Ông Nguyễn Phán bên vườn chè 

Diện tích dần thu hẹp

Buổi sớm ở xứ Truồi, sương còn đọng trên những búp chè. Màu xanh từng phủ kín triền đồi giờ cũng thưa bớt. Trên mảnh vườn rộng hơn 1,5 mẫu, ông Nguyễn Phán, 77 tuổi, cùng vợ cặm cụi hái từng nhúm lá chiếc bỏ vào chiếc nón lá. Những ngón tay chai sần như đang chạm vào cả quãng đời gắn bó với cây chè. “Hồi đó làm vàng nhờ cây chè. Bao nhiêu người ăn học cũng từ chè. Giờ thì… không sống nổi với cây chè nữa”, ông Phán khẽ nói, ánh mắt xa xăm.

Giá chè tươi chỉ 7.000 - 10.000 đồng mỗi kg, rẻ đến mức chỉ những người lớn tuổi như ông Phán mới có thể gắn bó với cây chè. Thế nhưng, ngay cả ông cũng từng phải chặt bỏ 5 sào chè để trồng cây khác, quyết định mà ông gọi là “đau như chặt một phần ký ức”.

Là người gắn bó với mảnh đất quê hương, ông Trương Thanh Tín, Trưởng phòng Kinh tế xã Lộc An cũng rất trăn trở. Trước năm 2010, xứ Truồi từng sở hữu hơn 10ha chè. “Điều buồn nhất là diện tích chè thu hẹp từng ngày. Trên những triền đất cũ, keo tràm mọc lên nhanh chóng, thay thế những vùng chè xanh thẳm ngày trước”, ông Trương Thanh Tín tiếc nuối.

Người dân “thương” cây chè, nhưng phải đối diện với nỗi lo cơm, áo, gạo, tiền, buộc họ phải làm phép so sánh: Một ngày công khai thác gỗ hay lột vỏ tràm kiếm được 300.000 đồng; còn một buổi hái chè, từ công hái, bó, đến mang ra chợ bán, chỉ được chừng 100.000 đồng. Nghề từng “làm vàng” bỗng trở thành nghề của sự cầm cự, của những người già còn luyến tiếc quá khứ.

Đầu ra chính là điểm khó của chè Truồi suốt nhiều năm. Chè tươi chỉ bán tại chợ dân sinh, hái thủ công, năng suất thấp. Muốn vào siêu thị hay kênh phân phối hiện đại, chè cần phải được chế biến, bảo quản được lâu. Với những người dân vốn quen với việc hái bán trực tiếp, công nghệ chế biến vẫn còn là điều xa vời. Cũng vì thế, những vườn chè cổ như tài sản của ký ức bao thế hệ đứng trước nguy cơ dần thu hẹp.

Theo ông Tín, hiện diện tích chè chỉ còn khoảng 5ha, giảm một nửa sau 15 năm. Đỉnh điểm là năm 2023, người dân rộ lên việc bán gốc chè: Mỗi gốc 500.000 đồng - 1 triệu đồng. Các cụ cao niên ở xứ Truồi luyến tiếc: Thời điểm ấy, thấy gốc chè bị đào lên, xót như thể cả một di sản quê hương bị thu nhỏ lại thành vài tờ tiền. Trên các đồi keo mới, những gốc chè già nằm lại, lặng lẽ và buồn bã như chứng nhân của một thời xanh biếc.

Chế biến sâu, nâng giá trị

Dẫu vậy, vẫn có những người đang lặng lẽ tìm đường “cứu” chè Truồi. Một trong số đó là ông Hoàng Viết Thắng. Khi nhiều người rời bỏ cây chè, ông lại bắt đầu hành trình chế biến chè sấy. Trong cơ sở sản xuất chè Truồi Ấn Lĩnh, máy móc được đầu tư. Lá chè được nhập về, phân loại, làm sạch, diệt men, vò, sấy, rồi phân loại lần nữa. Từng mẻ chè đóng gói thơm nồng. “Chè Truồi quý lắm nên cần được mở lối”, ông Thắng nói, không quên khẳng định sẵn sàng chia sẻ kiến thức, hướng dẫn bà con đầu tư máy móc. Ông tin, chỉ khi chè có thể đi xa hơn, người trồng mới giữ được nghề.

Không chỉ tìm đến giải pháp sấy chè, anh Bùi Nguyên Phúc, người luôn trăn trở với cây chè xứ Truồi còn chọn hướng đi táo bạo hơn. Thị trường hiện giá chè từ 7.000 - 10.000 đồng/kg, anh thu mua 15.000 đồng/kg để động viên người dân giữ lại những vườn chè cổ. Từ số chè ấy, anh nghiên cứu làm xà phòng, bột matcha, chè túi lọc - những sản phẩm hiện đại, tiệm cận nhu cầu của khách hàng. Anh Bùi Nguyên Phúc chia sẻ, khi quy trình hoàn chỉnh, anh bắt đầu làm thủ tục xin cấp phép để đưa sản phẩm ra thị trường.

Không chỉ dừng ở sản phẩm thương mại, một hướng mở khác cũng được anh Phúc đặt ra: Đưa chè Truồi vào du lịch trải nghiệm. Anh phân tích: Cảng Chân Mây, Bạch Mã, Thiền viện Trúc Lâm Bạch Mã… tất cả nằm trên tuyến thuận lợi. Nếu những vườn chè cổ được giữ lại, kết nối với tour tham quan, kể lại câu chuyện của chính người dân, chè Truồi không chỉ là nông sản mà sẽ là một phần của văn hóa. Khách châu Âu vốn mê những làng quê bình yên, những nghề truyền thống, biết đâu, từ những luống chè cũ, một điểm du lịch mới được hình thành.

Hiện nay, chính quyền địa phương đang kiên trì vận động bà con giữ cây chè như giữ nét đẹp truyền thống của họ. Bởi chè không chỉ là sinh kế, mà là ký ức, là dấu ấn của bao đời ông cha. Lâu nay, diện tích vùng trồng chè bị ảnh hưởng là bởi đầu ra sản phẩm bấp bênh. Khi chè Truồi tìm đi hướng đi mới, vươn ra khỏi các chợ truyền thống, người dân cũng sẽ sẵn sàng trở lại với cây chè, như trở về với ký ức mình từng lớn lên.

Bài, ảnh: HỮU PHÚC

Nguồn: https://huengaynay.vn/kinh-te/tim-huong-di-cho-che-truoi-160551.html