Ghe nan mùa cũ

Nước lũ dâng cao ở địa bàn xã Thượng Đức. Ảnh: CÔNG TÚ — Vùng rốn lũ. Ảnh: Công Tú

Đêm trăng sáng, ba trải lạt ngồi đan giữa sân. Ngày mưa, ngọn đèn nhỏ chong cùng. Tiếng lạch cạch quen tai, mùi tre ngâm thum thủm… quyện trong tiếng ú ớ mơ ngủ của mấy chị em tôi.

Vị quê

Quê tôi là xứ đồng rốn lũ hạ du Thu Bồn. Hầu như năm nào cũng có vài cơn lụt. Mỗi mùa gió chướng, mưa to ngập đồng, ghe nan trở thành vật dụng không thể thiếu.

Những tay đan như ba tôi, trong nhà thường có đến 2 chiếc ghe, một nhỏ gọn đủ cho vài người, dùng để bơi đồng, bủa lưới, cắt cỏ, lùa vịt… khi nước về, còn chiếc kia to hơn, sức chứa trên dưới 10 người. Đây là những chiếc ghe đặc biệt, được đan đát, chăm sóc kỹ lưỡng.

Mùa nắng, chúng được úp cất ở nơi khô ráo. Khi lụt lớn, ba phải nhờ hàng xóm hè nhau mới “hạ thủy” được. Ông nói, một chiếc ghe đẹp, bơi tốt không nằm ở chỗ to, nhỏ, mà phải là sự cân bằng, đằm tay lái nhưng có độ vút mũi, vượt sóng.

Từ việc đầu tiên là lựa chọn loại tre, đến thời gian ngâm, phơi tre rồi đến công đoạn chính thức là chẻ nan, đan mê, lận be, cạp vành cho đến khâu hoàn tất là trét dầu rái… luôn đòi hỏi người thợ tay nghề dạn dày, tỉ mẩn, cẩn trọng trong từng chi tiết.

Ngày ấy, làng tôi có rất nhiều tre. Ngay trong vườn nhà có đến mấy lùm tre xanh tốt. Tre đan là những cây tre đực to khỏe, đặc ruột, thẳng thớm, không bị sâu mọt ở các mắt lóng. Hầu hết chúng đã được ba để mắt tới khi còn thân non, có đánh dấu ngày tháng ở phần gốc.

Sau khi được đốn hạ, tre được cột thành từng bó lớn và đem ngâm xuống bùn nước ở cái đìa sau nhà. Đủ tháng đủ ngày, ba cho vớt lên, phơi phóng cho ráo nước.

Tre ngâm rất nặng mùi, người lạ ngửi phải chắc rất khó chịu, nhưng với người dân quê tôi, đó cũng là một vị quê nồng đậm đẵm ướt nhớ thương trong hành trang của những đứa con xa nhà. Từ những thân tre chắc khỏe, dẻo dai ấy, ba tôi cẩn thận chẻ thành những lạt nan đều đặn, rồi tiếp tục đem phơi nắng, thui sơ qua lửa rơm. Khi số nan ước lượng đủ dư cho một cái ghe theo dự tính, ông bắt tay vào việc đan phần thân, còn gọi là mê ghe.

Ở xứ này, có rất nhiều thứ được làm bằng tre, từ cái cối xay lúa cũ kỹ đến những thứ luôn được thay thế, làm mới hằng năm như gàu giai tát nước, nong, nia, thúng, mủng, dừng, sàng, rổ, rá, giỏ, đòn gánh…

Những người già ngồi đan tre trước hiên nhà. Ảnh: Nguyễn Điện Ngọc

Theo con nước lớn

Kỹ thuật đan đát tạo một chiếc ghe nan đều giống nhau, nhưng tùy vào từng con nước, tùy vào công dụng mà có những cách lận be ghe khác nhau. Ghe lớn xứ đồng chủ yếu dùng để chuyên chở người, vật trong mùa nước lụt nên lòng ghe rộng, sức chứa lớn, đi đằm, khác với ghe chuyên dụng chở khách đò ngang vượt sông hay ghe đò dọc, càng khác xa những chiếc ghe ở các vùng nước chảy xiết khác.

Công đoạn cuối cùng là trét rái. Mùa nắng, tôi vẫn gặp trên các đường làng những người gánh hoặc chở các thùng dầu rái đi bán.

Nhưng ba tôi mỗi khi chuẩn bị trét ghe, ông thường đạp xe lên tới tận chợ Bến Dầu bên dòng Vu Gia của vùng Đại Lộc (cũ). Từ sáng sớm ông đã lên đường và đến sẩm tối mới trở về nhà. Hai bên yên sau của chiếc xe đạp cọc cạch là hai thùng dầu rái to tướng, bên trên là một mớ những cuộn sợi mây.

Ba nói dầu rái cũng như sợi mây ở Bến Dầu trong vùng này là tốt nhất. Phải lên tận đó, tự tay lựa chọn thì ông mới yên tâm cho việc phủ rái chiếc ghe, bởi nó cũng là một yếu tố quan trọng quyết định đến tính mạng và tài sản của người dân vùng lũ.

Ôi ba tôi và những chiếc ghe nan! Dáng ba ngồi lom khom và đôi tay thoăn thoắt miệt mài với những nan đan. Mỗi mùa lụt lớn, thấp thỏm chong đèn canh nước, điếu thuốc lá trên môi ba cứ rít liên tục, con nước bạc ngoài sân như hằn sâu lên trán ông những gợn sóng nhấp nhô…

Khi tôi viết những dòng này, quê tôi vừa đối mặt với những cơn lũ dữ. Nhà tôi, và cả vùng quê tôi, không còn thấy bóng dáng của những chiếc ghe nan, thi thoảng vài nhà có sắm chiếc ghe nhôm nho nhỏ. Lũ lụt ngày càng dữ dằn hơn trước nhưng những chiếc ghe nan đã theo ba tôi và những người bạn của ông trôi về mùa rất cũ!

Nguồn: https://baodanang.vn/ghe-nan-mua-cu-3313838.html