Câu chuyện Trà Kiệu

Di tích quốc gia thành Trà Kiệu hiện tại. Ảnh: Phi Thành

Sự thú vị của di tích khảo cổ học

Các tài liệu khảo cổ học (cùng với các tài liệu văn bia) đã cho thấy 4 điểm thú vị của Trà Kiệu. Đầu tiên, di tích khảo cổ Trà Kiệu là một kho tàng lịch sử và văn hóa vô giá, cung cấp những bằng chứng sống động về giai đoạn huy hoàng của vương quốc Champa.

Nơi đây là điểm hẹn của lịch sử, nghệ thuật và khảo cổ học, mang trong mình nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc. Thực tế đã chứng minh đến thời điểm hiện nay, di tích này đã ghi nhận 6 đợt khảo sát và mỗi đợt khảo sát đã làm rõ nhiều vấn đề, thậm chí đã củng cố hoặc đã cung cấp cứ liệu phải thay đổi nhận định trước đó.

Thứ hai, dựa trên các tài liệu khảo cổ học, văn bia và nghiên cứu của các học giả, Trà Kiệu được xác định là kinh đô đầu tiên của vương quốc Champa, tồn tại suốt gần 250 năm với tên gọi Simhapura (kinh thành Sư tử). Vị trí đắc địa của Trà Kiệu nằm trên một ngọn đồi thấp cạnh sông Thu Bồn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển một trung tâm chính trị, quân sự và văn hóa lớn. Đây là nơi các vị vua Chăm, tiêu biểu là vua Prakasadharma (thế kỷ 7) đã cai trị và đặt nền móng cho sự thịnh vượng của vương quốc.

Sau này, mặc dù kinh đô Champa đã di chuyển về các vùng đất phía nam, Trà Kiệu vẫn giữ vai trò chiến lược quan trọng.

453-202508132039022(1).jpeg — Cảnh quan đồi cho thấy nhà ở của người phụ trách khu vực thành cổ Trà Kiệu năm 1928. Nguồn: J.Y. Claeys

Vị trí của nó trên trục đường thủy nối liền hai trung tâm chủ chốt khác là Mỹ Sơn (trung tâm tôn giáo) và cảng thị cổ Hội An (trung tâm kinh tế), đảm bảo cho Trà Kiệu không bị lãng quên.

Trong các thế kỷ 8, 9 và 10, khu vực này tiếp tục là một trung tâm kinh tế và tôn giáo sầm uất, là điểm giao thoa của các luồng văn hóa, thương mại và tín ngưỡng. Sự phát triển này đã để lại một lớp trầm tích văn hóa phong phú, minh chứng cho sức sống bền bỉ của vùng đất này.

Thứ ba, từ các hiện vật điêu khắc và trang trí kiến trúc được tìm thấy, đặc biệt là những tác phẩm có niên đại từ thế kỷ 10, đã tạo nên một phong cách riêng biệt, tinh tế và đầy tính biểu cảm, được giới nghiên cứu gọi là phong cách Trà Kiệu.

Phong cách này được thể hiện qua các bức phù điêu, tượng thần và các chi tiết trang trí kiến trúc mang đậm dấu ấn Ấn Độ giáo nhưng đã được bản địa hóa mạnh mẽ, thể hiện sự sáng tạo của người nghệ nhân Chăm. Cùng giá trị thẩm mỹ cao, đây là nguồn tư liệu quý giá để tìm hiểu về tín ngưỡng, phong tục, quan niệm vũ trụ của người Chăm.

Thứ tư, Trà Kiệu không phải là một di tích đơn lẻ mà là quần thể phức hợp di tích khảo cổ, bao gồm các dấu tích của khu cư trú, thành lũy, các đền thờ và trung tâm chính trị. Các di vật được tìm thấy trong lòng đất và trên mặt đất có niên đại từ nhiều thời kỳ khác nhau trong suốt một thiên niên kỷ, từ thời kỳ tiền Chăm cho đến khi vương quốc Champa đã phát triển rực rỡ. Việc khai quật tại Trà Kiệu cung cấp cái nhìn toàn diện về sự phát triển của một đô thị cổ.

Và cũng chính vì tính phức hợp và đa tầng của di tích, việc nghiên cứu và xác định niên đại chính xác cho từng cấu trúc, từng hiện vật là một thách thức lớn.

