Học tốt, hành giỏi vẫn thu nhập thấp và bài toán ngược cho giáo dục đại học

Năm 2025, Trường Đại học Y Hà Nội có 46/1.070 sinh viên tốt nghiệp loại giỏi, chiếm 4,3%. Trong khi đó, tại Trường Đại học Ngoại thương, đợt tốt nghiệp tháng 4 có gần 80% trong số 1.300 sinh viên đạt mức giỏi và xuất sắc. Tương tự, Đại học Kinh tế quốc dân ghi nhận một nửa trong 4.610 sinh viên đạt loại xuất sắc năm nay.

Những “con số biết nói” ấy đã chỉ ra sự mất cân bằng trong chuẩn đầu ra giữa các khối ngành đào tạo thuộc hệ thống giáo dục đại học những năm gần đây.

Điểm chuẩn ngành Y thường dao động từ 17 đến 28 điểm, thuộc top những trường có điểm chuẩn cao nhất mỗi mùa tuyển sinh. Ngành Y cũng nổi tiếng với chương trình học nặng và khó. Sinh viên phải học 4-6 năm với khối lượng kiến thức đồ sộ và thực hành lâm sàng liên tục tại bệnh viện.

Việc chấm điểm ngành Y rất khắt khe, đòi hỏi sinh viên phải toàn diện, giỏi lý thuyết - tốt thực hành. Chuẩn đánh giá nghiêm ngặt này vừa là áp lực, vừa là bảo chứng chất lượng cho tấm bằng bác sĩ của mỗi sinh viên y khoa.

Học tốt, hành giỏi vẫn thu nhập thấp và bài toán ngược cho giáo dục đại học - 1 — Sinh viên Trường Đại học Y Hà Nội trong lễ tốt nghiệp năm 2025 (Ảnh: HMU).

Trong khi đó, sinh viên các trường kinh tế được áp dụng phương thức đánh giá linh hoạt hơn. Nếu điểm thi học phần không cao, sinh viên hoàn toàn có thể gỡ điểm bằng bài tập nhóm, tiểu luận, điểm chuyên cần...

Tuy nhiên hầu hết quá trình đào tạo trong 3 năm đầu tiên không có các phương thức đánh giá ở góc độ thực hành. Chương trình đào tạo chủ yếu nặng về lý luận mà thiếu kết nối với doanh nghiệp để người học thể hiện năng lực ứng dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Kết quả là sinh viên sở hữu một bảng điểm rất đẹp nhưng hoàn toàn có thể yếu về kỹ năng, doanh nghiệp tuyển dụng vẫn phải đào tạo lại.

Một nguyên nhân khác khiến tỷ lệ tốt nghiệp loại giỏi rất cao ở nhiều trường khối kinh tế là tình trạng cạnh tranh tuyển sinh và quảng bá thương hiệu. Không ít nơi có xu hướng “làm đẹp” đầu ra bằng cách xây dựng chuẩn đánh giá dễ dãi, chưa thực sự sát với thực tiễn và đòi hỏi của thị trường lao động. Điều này vô tình cũng tạo ra tâm lý học để lấy bằng hơn là học để có năng lực.

Nguy hiểm hơn, ở một số nơi đã xuất hiện hiện tượng tiêu cực như “xin điểm, chạy điểm”, “mua bằng”. Khi điểm số không còn phản ánh thực chất, xã hội sẽ mất niềm tin vào bằng cấp, còn người học thật sự sẽ chịu thiệt thòi.

Cũng trong bức tranh đối sánh giữa sinh viên ngành Y và sinh viên ngành Kinh tế, không khó để nhận thấy sự mất cân bằng trong chính sách đãi ngộ, đánh giá giá trị lao động thông qua trả lương.

Một bác sĩ giỏi phải học 6-9 năm, thực tập mòn mỏi, chịu áp lực sinh tử, học phí tốn kém nhưng lương khởi điểm khá khiêm tốn, ngay cả khi làm việc trong các bệnh viện tư.

Trong khi đó, cử nhân Kinh tế chỉ mất 4 năm học tập, ra trường sớm hơn, thu nhập khởi điểm ở mức “hai con số” trở lên nếu năng lực khá.

Điều này tạo ra một sự lệch pha giữa bằng cấp, năng lực, chi phí giáo dục và thu nhập. Không phải cứ bằng cấp thật, năng lực cao, chi phí đầu tư giáo dục lớn thì thu nhập cao tương xứng. Thị trường lao động có lí lẽ riêng trong việc trả công, "lệch ray" với quá trình đào tạo, do đó không khuyến khích được người học phải học thật, thi thật, làm thật.

Vì những lẽ đó, cuộc cải cách giáo dục đại học sắp tới nên là một quá trình cơ cấu lại toàn bộ hệ thống, từ cách tuyển sinh, tổ chức đào tạo, kiểm định chất lượng cho đến cơ chế sử dụng và đãi ngộ nhân lực. Khi nào người học thật, làm thật được đối xử công bằng và tôn trọng đúng giá trị, khi đó giáo dục mới thực sự là nền tảng cho phát triển bền vững.

Việc tái cấu trúc toàn diện hệ thống giáo dục đại học cần tập trung vào ba trụ cột: gắn đào tạo với thực tiễn; xây dựng chuẩn đầu ra sát với thực tế công việc sau khi ra trường; thiết lập hệ thống đãi ngộ công bằng và minh bạch.

Ở trụ cột đào tạo, cần thay đổi triệt để phương pháp giảng dạy, giảm lý thuyết suông, tăng cường thực hành, thực tập bắt buộc và đánh giá năng lực qua dự án thực tế. Nhà trường phải kết nối với doanh nghiệp, bệnh viện, tổ chức xã hội để tạo môi trường học tập thực tế cho sinh viên ngay từ khi còn ngồi ghế giảng đường.

Ở trụ cột chuẩn đầu ra, các trường cần thiết lập hệ thống đánh giá năng lực thực tế, kỹ năng nghề nghiệp và thái độ làm việc, không thể chỉ dựa vào điểm số học phần. Các kỳ thi chuẩn hóa, bài kiểm tra năng lực hoặc đánh giá thông qua thực tập nghề nghiệp nên được đưa vào như một phần bắt buộc trong quy trình tốt nghiệp.

Ở chính sách đãi ngộ, các ngành học đặc thù, có đóng góp lớn nhưng thu nhập thấp như y tế, giáo dục cần được ưu tiên hỗ trợ. Đồng thời, cần có cơ chế khuyến khích sinh viên học vì năng lực, vì lý tưởng, vì khát vọng cống hiến, chứ không chạy theo điểm chuẩn hay "mác” ngành.

Hiền Mai - Phan Sáng

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/hoc-tot-hanh-gioi-van-thu-nhap-thap-va-bai-toan-nguoc-cho-giao-duc-dai-hoc-20251004004528969.htm