 |
| ThS Nguyễn Hoài Sơn. Ảnh: YÊN LAN |
Nhà nghiên cứu văn nghệ dân gian Nguyễn Hoài Sơn có ý tưởng thực hiện công trình này từ lâu vì nhận thấy sản vật ở vùng đất Phú Yên rất phong phú; nhiều sản vật đã trở thành đặc sản như xoài Đá Trắng, sò huyết Ô Loan, tôm hùm, ghẹ… Ông muốn đề cập đến sản vật Phú Yên thông qua góc nhìn của văn học dân gian, cụ thể là các câu ca dao. “Ca dao về sản vật tồn tại qua bao thời gian, điều đó cho thấy sản vật không chỉ có giá trị sử dụng mà còn mang yếu tố văn hóa. Không phải ngẫu nhiên mà sò huyết Ô Loan ngon. Không phải ngẫu nhiên mà xoài Đá Trắng là đặc sản. Những sản vật đó đã trải qua sự sàng lọc của thời gian. Nhiều sản vật do con người gieo trồng nhưng nếu thổ nhưỡng, khí hậu, đặc điểm sinh thái… không phù hợp thì sẽ không ngon và không được nhiều người biết đến. Như vậy, chính sản vật đã tự “phân vùng”, nói lên những giá trị về đất đai, khí hậu, kinh nghiệm sản xuất của người dân địa phương... Do đó, những sản vật được phản ánh qua ca dao đã chứa đựng tri thức về vùng đất, về con người”, nhà nghiên cứu văn nghệ dân gian Nguyễn Hoài Sơn chia sẻ.
Cuốn sách Sản vật Phú Yên trong ca dao dân gian dày gần 170 trang, gồm 3 chương: Khái quát về tỉnh Phú Yên, Sản vật thiên nhiên và Sản vật do con người tạo ra. Phần phụ lục tổng hợp, phân loại các sản vật Phú Yên trong ca dao và các thể loại có liên quan đến ca dao. ThS Nguyễn Hoài Sơn nói rằng ông đã suy nghĩ về bố cục cuốn sách và quyết định phân chia sản vật thành hai nhóm lớn: thứ nhất là sản vật có trong tự nhiên mà con người khai thác được, thứ hai là sản vật do con người tạo ra. Trong nhóm sản vật thiên nhiên, ông phân chia thành nhóm trên cạn và dưới nước, thực vật và động vật.
Về sản vật trên cạn, không thể không nhắc đến những sản vật nổi tiếng được ca dao lưu truyền:
Áng mây che ngọn núi Sầm,
Rủ nhau ta đến tìm trầm Phú Yên.
Núi cao còn có kiền kiền,
Giáng hương, gõ, trắc, khắp miền tiếng vang.
Ông Nguyễn Hoài Sơn chú giải: “Xưa kia ở Hòn Cồ, một ngọn núi thuộc địa bàn xã Ea Trol, huyện Sông Hinh có rừng cây gió khá lớn, người dân địa phương thường đến núi này tìm trầm và khai thác nhiều loại gỗ quý... Trầm hương và các loại gỗ như kiền kiền, giáng hương, gõ, trắc không dừng lại ở giá trị kinh tế cao mà có giá trị sử dụng rất lớn trong cuộc sống của người dân Phú Yên”.
 |
| Cuốn sách Sản vật Phú Yên trong ca dao dân gian. Ảnh: YÊN LAN |
Về động vật, nhiều người cao niên ở Phú Yên biết câu ca dao:
Thương em anh cũng muốn qua
Sợ cọp núi Lá, sợ ma Bãi Điều.
Về sản vật dưới nước, tác giả chia ra: sản vật nước ngọt, nước mặn - nước lợ. Sự phong phú về sản vật ở Phú Yên được thể hiện qua ca dao:
Quê tôi nhiều hói, nhiều bàu
Cho nên nhiều nếp, đầy nồi dễ đơm
Lại thêm nhiều tép nhiều tôm
Cá trê lắm ngạnh, xanh rờn ăn câu
Lúa nhiều lúa ở đồng Lau
Nếp nhiều, nếp những hói bàu gần sông
Đồng Ngoài lại có đồng Trong...
(Hói là những vũng nước sâu, diện tích nhỏ hơn bàu).
Sản vật nước mặn gồm vô số cá, tôm, sò, điệp. Dân gian có câu:
Cá ngon là cá Cù Mông
Gạo ngon là gạo ở đồng Phú Lương
Đối với sản vật do con người tạo, ông Nguyễn Hoài Sơn xếp thành các nhóm: sản vật nghề trồng trọt (lúa, bắp, khoai, sắn, các loại rau, hoa quả, đỗ); sản vật chăn nuôi (các loại gia súc, gia cầm); sản vật ẩm thực (các món ăn, thức uống, các loại bánh trái trong dịp lễ, tết, cưới hỏi, giỗ chạp) và sản vật từ các làng nghề truyền thống (nông cụ, ngư cụ, đồ gia dụng, những mặt hàng thủ công mỹ nghệ...).
