Bốn ngân hàng thương mại có vốn nhà nước: Cần gia cố vai trò dẫn dắt thị trường

Song hiện nay, vai trò dẫn dắt thị trường của nhóm này đang có xu hướng suy giảm. Vậy nguyên nhân do đâu và cần làm gì để gia cố vai trò dẫn dắt này?

Khách hàng giao dịch tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam. Ảnh: Quang Thái

Thị phần bị thu hẹp

Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước, nhóm 4 ngân hàng thương mại có vốn nhà nước gồm: Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank), Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam (VietinBank), Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank), Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) chiếm tỷ lệ lớn về tổng tài sản, với 42% toàn hệ thống.

Thống kê mới nhất, 4 ngân hàng này đạt tổng tài sản 9.360 nghìn tỷ đồng, được coi là kênh dẫn vốn quan trọng của cả nền kinh tế, với 43,5% tổng dư nợ tín dụng...

Các chuyên gia đánh giá, mặc dù có vai trò chủ lực trong cung ứng vốn và trung gian thanh toán, cũng như thực hiện các chính sách an sinh xã hội, nhưng vai trò của các ngân hàng thương mại nhà nước đang có xu hướng suy giảm tương đối so với khối ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân. Thực tế, nhóm này nắm giữ tới 42% tổng tài sản của toàn hệ thống tổ chức tín dụng nhưng quy mô vốn điều lệ lại chỉ chiếm 20%, trong khi nhóm ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân chiếm 45% tổng tài sản lại nắm giữ tới 65% tổng vốn điều lệ toàn hệ thống.

Rõ ràng, con số này đang cho thấy thị phần của nhóm ngân hàng có vốn nhà nước đang bị thu hẹp dần. Nếu như năm 2004, thị phần huy động vốn của ngân hàng thương mại nhà nước là 74% thì đến năm 2024 con số này chỉ còn 46%; tương ứng, thị phần tín dụng sụt giảm từ 76% xuống còn 46%.

Lý giải cho nguyên nhân của thực trạng này, các chuyên gia đều cho rằng, xuất phát từ hạn chế trong cơ chế hoạt động, cấu trúc quản trị còn phức tạp và sự cạnh tranh gay gắt. Ngoài ra, các ngân hàng có vốn nhà nước cũng bị hạn chế về cơ chế và hoạt động vì phải theo nhiều quy định, thủ tục hành chính phức tạp, dẫn đến khả năng phản ứng chậm với biến động của thị trường. Mô hình quản trị, dù đã được cải thiện, vẫn còn những hạn chế nhất định trong việc trao quyền quyết định và linh hoạt, điều này làm giảm khả năng cạnh tranh so với các ngân hàng tư nhân có cơ cấu tinh gọn hơn.

Đó là chưa kể các ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân có lợi thế trong việc đổi mới công nghệ, phát triển sản phẩm dịch vụ và chiến lược kinh doanh linh hoạt, đặc biệt là trong lĩnh vực ngân hàng số.

Cần trao quyền tự chủ

Theo Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, Thống kê - Ổn định tiền tệ, tài chính (Ngân hàng Nhà nước) Nguyễn Tất Thái, nguồn lực tài chính của các doanh nghiệp nhà nước chậm được khơi thông do quy định phân cấp, thẩm quyền đầu tư chưa thực sự trao quyền tự chủ. Quy trình tăng vốn cho các ngân hàng thương mại nhà nước lại càng khó khăn hơn, khiến năng lực tài chính không theo kịp tốc độ tăng trưởng tài sản.

Đại diện cả 4 ngân hàng thương mại có vốn nhà nước cũng có chung ý kiến: Vốn điều lệ “mỏng” đang đẩy nhóm ngân hàng thương mại có vốn nhà nước vào nhiều hệ lụy như áp lực lên hệ số an toàn vốn (CAR), tạo rào cản lớn trong việc đáp ứng các chuẩn mực quản trị rủi ro quốc tế.

Ngoài ra, quy mô vốn hạn chế khiến các ngân hàng "vướng" trần tín dụng, hạn chế dư địa tài trợ cho các dự án trọng điểm quốc gia do quy định khống chế giới hạn cho vay trên vốn tự có. Những kết quả trên cũng khiến vai trò dẫn dắt thị trường, tiên phong thực hiện các chính sách ưu đãi lãi suất hay hỗ trợ nền kinh tế gặp khó khăn.

Ông Nguyễn Tất Thái đề xuất, cần đẩy nhanh và mở rộng tỷ lệ cổ phần hóa đối với các ngân hàng thương mại nhà nước. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu lộ trình thoái bớt vốn nhà nước tại các ngân hàng đã cổ phần hóa, xem xét nới room (mức trần tỷ lệ sở hữu) cho nhà đầu tư nước ngoài để thu hút nguồn lực quốc tế.

Một vấn đề khác, đó là lộ trình tăng vốn điều lệ cho 4 ngân hàng thương mại nhà nước. Theo Chiến lược phát triển ngành Ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 và các quy định liên quan, tỷ lệ an toàn vốn của các ngân hàng thương mại phải đạt tối thiểu 10-11% vào năm 2025... Nếu không được tăng vốn điều lệ kịp thời, các ngân hàng thương mại nhà nước sẽ không thể bảo đảm hệ số CAR, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng mở rộng tín dụng cho các lĩnh vực ưu tiên như chuyển đổi số, kinh tế xanh, các dự án hạ tầng trọng điểm.

Theo nhiều chuyên gia cũng như đại diện các ngân hàng thương mại, nên ưu tiên cho phép các ngân hàng thương mại nhà nước giữ lại lợi nhuận sau thuế và sau trích lập các quỹ để tăng vốn thông qua hình thức trả cổ tức bằng cổ phiếu. Đồng thời, xây dựng cơ chế bổ sung vốn trực tiếp từ ngân sách nhà nước cho các ngân hàng có vai trò đặc biệt quan trọng.

Ngoài ra, cần phân định ranh giới rõ ràng giữa quản lý nhà nước, chức năng đại diện chủ sở hữu với quyền quản trị của doanh nghiệp, tránh tình trạng "vừa đá bóng, vừa thổi còi" hoặc hành chính hóa hoạt động kinh doanh.

Nguồn: https://hanoimoi.vn/bon-ngan-hang-thuong-mai-co-von-nha-nuoc-can-gia-co-vai-tro-dan-dat-thi-truong-724546.html