Khảm trai Chuyên Mỹ giữ hồn nghề, vươn mình hội nhập

Giờ đây, khi Chuyên Mỹ đứng trước cơ hội tham gia Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới, khát vọng nâng tầm làng nghề truyền thống được thắp sáng mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Họ đang viết tiếp câu chuyện văn hóa, con người Việt Nam bằng ngôn ngữ của sáng tạo, hội nhập.

Các sản phẩm sơn mài của xã Chuyên Mỹ độc đáo, sắc nét. Ảnh: Quang Thái

Giữ hồn nghề, dựng không gian di sản

Từ lâu, Chuyên Mỹ được biết đến như "cái nôi" của nghề khảm trai, sơn mài, qua tay người thợ, những mảnh trai, mảnh ốc, vỏ trứng tưởng chừng vô tri thành tác phẩm nghệ thuật tinh xảo, lóng lánh ánh xà cừ, thu hút hầu hết khách hàng...

Bao đời nay, trên mảnh đất Chuyên Mỹ ven sông Nhuệ, tiếng đục, rũa, mài vỏ trai... luôn rộn rã như nhịp thở quen thuộc của làng nghề. Theo sử sách, nghề khảm trai ở đây ra đời từ thế kỷ XI, gắn liền với tên tuổi của danh tướng Trương Công Thành - vị tướng tài thời Lý. Sau chiến công giữ nước, ông truyền dạy cho dân làng kỹ nghệ khảm trai tinh xảo, đặt nền móng cho nghề thủ công độc đáo, suốt gần một thiên niên kỷ vẫn bền bỉ phát triển. Người dân tôn ông làm Tổ nghề khảm trai, hằng năm tổ chức Lễ giỗ long trọng tại đình Chuôn Ngọ – Di tích lịch sử quốc gia, vừa là nơi thờ phụng, vừa là biểu tượng văn hóa linh thiêng của làng nghề.

Sản phẩm sơn mài của xã Chuyên Mỹ độc đáo, sắc nét. Ảnh: Quang Thái

Hôm nay, Chuyên Mỹ vẫn giữ được dáng dấp của vùng quê cổ kính, nơi có tới 7 làng làm nghề khảm trai, trong đó Chuôn Ngọ được xem là “trái tim” của nghề. Bao thế hệ nghệ nhân nối tiếp nhau mài rũa từng mảnh trai, khảm từng nét tinh xảo, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật mang đậm hồn Việt. Sản phẩm của Chuyên Mỹ đi khắp trong Nam, ngoài Bắc, có mặt trong các cung điện, đình chùa và cả những ngôi nhà hiện đại...

Du khách tham quan gian trưng bày sản phẩm khảm trai tại xã Chuyên Mỹ. Ảnh: Đình Lộc

Trải qua thăng trầm, có lúc tưởng như nghề bị lãng quên bởi làn sóng công nghiệp hóa, nhưng những người làm nghề ở Chuyên Mỹ kiên quyết không buông tay. Nghệ nhân Nguyễn Văn Lăng, người dành cả đời với những mảnh vỏ trai lóng lánh cho hay, nghề đã thành máu thịt, là sợi dây nối thế hệ sau với tổ tiên...

Hôm nay, bước chân vào những xưởng khảm mới có thể cảm nhận rõ hơi thở thời đại len lỏi trong từng sản phẩm. Lớp nghệ nhân trẻ không chỉ kế thừa tinh hoa truyền thống, mà còn mạnh dạn ứng dụng công nghệ số, thiết kế 3D, mã QR để kể chuyện về sản phẩm bằng ngôn ngữ hiện đại. Những bức tranh phong cảnh, chân dung, hay đồ nội thất khảm trai mang thương hiệu Chuyên Mỹ đã vượt khỏi lũy tre làng, góp mặt tại nhiều triển lãm quốc tế, trở thành đại sứ văn hóa của Hà Nội.

Sản phẩm sơn mài của xã Chuyên Mỹ độc đáo, được nhiều khách hàng yêu thích. Ảnh: Quang Thái

Giữ nghề đã khó, giữ được linh hồn của nghề trong nhịp sống hiện đại còn khó hơn. Chuyên Mỹ đang làm được điều đó, vừa trân trọng di sản của cha ông, vừa mạnh dạn mở đường cho sáng tạo, đổi mới. Nghệ nhân Nguyễn Văn Hiếu ở thôn Đồng Vinh chia sẻ: Làng nghề khảm trai sơn mài Chuyên Mỹ mang bản sắc riêng, sản phẩm có sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Mong muốn được trở thành thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới là niềm tự hào, nhưng cũng là động lực để chúng tôi không ngừng đổi mới...

Lãnh đạo xã Chuyên Mỹ thăm các cơ sở sản xuất sơn mài nổi tiếng của xã. Ảnh: Đình Lộc

Với hơn 2.000 lao động làm nghề, hàng trăm hộ sản xuất, Chuyên Mỹ đang góp phần phát triển kinh tế địa phương và gìn giữ, lan tỏa tinh hoa thủ công Việt Nam. Theo Trưởng phòng Phát triển nông thôn (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) Hoàng Thị Hòa, từ giá trị tinh hoa đặc sắc của sản phẩm, Sở đã chọn làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ để “vun đắp”, sớm được công nhận tham gia Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới năm 2025. Đây không chỉ là cơ hội cho làng nghề, mà còn là cơ hội cho cả ngành thủ công mỹ nghệ của Thủ đô, đưa sản phẩm Việt Nam đến gần hơn với bạn bè quốc tế.

