Đêm nay diễn ra siêu "trăng máu", ở Việt Nam có quan sát được?

(Dân trí) - Tối nay và rạng sáng mai (8/9), thế giới sẽ chứng kiến một trong những sự kiện thiên văn đẹp và rộng khắp, hoàn toàn có thể quan sát bằng mắt thường.

Đó là hiện tượng nguyệt thực toàn phần, thường được gọi là “trăng máu”.

Theo Hội Thiên văn Hà Nội (HAS), toàn bộ quá trình nguyệt thực kéo dài khoảng 5 giờ 27 phút, trong đó pha toàn phần (thời điểm Mặt Trăng hoàn toàn chìm trong bóng Trái Đất) sẽ kéo dài trong 82 phút.

Đặc biệt, lần nguyệt thực này diễn ra trong khoảng 2-6 ngày trước khi Mặt Trăng đạt cận địa (điểm gần Trái Đất nhất trong quỹ đạo), khiến Mặt Trăng trông to và sáng hơn bình thường. Vì vậy, nó còn được gọi là siêu trăng máu, đánh dấu một sự kết hợp thiên văn hiếm thấy.

Vì sao gọi là “trăng máu”?

Khái niệm “trăng máu” bắt nguồn từ cách Mặt Trăng đổi màu trong giai đoạn toàn phần của nguyệt thực. Khi Mặt Trăng đi vào bóng tối (umbra) của Trái Đất, ánh sáng trực tiếp từ Mặt Trời không thể chiếu tới bề mặt Mặt Trăng.

Tuy nhiên, một phần ánh sáng vẫn len lỏi xuyên qua bầu khí quyển Trái Đất trong một hiện tượng khoa học được gọi là "tán xạ Rayleigh". Đây cũng chính là nguyên nhân khiến bầu trời ban ngày có màu xanh lam, và hoàng hôn có màu đỏ rực.

Lý giải khoa học về hiện tượng trăng máu xảy ra trong quá trình nguyệt thực toàn phần (Ảnh: Science Alert).

Phần ánh sáng đỏ-cam này sau khi được khúc xạ vào bóng Trái Đất, chiếu tới Mặt Trăng và tạo nên sắc đỏ đặc trưng. NASA giải thích rằng đây là lý do Mặt Trăng chuyển sang màu đỏ, đôi khi sẫm đến mức cam hoặc nâu gạch, khiến giới quan sát đặt tên cho hiện tượng này là “blood moon” – hay trăng máu.

Ý nghĩa của mặt trăng máu trong văn hóa dân gian

Theo thời gian, bên cạnh vẻ đẹp thị giác, trăng máu từ lâu đã gắn liền với nhiều tầng ý nghĩa trong văn hóa và khoa học. Trong văn hóa dân gian phương Tây, trăng máu đôi khi được coi là điềm báo thay đổi, thậm chí là gắn liền với các truyền thuyết về sự huyền bí.

Ở phương Tây, người ta tin rằng mỗi khi Mặt Trăng chuyển sang màu đỏ, đó là điềm báo của chiến tranh, dịch bệnh hay tận thế, thậm chí trong Kinh Thánh cũng từng nhắc đến “Mặt Trăng hóa đỏ như máu” như một dấu hiệu của ngày phán xét.

Người Maya lại xem nguyệt thực là cảnh tượng con báo trời nuốt chửng Mặt Trăng, buộc con người phải cầu khẩn, gõ trống hay tạo âm thanh lớn để xua đuổi linh thú.

Nhiếp ảnh gia ghi lại toàn bộ các pha của nguyệt thực toàn phần diễn ra ngày 20/12/2010 (Ảnh: NASA).

Trong thần thoại Trung Hoa, truyền thuyết kể rằng con rồng khổng lồ nuốt Mặt Trăng, khiến ánh sáng biến mất, và chỉ khi người dân làm lễ cúng tế thì Mặt Trăng mới được trả lại.

Người Viking vùng Bắc Âu lại cho rằng cặp sói Sköll và Hati đuổi bắt Mặt Trăng, khi nguyệt thực xảy ra tức là chúng đã cắn trúng và nhuộm đỏ bầu trời.

Ở châu Phi, một số bộ tộc tin rằng trăng máu là dấu hiệu linh hồn tổ tiên nổi giận, còn tại một số vùng Nam Mỹ, nó được xem là lời cảnh báo về cái chết hoặc sự biến đổi sắp tới.

Tại Đông Á, nhiều cộng đồng coi nguyệt thực là biểu tượng của sự luân hồi, nhắc nhở về tính chu kỳ của tự nhiên.

Ngày nay, các nhà khoa học khai thác trăng máu như một “phòng thí nghiệm tự nhiên”. Khi ánh sáng Mặt Trời đi qua bầu khí quyển Trái Đất trước khi chiếu đến Mặt Trăng, các đặc điểm về bụi, hơi nước, mức độ ô nhiễm có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sắc độ đỏ của Mặt Trăng.

Nhờ đó, các quan sát nguyệt thực giúp cung cấp dữ liệu để nghiên cứu về khí quyển Trái Đất và biến đổi khí hậu. GS. Noah Petro, nhà khoa học Mặt Trăng tại NASA, từng nhấn mạnh: “Mỗi lần nguyệt thực là một cơ hội để nhìn vào chính Trái Đất qua lăng kính phản chiếu trên Mặt Trăng”.

Ở Việt Nam có quan sát được không?

Theo Hội Thiên văn Hà Nội, châu Á và châu Úc sẽ là những khu vực may mắn quan sát nguyệt thực từ sau nửa đêm đến trước bình minh ngày 8/9 (Ảnh: HAS).

Tại Việt Nam, người yêu thiên văn có thể bắt đầu quan sát khi Mặt Trăng dần đi vào bóng nửa tối, nhưng giai đoạn ấn tượng nhất là từ khoảng 2h đến gần 4h sáng, khi hiện tượng toàn phần diễn ra. Vào thời điểm này, Mặt Trăng sẽ mang màu đỏ cam rực rỡ, nổi bật giữa bầu trời cuối đêm.

Tuy nhiên, việc quan sát có thuận lợi hay không còn phụ thuộc vào điều kiện thời tiết. Nếu bầu trời nhiều mây hoặc mưa, khả năng chiêm ngưỡng bằng mắt thường sẽ bị hạn chế.

Các nhà thiên văn học khuyến nghị người quan sát nên chọn nơi thoáng đãng, ít ánh sáng nhân tạo để có trải nghiệm trọn vẹn nhất. Trái ngược với châu Á, châu Mỹ sẽ không thể quan sát hiện tượng này vì Mặt Trăng nằm dưới đường chân trời trong suốt thời gian nguyệt thực.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/dem-nay-dien-ra-sieu-trang-mau-o-viet-nam-co-quan-sat-duoc-20250907084126988.htm