà là giai đoạn quyết định xem Việt Nam có thể đạt được các mục tiêu chiến lược trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045 hay không.
Mô hình tăng trưởng cũ, vốn dựa chủ yếu vào thâm dụng lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên thiên nhiên, và đầu tư công dàn trải, đã làm nên thành công trong ba thập kỷ qua, đưa đất nước từ một quốc gia kém phát triển lên nhóm nước có thu nhập trung bình thấp. Tuy nhiên, mô hình này hiện đã chạm trần. Về nguồn lực, năng suất lao động đang có dấu hiệu tăng chậm lại, dân số vàng đang dần qua đi, và nguồn tài nguyên thiên nhiên đang cạn kiệt. Về chất lượng, tăng trưởng chủ yếu dựa vào gia công, lắp ráp, khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước biến động toàn cầu, và Việt Nam vẫn chưa thoát khỏi "bẫy thu nhập trung bình" do không tạo ra được giá trị gia tăng đủ lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Sau nhiều thập kỷ dựa vào mô hình tăng trưởng truyền thống, nền kinh tế Việt Nam đang đến thời điểm phải chuyển trục mạnh mẽ. Tại Diễn đàn Kinh tế Tài chính 2025 diễn ra mới đây, các chuyên gia chỉ ra rằng sự kết hợp giữa kinh tế số và kinh tế xanh sẽ là động lực chiến lược cho giai đoạn phát triển tiếp theo. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất không nằm ở tầm nhìn, mà ở tốc độ và chất lượng thực thi - yếu tố mang tính quyết định liệu Việt Nam có thể bứt phá để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình trong thập kỷ tới hay không.
Theo các chuyên gia kinh tế, vấn đề cốt lõi được đặt ra là "tốc độ chuyển đổi". Mặc dù đã có sự đồng thuận cao ở cấp vĩ mô về tầm nhìn và chiến lược chuyển đổi số, kinh tế xanh, đổi mới sáng tạo, nhưng tiến độ thực thi và phân bổ nguồn lực cho mô hình mới ở cấp địa phương và doanh nghiệp lại diễn ra quá chậm. Sự chậm trễ này thể hiện qua việc chuyển đổi số ở nhiều ngành nghề còn mang tính hình thức và việc phát triển kinh tế xanh vẫn chủ yếu dừng lại ở các chính sách khuyến khích, chưa tạo ra cơ chế đủ mạnh để thu hút đầu tư tư nhân.
Nếu Việt Nam không đẩy nhanh tốc độ chuyển đổi số và xanh hóa, các tiêu chuẩn toàn cầu mới như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon sẽ biến thành rào cản thương mại.
Theo các chuyên gia kinh tế, nếu tốc độ chuyển đổi vẫn duy trì như hiện nay, Việt Nam sẽ đối mặt với nguy cơ bỏ lỡ cơ hội lần thứ hai để tận dụng các cuộc cách mạng công nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh các đối thủ cạnh tranh trong khu vực đang có những bước đi quyết liệt hơn. Sự chậm trễ này sẽ kéo theo rủi ro thâm hụt về vốn con người chất lượng cao và khoảng cách công nghệ ngày càng lớn.
Sự chậm trễ này sẽ kéo theo rủi ro thâm hụt về vốn con người chất lượng cao và khoảng cách công nghệ ngày càng lớn. Ông Lê Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ Đầu tư Dragon Capital Việt Nam (DCVFM) nhận định, cửa sổ cơ hội chỉ mở ra trong một thời gian ngắn, khoảng 5 năm tới. Nếu Việt Nam không thể đẩy nhanh tốc độ chuyển đổi số và xanh hóa trong giai đoạn này, áp lực từ các tiêu chuẩn toàn cầu mới như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU) sẽ biến thành rào cản thương mại quyết liệt thay vì động lực cải cách.
Giới doanh nghiệp bày tỏ sự sốt ruột và kỳ vọng vào một khung pháp lý minh bạch, ổn định hơn cho giai đoạn 2026-2030, với những chính sách tạo đột phá về thuế, vốn, và đất đai để yên tâm đầu tư dài hạn vào công nghệ mới. Để giải quyết bài toán tốc độ, lãnh đạo Bộ Tài chính nhấn mạnh vai trò của chính sách tài khóa trong việc dẫn dắt và kích hoạt mô hình tăng trưởng mới. Đó là phải chuyển từ "phân bổ nguồn lực dàn trải" sang "đầu tư có trọng tâm", ưu tiên vốn ngân sách cho các lĩnh vực tạo đột phá về năng suất như hạ tầng số, các trung tâm đổi mới sáng tạo, đồng thời kiểm soát chặt chẽ hiệu quả của đầu tư công.
