Chuyện ở đầu nguồn Cu Đê

*Sông chảy ra cửa Cu Đê. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền*

Không chỉ là chứng nhân của bao biến thiên thời cuộc, dòng sông này còn ẩn chứa tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái, văn hóa độc đáo ở phía bắc thành phố Đà Nẵng.

Dấu ấn lịch sử văn hóa

Khởi nguồn từ sông Bắc và sông Nam thuộc dãy Trường Sơn, sông Cu Đê chảy qua địa phận xã Hòa Vang, phường Hải Vân rồi đổ ra Biển Đông ngay làng cổ Nam Ô.

Sách “Đại Nam nhất thống chí” từng ghi chép: “Ở cách huyện Hòa Vang 8 dặm về phía bắc có hai nguồn: một từ ngọn núi Đại Giáo Lao thuộc phủ Thừa Thiên, chảy đến đổ vào vực ngã ba, đấy là đường nước phía tây bắc nguồn Cu Đê, một ngọn từ núi Trà Ngạn ở trong Man chảy đến, cũng đổ vào vực ngã ba, đấy là nguồn nước phía tây nam nguồn Cu Đê; hai ngọn hợp lưu ở vực ngã ba, chảy qua xã Cu Đê, đến đây có nước sông Hoa Ổ chảy vào làm thành sông Cu Đê, đổ ra cửa biển Cu Đê”. Đây được xem là một trong những tuyến đường thủy quan trọng kết nối hai miền xuôi - ngược của xứ Quảng xưa.

Hơn ngàn năm trước, cư dân Champa với cái nhìn hướng biển đã sớm chọn vùng cửa sông Cu Đê làm nơi cư trú, canh tác và thờ tự. Ngày nay, ở làng Nam Ô vẫn còn phế tích tháp Chăm Xuân Dương cùng những giếng Chăm tồn tại hàng thế kỷ. Các nhà khảo cổ nhận định, tháp Xuân Dương được xây dựng vào thế kỷ 11, từng vừa là trung tâm tín ngưỡng, vừa là “ngọn hải đăng” chỉ đường cho thuyền bè người Chăm vượt sóng ra khơi.

*Sông Cu Đê chảy qua Hòa Bắc. Ảnh Huỳnh Văn Truyền*

Người dân làng Nam Ô còn lưu truyền câu chuyện về công chúa Huyền Trân (Đại Việt), vợ vua Chế Mân (Chiêm Thành), trên bước đường trở về “cố quốc” đã dừng chân ghé lại nơi đây. Đến thế kỷ 14, người Việt vùng Thanh - Nghệ theo bước chân Nam tiến đến lập nghiệp bên sông Cu Đê. Theo gia phả của tộc Phan làng Đà Sơn, ông Phan Công Thiên cùng các tộc họ Phan, Kiều, Đô, Nguyễn được vua Trần Dụ Tông cử vào vùng Hóa Châu khai khẩn dựng nên làng Trà Na, mở đầu cho hành trình khai phá vùng đất xứ Quảng.

Cùng với đó, vùng thượng nguồn Cu Đê ở Hòa Bắc lại là nơi cư trú của cộng đồng người Cơ Tu, chủ yếu di cư từ Tây Giang, Nam Giang đến sinh sống. Văn hóa cồng chiêng, gươl, điêu khắc, đan lát, dệt thổ cẩm, ẩm thực và lễ hội truyền thống cùng điệu múa tâng tung da dá, hát lý… đã tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc, tô điểm cho vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ hùng vĩ.

Trong dòng chảy lịch sử, sông Cu Đê còn ghi dấu nhiều sự kiện trọng đại. Năm 1635, nơi đây từng là cứ điểm quân sự quan trọng khi chúa Nguyễn Phúc Lan dẹp loạn Nguyễn Phúc Anh. Thời Tây Sơn, hành cung Trường Định bên bờ sông Cu Đê từng là nơi chúa Nguyễn Duệ Tôn và hoàng tôn Nguyễn Phúc Ánh (sau này là vua Gia Long) dừng chân trước khi xuôi vào Nam. Những chứng tích ấy đã khiến Cu Đê không chỉ là một dòng sông của thiên nhiên, mà còn là dòng sông của lịch sử dân tộc.

Dọc hai bên bờ sông hiện vẫn lưu giữ hàng loạt di tích kiến trúc cổ như đình Nam Ô, chùa Đà Sơn, miếu Bà Hàm Trung, tháp Chăm Xuân Dương, giếng vuông Nam Ô, mộ tiền hiền, nhà thờ tộc, nhà cổ rêu phong… Mỗi di tích là một mảnh ghép di sản độc đáo trong không gian văn hóa sông nước xứ Quảng.

Bức tranh thủy mặc

Bên cạnh giá trị lịch sử, sông Cu Đê còn sở hữu cảnh quan thiên nhiên kỳ thú, là “bức tranh thủy mặc” hiếm có ở Đà Nẵng. Từ thượng nguồn Tà Lang, Giàn Bí, dòng nước uốn lượn qua các dãy núi trập trùng, soi bóng cây rừng xuống mặt nước trong xanh.

*Một khu farm stay ở đầu nguồn Cu Đê. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền*

Về hạ du, sông mở ra khung cảnh yên bình mà kỳ vĩ với những xóm thôn, cánh đồng lúa, mía xen lẫn núi đồi, những chiếc thuyền con nằm gối đầu trên bãi, những giàn rớ lưới trên sông... Vẻ đẹp ấy khiến dòng Cu Đê trở thành địa điểm lý tưởng để phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng và du lịch trải nghiệm làng quê.

Hằng năm, người dân Hòa Bắc và Liên Chiểu thường tổ chức lễ hội đua thuyền trên sông Cu Đê. Đây không chỉ là hoạt động thể thao sôi nổi, mà còn là nghi thức tâm linh cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Từ vùng thượng lưu đến vùng hạ du Nam Ô, tài nguyên ẩm thực mang bản sắc dòng sông Cu Đê góp phần định hình thương hiệu ẩm thực riêng cho du lịch vùng này.

Du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng ven sông phát triển khá nhanh với sự xuất hiện của các khu du lịch sinh thái như Cu Đê Camping, Yên Retreat, Hòa Bắc Ecologde - Camping Space Art, Làng Mê Campsite...

Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân, du lịch sinh thái nơi đây mới chỉ dừng lại ở việc khai thác cảnh quan tự nhiên ven sông, làm các nông trại (farm) với hạng mục cơ sở vật chất tối giản nên hiệu quả kinh tế chưa cao, nhà đầu tư mặc dù có nguồn lực tài chính nhưng không thể đầu tư với quy mô lớn.

Để khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch sông Cu Đê, kết nối giữa miền xuôi với miền ngược, Đà Nẵng cần đầu tư đa dạng và hoàn chỉnh các bến tàu, điểm đến dọc sông Cu Đê gắn với các sản phẩm du lịch; thường xuyên tổ chức các sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch gắn với sông Cu Đê; hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư khai thác hiệu quả các điểm du lịch sinh thái, nông nghiệp nông thôn hai bên bờ sông...

Khi lịch sử và hiện tại được kết nối, Cu Đê sẽ có cơ hội “thức giấc” - trở thành điểm đến du lịch văn hóa sinh thái hấp dẫn của miền Trung.

Nguồn: https://baodanang.vn/chuyen-o-dau-nguon-cu-de-3313908.html