Mỗi gia đình, nghệ nhân là một "mắt xích"...

Hiện tại, UBND xã Chuyên Mỹ phối hợp chặt chẽ với các sở, ngành, chuyên gia và Hiệp hội xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam hoàn thiện hồ sơ, chuẩn bị điều kiện tốt nhất để đón đoàn khảo sát của Hội đồng Thủ công thế giới. Mỗi người dân, nghệ nhân đều ý thức rằng, mỗi sản phẩm là một sứ giả văn hóa mang theo câu chuyện về con người, vùng đất Chuyên Mỹ ra thế giới.

Phó Chủ tịch UBND xã Chuyên Mỹ Nguyễn Thị Thùy Hương cho biết, để hoàn thiện các tiêu chí công nhận làng nghề khảm trai - sơn mài Chuyên Mỹ trở thành thành viên Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới năm 2025, UBND xã tập trung thực hiện đúng hướng dẫn của các cơ quan chuyên môn của thành phố và trung ương.

Qua các đợt kiểm tra, đánh giá, 9 nội dung tiêu chí đã được UBND xã và các sở, ngành chuyên môn rà soát kỹ lưỡng, từ quy hoạch, tổ chức sản xuất, đào tạo... đến quảng bá, thương hiệu, phát triển du lịch làng nghề. Đối với việc xây dựng phòng truyền thống, xã đã sưu tầm, lưu giữ nhiều hiện vật quý như ảnh nghệ nhân qua các giai đoạn phát triển nghề, sắc phong công nhận nghề truyền thống, bản vẽ mẫu khảm của các nghệ nhân cùng các nguyên liệu, sản phẩm đặc trưng. Cùng với đó, xã xây dựng album ảnh sản phẩm làng nghề qua từng thời kỳ, thiết kế website đa ngôn ngữ, sản xuất video tuyên truyền, quảng bá sản phẩm và lịch sử làng nghề; in ấn tờ rơi giới thiệu sản phẩm khảm trai, sơn mài truyền thống; trang trí, trưng bày Bằng công nhận làng nghề, sắc phong, Huân chương...

Lãnh đạo xã Chuyên Mỹ dâng hương tại đền thờ tổ nghề Khảm trai Trương Công Thành. Ảnh: Đình Lộc

Không dừng lại ở đó, xã còn bố trí khu trưng bày cổ vật, tranh ảnh, nguyên vật liệu của nghề khảm trai, sơn mài qua từng giai đoạn, sưu tầm hàng trăm mẫu hoa văn, tích chuyện. Xã cũng đã triển khai ứng dụng công nghệ số, quét mã QR trên từng sản phẩm, thường xuyên livestream quảng bá, giới thiệu nghề trên các nền tảng số...

Đến nay, xã Chuyên Mỹ đã hoàn thành toàn bộ nội dung, tiêu chí theo quy định của Hội đồng Thủ công thế giới, sẵn sàng chờ kết quả thẩm định, công nhận chính thức trong năm 2025.

Bí thư Đảng ủy xã Chuyên Mỹ Lê Quang Long cho biết, việc làng nghề khảm trai - sơn mài Chuyên Mỹ được lựa chọn tham gia Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới, không chỉ là niềm tự hào của địa phương, mà còn là cơ hội quý giá để nâng tầm giá trị làng nghề truyền thống trong bối cảnh mới. Đây chính là thời điểm để Chuyên Mỹ khẳng định vị thế xã nghề văn minh, hiện đại, giàu sức sáng tạo, đậm bản sắc thợ Việt.

Sức mạnh của Chuyên Mỹ không chỉ nằm ở những nghệ nhân tài hoa, mà còn ở sự đồng lòng của cả cộng đồng. Mỗi gia đình, mỗi dòng họ, mỗi người thợ - dù là già hay trẻ đều là một “mắt xích” quan trọng trong chuỗi giá trị sáng tạo...

Câu chuyện về hành trình gìn giữ và nâng tầm nghề khảm trai sơn mài, Chủ tịch UBND xã Chuyên Mỹ Nguyễn Hữu Chi bày tỏ niềm tự hào xen trăn trở, điều quan trọng nhất không chỉ là đạt được danh hiệu hay sự công nhận quốc tế, mà là làm sao để mỗi sản phẩm của Chuyên Mỹ đều mang trong mình hơi thở văn hóa Việt. Con đường phía trước vẫn còn nhiều việc phải làm: Nâng chất lượng sản phẩm, gắn nghề với du lịch trải nghiệm, mở rộng không gian sáng tạo cho thế hệ trẻ. Hơn hết, đó là hành trình của khát vọng gìn giữ, lan tỏa bản sắc nghề thủ công độc đáo trong lòng Thủ đô với bề dày, chiều sâu văn hóa truyền thống nghìn năm...

Nguồn: https://hanoimoi.vn/kham-trai-chuyen-my-giu-hon-nghe-vuon-minh-hoi-nhap-718838.html