Hai chỉ tiêu đặc biệt

Cấp tỉnh có 2 chỉ tiêu: Tổng sản phẩm GRDP bình quân đầu người (GRDP/người) và Thu nhập bình quân đầu người (TN/người) có thể nói là khá đặc biệt. Vì trong hàng trăm chỉ tiêu kinh tế - xã hội, hai chỉ tiêu này không những tính bình quân đầu người mà còn so sánh với mặt bằng chung của vùng và cả nước. Hơn nữa, giữa 2 chỉ tiêu hay có sự nhầm lẫn, coi GRDP/người là TN/người, trong khi bản chất hai chỉ tiêu này là khác nhau.

1. Nhận diện chỉ tiêu

Thu nhập theo nghĩa chung nhất là khoản của cải tính bằng tiền mà chủ thể cá nhân, doanh nghiệp hoặc một nền kinh tế, một địa phương hay một quốc gia nhận được trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm. Tùy từng chủ thể, thu nhập bao gồm một hoặc một số yếu tố sau đây: (1) Tiền lương, tiền công, (2) Thuế sản xuất (đã trừ đi phần nhà nước hỗ trợ sản xuất); (3) Khấu hao, lợi nhuận; (4) Thu nhập hỗn hợp (của các hộ sản xuất nông nghiệp và phi nông nghiệp); (5) Thu nhập khác (chuyển nhượng tài sản, lợi tức, cổ tức, quyền sở hữu trí tuệ, lương hưu, trợ cấp xã hội, quà tặng...).

Như vậy, dưới góc độ thu nhập thì GRDP của tỉnh Sơn La cũng là thu nhập, nhưng là thu nhập của nền kinh tế, được làm ra trong địa bàn tỉnh, không phân biệt sở hữu của người trong tỉnh hay ngoài tỉnh, hay người nước ngoài. Cả GRDP và GRDP/người đều bao gồm 4 yếu tố:(1) Tiền lương, tiền công, (2) Thuế sản xuất, (3) Khấu hao, lợi nhuận, (4) Thu nhập hỗn hợp, nhưng không bao gồm khoản (5) Thu nhập khác. GRDP phản ánh quy mô, tiềm lực nền kinh tế của tỉnh và GRDP/người phản ánh mức độ phát triển của nền kinh tế. GRDP và GRDP/người là theo năm, được tính toán trên cơ sở dữ liệu thống kê có sẵn.

TN/người của tỉnh lại khác, đó là thu nhập dân cư, bao gồm 3 khoản: (1) Tiền lương, tiền công, (4) Thu nhập hỗn hợp và (5) Thu nhập khác, nhưng không bao gồm khoản (2) Thuế sản xuất và khoản (3) Khấu hao, lợi nhuận. Thu nhập/người  trực tiếp phản ánh mức sống của người dân. Nó được điều tra mẫu định kỳ, tính theo tháng, từ đây có thể quy ra năm. 

Cần chú ý một số yếu tố có giá trị lớn  được tính và không được tính vào GRDP hay thu nhập của tỉnh. Mấy năm gần đây, hàng năm, nguồn ngân sách Trung ương chuyển giao cho Sơn La khá lớn (trên 16 ngàn tỷ đồng, chiếm trên dưới 75% thu ngân sách của tỉnh), nhưng nguồn này không được tính vào GRDP của tỉnh, vì GRDP là tổng giá tri sản phẩm mới làm ra trên địa bàn, không bao gồm khoản chuyển giao của Trung ương. Một yếu tố khác là lao động xuất cư. Tỉnh Sơn La ngày càng có nhiều lao động đi làm ăn ở các tỉnh khác, hiện đã có đến hàng vạn người. Kết quả lao động của họ tính cho GRDP của tỉnh nhập cư mà không tính cho Sơn La. Chỉ có phần tiền thu nhập họ gửi về nhà mới tính cho thu nhập dân cư của tỉnh. 

Như vậy, GRDP/người và TN/ người có phần giống nhau là đều bao gồm 02 yếu tố tiền lương, tiền công và thu nhập hỗn hợp. Nhưng điểm khác biệt lớn là GRDP/người bao gồm các yếu tố thuế, khấu hao, lợi nhuận, còn TN/người không có. Ngược lại, TN/người có yếu tố thu nhập khác, mà GRDP không có. 

GRDP và GRDP/người thuộc nhóm chỉ tiêu tài khoản quốc gia. Còn TN/người thuộc nhóm chỉ tiêu mức sống dân cư. TN/người  thường nhỏ hơn đáng kể, khoảng trên dưới 40% so với GRDP/người. Mức độ chênh lệch tăng giảm là do từng giai đoạn phát triển của đất nước và từng tỉnh. Mặt khác, chỉ có TN/người  mới phân hóa theo các nhóm chủ thể (theo thành thị, nông thôn, theo giới tính chủ hộ, theo các vùng kinh tế, theo nguồn thu), có hệ số bất bình đảng thu nhập của cả nước và từng địa phương. 

2. Sử dụng chỉ tiêu.

GRDP/người và TN/người tuy có một số yếu tố như nhau, nhưng khác nhau cả về phân loại nhóm chỉ tiêu, bản chất, nội hàm và quy mô, cách tính. Do đó cần tránh sử dụng trùng, lẫn lộn bình quân đầu người giữa GRDP và TN. Chính xác nhất là sử dụng nguyên cụm từ “GRDP bình quân đầu người”, hoặc “thu nhập bình quân đầu người theo GRDP”. Mặt khác, chỉ tiêu “thu nhập bình quân đầu người” nếu gọi là “thu nhập dân cư bình quân đầu người” thì cũng rõ ràng hơn.  