Đọc những câu ca dao về sản vật, càng thấy yêu quê hương mình:
Tuy Hòa lắm lúa nhiều bông
Em về đây kết nghĩa cho thong dong con người
Hay:
Ngó lên Đất Đỏ nhiều bắp nhiều khoai
Ngó xuống Đồng Dài nhiều mía nhiều tranh.
Tình em như mắm Tiên Châu
Như đường Triêm Đức, như trầu Quang Minh
Ngày trước, người dân ở một số vùng thuộc Phú Yên có nghề trồng dâu nuôi tằm để ươm tơ dệt lụa. Dân gian có câu:
Em đi bỏ chiếu ai nằm
Bỏ dâu ai hái bỏ tằm ai băng?
Dâu già tằm nhỏ khó băng
Hỏi thăm em bậu làm ăn thế nào?
Nói về nghề truyền thống, không thể không nhắc đến nghề dệt lụa nức tiếng ở Ngân Sơn (An Thạch, Tuy An) một thời và nghề dệt chiếu.
Đất Cù Du là nơi chiếu tốt
Lãnh nào tốt bằng lãnh Ngân Sơn
Gần An Thạch là An Định - nơi có một số nghề truyền thống còn lưu giữ đến ngày nay. Các sản vật của An Định cũng đã đi vào ca dao:
Ai về An Định cùng anh
Có nghề đan thúng có làng cốm thơm...
ThS Nguyễn Hoài Sơn chia sẻ: “Sản vật Phú Yên trong ca dao dân gian phản ánh sự giàu có của vùng đất, là niềm tự hào của người dân đất Phú. Những lời ca dao dân gian này là di sản văn hóa phi vật thể quý báu, lưu giữ nhiều thông tin về sản vật, về tài nguyên thiên nhiên, về địa hình, địa mạo, đất đai, thổ nhưỡng, khí hậu, những tri thức dân gian chứa đựng các giá trị văn hóa, nhân văn do người dân xứ Nẫu tạo ra trong suốt chiều dài lịch sử khai phá và phát triển vùng đất”.
Tìm hiểu về các sản vật Phú Yên trong ca dao đồng nghĩa với việc khai thác được tri thức dân gian về vùng đất này và những kinh nghiệm sản xuất của người dân địa phương. Vận dụng tri thức dân gian kết hợp với điều kiện kinh tế, khoa học kỹ thuật hiện đại có thể giúp phát triển các sản vật thành thương hiệu của địa phương.
ThS Nguyễn Hoài Sơn (bút danh Hương Thanh, Hương Thao Trúc) sinh năm 1960, quê quán Phú Thọ, hiện sống cùng gia đình tại TP Tuy Hòa. Ông là hội viên Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Phú Yên, hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, hội viên Hội Nhà báo Việt Nam. Ông từng giữ cương vị Chủ tịch Liên hiệp Các hội khoa học và kỹ thuật tỉnh, Phó Giám đốc Sở TT&TT Phú Yên trước khi nghỉ hưu.
Sản vật Phú Yên trong ca dao dân gian là cuốn sách riêng thứ bảy của ThS Nguyễn Hoài Sơn, sau các cuốn sách: Truyện cổ Tuy Hòa (2001), Tuy Hòa - môi trường văn hóa và phát triển (2003), Di sản Văn hóa đá Phú Yên (2011), Tín ngưỡng dân gian làng biển Đông Tác (2011), Đá Bia huyền ảo (2013), Văn hóa dân gian làng cổ Hoành Lâm (2017) và Tục ngữ, câu đố, ca dao Tây Hòa - di sản văn hóa một vùng đất (2022). Ngoài ra, ThS Nguyễn Hoài Sơn còn là đồng tác giả, đồng chủ biên hàng chục cuốn sách về lịch sử, văn hóa.
Các công trình nghiên cứu văn nghệ dân gian thể hiện góc nhìn riêng, đầy thú vị của người nghiên cứu. Những công trình của ThS Nguyễn Hoài Sơn thấm đẫm tình yêu của ông đối với vùng đất này.
Tình yêu đó ẩn hiện trong từng trang sách Sản vật Phú Yên trong ca dao dân gian.
Nguồn: https://baophuyen.vn/van-nghe/202506/tinh-dat-tinh-nguoi-qua-trang-sach-66514e9/
![[Tin tức Hàng hải] Wan Hai Lines đầu tư 150 triệu USD để mua 48.000 container](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/402x226/vietnam/resource/IMAGE/2025/6/20/c945a62aff624b4bb5c25e67e9bcc1cb)
![[Infographic] Đảng bộ Bộ VHTTDL: Dấu ấn nhiệm kỳ 2020 - 2025](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/402x226/vietnam/resource/IMAGE/2025/6/22/058c9f95a9a54fcab13153cddc34435e)
Bình luận (0)