Các nhà khoa học phải sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, từ phân tích địa tầng, so sánh phong cách nghệ thuật đến giải mã bia ký để có thể dựng nên bức tranh lịch sử đầy đủ và chính xác nhất. Di tích khảo cổ học Trà Kiệu là một ví dụ điển hình về tính phức tạp, sự xáo trộn địa tầng, đòi hỏi kiến thức liên ngành, nhất là bia ký và được thực hiện gần 100 năm từ lần khai quật khảo cổ học đầu tiền năm 1927.

Hiện trạng sau khai quật tại Trà Kiệu. Ảnh: Phi Thành

Trà Kiệu - Nơi quá khứ gặp gỡ tương lai

Di tích thành cổ Trà Kiệu được Bộ VH-TT&DL công nhận là di tích cấp quốc gia năm 2013. Điểm mấu chốt hiện nay là làm thế nào để di tích Trà Kiệu trở thành điểm đến văn hóa, lịch sử hấp dẫn?

Thiết nghĩ, có thể xây dựng trung tâm trưng bày hoặc bảo tàng mini ngay tại địa phương, giới thiệu các hiện vật, hình ảnh, câu chuyện về lịch sử kinh thành Trà Kiệu. Tổ chức các tour du lịch kết hợp tham quan các điểm di tích khác của Champa như Mỹ Sơn, Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng, để tạo thành tuyến du lịch văn hóa liên hoàn.

Cần khuyến khích các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, giáo dục gắn liền với di tích, như các chương trình tái hiện lịch sử, workshop về văn hóa Chăm, để di sản này trở nên sống động và gần gũi hơn với công chúng.

Trong bối cảnh phát triển công nghệ, cùng tính chất và thực trạng di tích Chăm, một ý tưởng đột phá là cần kết hợp di tích khảo cổ học Trà Kiệu với công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR).

Thay vì chỉ nhìn vào những phế tích, du khách sẽ được “sống lại” thời kỳ huy hoàng của vương quốc Champa. Trong đó, về lâu dài cần có một bảo tàng ảo 3D, cho phép du khách khám phá toàn bộ kinh thành Trà Kiệu một cách sống động ngay trên điện thoại hoặc máy tính.

Các công trình kiến trúc, hiện vật sẽ được tái hiện chi tiết và chân thực. Cùng với đó, khi tham quan thực tế tại di tích, du khách có thể sử dụng điện thoại để quét mã QR tại các điểm khảo cổ, hiển thị mô hình 3D của các đền đài, cung điện đã từng tồn tại ở đó, giúp họ dễ dàng hình dung hơn về tổng thể khu vực.

Có thể xây dựng một khu vực trải nghiệm VR, nơi du khách đeo kính VR và trở thành một người dân Champa cổ đại, đi dạo trên các con đường, tham gia các lễ hội và tận mắt chứng kiến cuộc sống xưa. Các công việc này cần có thời gian, nguồn lực đầu tư và tư nhân có thể tham gia thực hiện thành công nếu cơ quan quản lý tạo một hành lang pháp lý và hỗ trợ cần thiết.

Và Trà Kiệu sẽ là một nơi thú vị khi quá khứ gặp gỡ tương lai.

Các cuộc khai quật tại Trà Kiệu

Lịch sử nghiên cứu và khai quật tại Trà Kiệu đã diễn ra qua nhiều giai đoạn, với sự tham gia của cả các học giả trong và ngoài nước. Giai đoạn đầu tiên (1927-1928), cuộc khai quật được thực hiện bởi J.Y. Claeys, nhà khảo cổ học người Pháp thuộc Trường Viễn Đông Bác cổ. Nhiều hiện vật quý giá được tìm thấy tại lần khai quật này, sau đó được trưng bày tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm. Công trình của J.Y. Claeys đã đặt nền móng cho việc nghiên cứu sau này của Trà Kiệu. Tiếp đó, năm 1985 bắt đầu cuộc khai quật thứ 2. Tháng 2/1990 đến năm 2013 có thêm khoảng 5 đợt khai quật thám sát khác.

Nguồn: https://baodanang.vn/cau-chuyen-tra-kieu-3301443.html