GRDP/người không chỉ là chỉ tiêu thống kê, mà còn là chỉ tiêu cơ bản trong quy hoạch phát triển của tỉnh đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, trong kế hoạch phát triển kinh tế xã hội hàng năm và 5 năm của tỉnh và trong nghị quyết các kỳ đại hội Đảng bộ tỉnh. Phương pháp đánh giá truyền thống lấy kết quả thực hiện với chỉ tiêu đặt ra, theo góc nhìn nội bộ có khi tăng, nhưng so với mặt bằng chung của vùng và cả nước thì lại thụt lùi. Ngày nay, tỉnh nào cũng có xu hướng cạnh tranh phát triển, GRDP bình quân đầu người được coi là chỉ tiêu cơ bản trong thứ hạng phát triển của tỉnh trong vùng và trong cả nước. Do đó, để có thêm góc nhìn, Chính Phủ đã quyết định (QĐ 288/2022/QĐ-TTg về khung đánh giá kinh tế xã hội cấp tỉnh), từ năm 2022, cả hai chỉ tiêu bình quân đầu người về GRDP và TN hàng năm và 5 năm của cấp tỉnh đều được so sánh với cả nước và vùng. Đây là vấn đề mới cần được quan tâm cập nhật và áp dụng vào việc đánh giá tình hình kinh tế-xã hội của tỉnh.

GRDP/.người chỉ tính đến cấp tỉnh, còn TN/người tính đến cấp huyện, cấp xã. Cấp huyện và cấp xã không tính GRDP, nên TN/người là một trong những chỉ tiêu cơ bản về phát triển kinh tế xã hội và là chỉ tiêu cơ bản để đánh giá xã mức độ đạt chuẩn nông thôn mới của các xã. Theo chủ trưởng của Trung ương, cấp huyện tới đây sẽ bỏ, cấp xã sẽ được sát nhập quy mô lớn hơn. Chỉ tiêu TN/người càng trở nên quan trọng đối với cấp xã. Trước đây, các huyện lấy chỉ tiêu TN/người là một trong những chỉ tiêu cơ bản để phấn đấu về thứ hạng phát triển trong tỉnh. Bây giờ cấp xã sử dụng chỉ tiêu này không chỉ để đánh giá mức độ xã đạt chuẩn nông thôn mới, mà còn để phấn đấu về thứ hạng phát triển trong tỉnh.

Thực tế cũng đạt ra yêu cầu về độ chính xác, đáng tin cậy của số liệu tính toán. Trước năm 2017, cấp tỉnh tự tính toán và công bố số liệu GRDP. Do nhiều yếu tố (phương pháp, trình độ và cả sức ép thành tích), nên độ chính xác GRDP cấp tỉnh chưa thực sự bảo đảm (Tổng GRDP các tỉnh cao gấp trên dưới 1,7 lầ GDP cả nước). Sau năm 2017 đến nay, số liệu GRDP cấp tỉnh do Tổng cục thống kê thẩm định, điều chỉnh và thống nhất công bố nên độ tin cậy cao hơn. Số liệu TN/người do ngành thống kê địa phương và cấp xã cùng các hộ phối hợp chọn mẫu để khảo sát và tính toán (trên cơ sở quy định và hướng dẫn của Tổng cục Thống kê) cũng đặt ra những vấn đề tương tự đáng quan tâm về phương pháp, trình độ và cả sức ép thành tích. 

3. Tỉnh Sơn La trong vùng TD&MNPB và cả nước.

GRDP/người của tỉnh Sơn La có xu hướng được cải thiện ổn định, nhưng thứ hạng cải thiện chậm hơn, vẫn đang đứng ở tốp thấp của vùng và cả nước. Đó là do tăng trưởng GRDP của tỉnh thấp hơn và và chưa ổn định bằng mặt bằng chung của vùng và cả nước, trong khi tỷ lệ tăng dân số tự nhiên của tỉnh lại cao hơn. TN/người và thứ hạng của tỉnh cũng vậy, có xu hướng cải thiện, nhưng thứ hạng vẫn đang ở tốp thấp nhất. Thứ hạng của tỉnh về TN/người thấp hơn thứ hạng GRDP/người( 3-4 bậc). Tỷ lệ bình quân đầu người của tỉnh về thu nhập so với GRDP  có xu hướng được cải thiện, mức độ chênh lệch đã giảm sâu, nhưng vẫn thấp hơn vùng và cả nước. 

Trong hành trăm chỉ tiêu kinh tế xã hội, duy nhất chỉ tiêu TN/người có hệ số bất bình đẳng thu nhập (GINI), được hiểu nôm na là sự phân hóa thu nhập giữa các nhóm từ thấp đến cao. Theo chuẩn của thế giới, có giá trị từ 0 đến 1, được xếp 3 hạng: dưới 0,4 là thấp, từ 0,4-0,5 là trung bình, trên 0,5 là cao. Việt Nam hiện dưới 0,4 thuộc tốp thấp, vùng  TD&MNPB và tỉnh Sơn La trên 0,4, thuộc tốp trung bình. Cũng như cả nước và vùng, GINI của  tỉnh Sơn La có xu hướng tích cực, giảm dần, đồng thời thứ hạng cũng có xu hướng được cải thiện, nhưng vẫn ở tốp cuối của vùng và cả nước./ 

Phan Đức Ngữ

Nguồn: https://sonla.dcs.vn/tin-tuc-su-kien/noi-dung/hai-chi-tieu-dac-biet-5494.html