Di sản hát bả trạo cần được bảo tồn

Nỗi lo tìm người kế cận

Hát bả trạo một là loại hình nghệ thuật dân gian mang yếu tố tâm linh có từ lâu đời, thường diễn ra trong các lễ cầu ngư hoặc ngày hội đại đoàn kết toàn dân tộc hàng năm ở các làng chài ven biển thuộc các xã Tam Xuân, Tam Anh, Núi Thành, Tam Hải (thành phố Đà Nẵng). Hát bả trạo còn có tên gọi khác là chèo bả trạo, hò hầu linh, hò đưa linh...

Nghệ thuật này được bắt nguồn từ việc cư dân ven biển làm lễ tế cá Ông khi hát bả trạo có kèm động tác múa biểu hiện các thao tác của ngư dân hành nghề đánh bắt hải sản trên biển. Mục đích của nghi lễ hát bả trạo của cư dân làng chài là cầu cho mưa thuận gió hòa, trời yên biển lặng, tôm cá đầy khoang, đem lại sự ấm no, hạnh phúc cho mọi người.

Nghệ thuật hát bả trạo rất độc đáo với những tình tiết sống động, cuốn hút người xem. Các diễn viên tái hiện từng hành động trong cả quá trình của một ngư dân ra khơi đánh bắt. Đội hình tham gia hát bả trạo gồm: Tổng mũi (còn gọi là Tổng tiền), Tổng khoan (Tổng thương) và người chỉ huy con thuyền là Tổng lái (còn gọi là Tổng hậu) và các thành viên từ 10 đến 16 người (còn gọi là trạo).

*Đón bằng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia hát bả trạo. Ảnh: VĂN PHIN*

Trong 3 “Tổng” của loại hình hát bả trạo thì Tổng mũi là khó diễn xuất nhất. Người ở vị trí này được xem là đoàn trưởng kiêm tổng chỉ huy, phải có năng khiếu, giọng tốt, sành dân ca và niềm say mê nghệ thuật bả trạo. Tuy nhiên, hiện tại việc đi tìm người Tổng mũi trẻ để hát bả trạo là rất khó khăn.

Tại thôn Xuân Tân (xã Tam Anh) có cụ ông Lê Văn Minh (đã mất năm 2024) được biết đến là một Tổng mũi kỳ cựu. Từ những năm 1970, ông đã đi khắp làng quê vùng duyên hải Nam Trung Bộ để sưu tầm, tìm hiểu, học tập loại hình hát bả trạo. Khi về quê nhà, ông thành lập đội bả trạo rồi tập luyện và trình diễn tại các lễ hội cầu ngư ở nhiều làng chài.

Trước đây, được sự hỗ trợ của ngành văn hóa - thông tin huyện Núi Thành (cũ), cụ Minh đã thành lập được 2 đội hát bả trạo trẻ với những thành viên là các em học sinh THCS, THPT. Qua tập luyện, đội hát bả trạo của cụ đã đi biểu diễn tại nhiều lễ hội cầu ngư quanh vùng. Thực tế những thành viên hát bả trạo trẻ dễ tìm, nhưng các “Tổng” thì rất ít người đảm nhận được. Có 2 người đã được “truyền nghề” Tổng mũi, nhưng họ không gắn bó với hát bả trạo vì lý do phải lo mưu sinh.

Cần đầu tư xứng tầm

Nhiều năm trước, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam (cũ) có hỗ trợ mỗi năm 4 triệu đồng cho đội hát bả trạo xã Tam Hòa (cũ). Tuy nhiên, với số tiền này, trừ chi phí cho mỗi lần đi biểu diễn, còn lại chi cho 16 thành viên rất khó duy trì các hoạt động liên quan. Thời gian qua, đội hát bả trạo ở đây hoạt động thưa thớt dần. Một số làng chài ở xã Tam Xuân khi tổ chức lễ cầu ngư hoặc ngày đại đoàn kết toàn dân tộc thường phải thuê đội hát bả trạo tận Hội An.

*Đội hát bả trạo thôn Xuân Tân, xã Tam Anh. Ảnh: VĂN PHIN*

Ông Nguyễn Anh Tuấn, thôn Xuân Tân (xã Tam Anh) cho biết: “Cụ Lê Văn Minh đã mất, hiện tại địa phương còn một số người đã học được nghệ thuật diễn xuất hát bả trạo, đảm nhiệm được vai các “Tổng”. Tuy nhiên, cần được quan tâm vận động tổ chức lại bài bản, nếu không hát bả trạo sẽ mai một”.

Hiện nay, việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật dân gian hát bả trạo gặp không ít khó khăn. Điều đáng lo là hầu hết người trẻ thờ ơ hoặc không có điều kiện tiếp xúc với loại hình nghệ thuật này. Họ chưa nhận thức đầy đủ về giá trị của di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia - hát bả trạo. Do vậy, việc trao truyền loại hình nghệ thuật hát bả trạo cho thế hệ trẻ khó thực hiện được.

Bên cạnh đó, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, công tác bảo tồn, phát triển các di sản văn hóa nói chung, di sản văn hóa phi vật thể hát bả trạo nói riêng ở xã Tam Xuân, Tam Anh, Núi Thành, Tam Hải đang cần được UBND thành phố và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch quan tâm bằng những giải pháp cụ thể.

Theo đề xuất trước đây của huyện Núi Thành (cũ), ngành văn hóa cấp trên quan tâm nghiên cứu, giúp đỡ địa phương phục dựng di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn, đặc biệt là nghệ thuật hát bả trạo; có chính sách hỗ trợ người tham gia đào tạo và trực tiếp biểu diễn loại hình nghệ thuật đặc sắc này, tiến tới xây dựng đề án bảo tồn và phát huy loại hình di sản văn hóa phi vật thể hát bả trạo ở các địa phương phía nam thành phố Đà Nẵng.

Nguồn: https://baodanang.vn/di-san-hat-ba-trao-can-duoc-bao-ton-3306184.html