Kinh tế số và kinh tế xanh: Giao thoa chiến lược, đòi hỏi nền tảng pháp lý sáng tạo
Để khắc phục rào cản về tốc độ chuyển đổi và tận dụng triệt để cơ hội toàn cầu, các chuyên gia kinh chỉ ra hai động lực chiến lược cốt lõi cho mô hình tăng trưởng mới của Việt Nam, đó là chuyển đổi số, kinh tế số và kinh tế xanh,kinh tế tuần hoàn. Sự giao thoa và tích hợp hài hòa của hai trụ cột này là chìa khóa để tạo ra tăng trưởng kép, tăng năng suất nhờ số hóa và bền vững nhờ xanh hóa.
Chuyển đổi số được xác định không chỉ là việc áp dụng công nghệ mà là sự thay đổi toàn diện về tư duy và quản trị, đòi hỏi phải ưu tiên hoàn thiện thể chế để khuyến khích và bảo vệ các hoạt động đổi mới sáng tạo. Một trong những ưu tiên hàng đầu là tạo hành lang pháp lý thử nghiệm. Đây là yếu tố then chốt để các công nghệ mới, đặc biệt trong lĩnh vực Fintech, trí tuệ nhân tạo (AI), và Blockchain, có không gian phát triển an toàn.
Bà Nguyễn Thị Bích Ngọc, chuyên gia pháp lý tài chính nhận định, nếu không có sandbox, các công ty công nghệ sáng tạo của Việt Nam sẽ buộc phải chuyển ra nước ngoài để hoạt động, làm mất đi cơ hội giữ chân và phát triển công nghệ lõi trong nước. Bên cạnh đó, việc tài chính hóa dữ liệu cũng được đề xuất để biến dữ liệu thành tài sản và là nguồn vốn mới cho nền kinh tế.
Doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư vào công nghệ xanh nếu có sự ổn định về giá điện tái tạo và các chính sách ưu đãi thuế đủ hấp dẫn.
Việt Nam cần bước chuyển nhanh hơn, gắn kinh tế số với kinh tế xanh để tạo động lực tăng trưởng, mở dư địa phát triển và tránh nguy cơ tụt lại trong khu vực khi mô hình tăng trưởng cũ đã tới hạn.
Mô hình tăng trưởng cũ đã chạm trần. Chìa khóa thoát bẫy thu nhập trung bình là sự giao thoa giữa kinh tế số và kinh tế xanh, nhưng tốc độ thực thi là thách thức lớn nhất.
Song song với số hóa, kinh tế xanh được xác định là con đường phát triển tất yếu, không chỉ vì yêu cầu bảo vệ môi trường mà còn là yêu cầu bắt buộc từ các thị trường xuất khẩu lớn thông qua các quy định như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU. Để thực hiện thành công mục tiêu Net Zero, mô hình tăng trưởng mới cần tích hợp sâu tài chính bền vững và tài chính xanh.
Về cơ chế hấp dẫn vốn, Chính phủ cần có các công cụ tài chính mạnh mẽ như trái phiếu xanh, tín dụng xanh với lãi suất ưu đãi, và cơ chế bảo lãnh rủi ro để thu hút hàng chục tỷ USD vốn đầu tư tư nhân vào năng lượng tái tạo và các dự án giảm phát thải. Tầm nhìn của Bộ Tài chính là sử dụng nguồn lực công như vốn mồi để kích hoạt nguồn vốn tư nhân khổng lồ chảy vào các lĩnh vực xanh. Cùng với đó, cần áp dụng các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt hơn đối với các dự án đầu tư mới để loại bỏ dần các ngành công nghiệp thâm dụng năng lượng, biến đây thành bộ lọc chất lượng cần thiết cho đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Trần Duy Phương, đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp sản xuất nhấn mạnh, doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư vào công nghệ xanh nếu có sự ổn định về giá điện tái tạo và các chính sách ưu đãi thuế đủ hấp dẫn. Việc minh bạch hóa các quỹ đầu tư xanh và đơn giản hóa thủ tục cấp chứng nhận là yếu tố then chốt.
Các chuyên gia quốc tế nhận định rằng, mô hình tăng trưởng mới phải là sự giao thoa hài hòa giữa kinh tế số và kinh tế xanh. Sự kết hợp này sẽ giúp Việt Nam tạo ra bước nhảy vọt về năng suất nhờ số hóa và đạt được tính bền vững dài hạn nhờ xanh hóa, đảm bảo khả năng cạnh tranh trong kỷ nguyên mới. Tốc độ thực thi chính là chìa khóa vàng để Việt Nam biến mô hình chiến lược trên giấy thành hiện thực thịnh vượng, kịp thời đạt được mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào giữa thế kỷ, vượt qua "bẫy thu nhập trung bình" đang cận kề./.
Nguồn: https://vtv.vn/tang-truong-the-he-moi-tang-toc-de-vuot-nguong-phat-trien-100251205230622933.htm
Bình luận (0)